مراسم عروسی قشقایی ها | آغاز سنتی یک زندگی

مقدمات عقد و عروسی

قشقایی ها برای ازدواج، روز خوش یمن را از روی موقعیت ستارگان تعیین می کنند. خانواده داماد در روز معین باشلق (شیربها) را تحویل خانواده عروس می دهد و پس از کسب اجازه تاریخ عقد و عروسی را مشخص می کنند. مراسم عقد در خانه پدر عروس انجام می شود و او میزبانی از مهمانان را بر عهده می گیرد. تمام مخارج عروسی بر عهده داماد است؛ اما معمولا همه در برگزاری این مراسم کمک می کنند و خانواده عروس نیز یک ناهار یا شام را بر عهده می گیرد. مهمانان معمولا با خود برنج، گوشت و پول نقد می آورند و در مخارج عروسی سهیم می شوند. مراسم عروسی چند روز طول می کشد و با برنامه های متنوعی همراه است.

پیش از آغاز عروسی باید مقدماتی انجام شود که عبارتند از: سفید کردن برنج (برنج کوبی)، آرد کردن گندم، خرید چای، قند و توتون و تنباکو، تهیه هیزم و وسایل پخت و پز، تهیه ترکه یا چوب برای رقص، دعوت نوازنده (توشمال)، دعوت قوم و خویش و ...

Photo by : Mohammad Babaei | IRNA

1- انتخاب و آماده کردن محل عروسی

خانواده طرفین محلی را برای جشن انتخاب می کنند؛ این محل معمولا در چمنزارها و دشت هاست تا جا برای بازی و مراسم باشد. آنها با همکاری خویشان محل عروسی را از سنگ ها و بوته ها پاک می کنند، برای مهمانان چادر می زنند و کف آنها را با قالی، گبه و نمد مفروش می کنند. 

حجله عروس و داماد در محل مرتفعی برپا می شود. این چادر را با آویزهای رنگی مزین می کنند و دور تا دورش را با گلیم های رنگارنگ می پوشانند. بالای چادر نیز پرچم یا دستمال های رنگی با نام بایداق (بایراق) می آویزند. چادری نیز برای پخت و پز برپا می شود و امکانات لازم را در آن قرار می دهند. چادرهای سیاه، چادر رسمی ایلی هستند؛ اما در عروسی ها چادرهای برزنتی سفید یا اخرایی رنگ را برای پذیرایی از مهمان ها آماده می کنند. در جشن ها ورودی چادرها را بالا می زنند تا تماشاچیان درون آن را ببینند.

رختخواب مورد نیاز نیز از خانواده های دیگر تامین می شود و همه، این کار را با کمال میل انجام می دهند. هر چادر یک یا دو نفر مسوول برای پذیرایی خواهد داشت. پذیرایی توسط جوانان صورت می گیرد و دختران، پذیرایی از زنان را برعهده دارند و پسران، به پذیرایی از مردان مشغول می شوند. تعداد مهمانان معمولا زیاد است و چندین روز در مراسم شرکت می کنند.

Photo by : Unknown

2- سفید کردن برنج

بین عشایر دو نوع برنج چمپا و گرده مورد استفاده قرار می گرفت. عطر برنج چمپا به هنگام طبخ تا فاصله های دور می رود و اشتهای عابران را بر می انگیزد. این برنج را تا روز استفاده در پوست نگاه می دارند و در روز طبخ آن را از پوست جدا کرده و آماده می کنند. وسیله کوبیدن برنج برای سفید کردن آن یک هاون چوبی است که در میان قشقایی ها دوبک خوانده می شود. دوبک را از تنه درختان درست می کنند؛ آنها تنه درختی که کج و کوله نباشد را می برند و در یک سر آن چند زغال افروخته می گذارند. پس از آنکه زغال تنه را سوزاند، آن قسمت را می تراشند و دوباره زغال روی آن می گذارند. این کار را به قدری تکرار می کنند که آن قسمت گود شود و به شکل فلاسک در آید. قسمت خارجی دوبک را می تراشند و با خراطی زینت می دهند. دسته دوبک یک ساقه دو متری است که انتهای آن را به صورت کله قند تراشیده اند و قسمت پایینش صاف شده است.

برای کوبیدن برنج، جاجیم یا هر چیز مشابهی را بر روی زمین می اندازند و دوبک را در میان آن می گذارند. حدود 1 کیلو برنج در دوبک می ریزند و دو نفر از زنان یا دختران با دسته و به طور هماهنگ بر آن می کوبند. آنها ضمن کوبیدن برنج چنین زمزمه ای را سر می دهند: «هل هلی های های». حدود 15 دقیقه به همین منوال می گذرد. وقتی می خواهند بایستند یک نفر می گوید «های» و دیگری هم همین را تکرار می کند. چند بار که این گفته تکرار شد، می ایستند و بعد از زیر و رو کردن برنج دوباره به کار مشغول می شوند.

پس از کوبیدن برنج آن را در سینی می ریزند و با تکان دادن آن، برنج و سبوس را جدا می کنند. برنج کوبی برای عروسی توسط دختران جوان صورت می گیرد و چندین توبک برای این کار آماده می شود.

3- تهیه آرد و نان

برای تهیه آرد، گندم را با الاغ و قاطر به آسیاب می برند. گاهی طی مسیر تا آسیاب یکی دو روز طول می کشد و یکی دو روز هم صرف گرفتن نوبت و آرد کردن گندم می شود. در گذشته های دور عشایر با آسیاب های دستی این کار را انجام می دادند.

پختن نان عروسی بر عهده زنان است. آنها آرد را در لگن بزرگی خمیر می کنند و پس از پهن کردن چانه، آن را روی تابه فلزی روی آتش می گذارند. سپس نان دیگری را روی نان اول می گذارند و با سیخ پهنی به نام اخلو، از زیر، نان ها را وارونه می کنند. در حالی که نان دوم در حال پختن است نان سوم برای پختن آماده می شود و بر روی نان های دیگر قرار می گیرد. یکی از نکات مهم در طبخ نان این است که زنان به موقع، نان ها را وارونه کنند تا نسوزند. پخت نان برای عروسی چند روز وقت لازم دارد و به صورت دسته جمعی انجام می شود.

Photo by : Unknown

4- برنامه خرید

چون در زندگی عشایری امکان انبار کردن و نگهداری وجود ندارد، چند نفر برای خرید به شهر می روند و کالاهای مورد نیاز مانند قند، چای، توتون، تنباکو، برنج و... را می خرند. معمولا قند را به صورت کله ای می خرند که شکستن آن نیز یک روز طول می کشد.

5- تهیه هیزم و وسایل پخت و پز

برای تهیه هیزم چند نفر را با الاغ یا قاطر و ابزاری همچون تبر و تیشه به کوه می فرستند. در گذشته هیزم برای روشنایی نیز استفاده می شد؛ اما امروزه چراغ های گازی این کار را انجام می دهند.

معمولا ظروف و وسایل مورد نیاز برای پذیرایی از مهمانان از خویشاوندان تهیه می شود و پس از اتمام کار، آنها را به صاحبش باز می گردانند. اگر ظرف یا وسیله ای بشکند یا آسیب ببیند کسی خسارتی طلب نمی کند چرا که این کار را بدشگون می دانند و نوعی بی احترامی تلقی می شود.

Photo by : Unknown

6- تهیه چوب یا ترکه برای بازی

یکی از سنت های عروسی قشقایی ها، چوب بازی است که در ادامه به طور مفصل درباره اش سخن خواهیم گفت. این بازی نیاز به ترکه های زیادی دارد به همین منظور چندین روز قبل به جنگل می روند تا ترکه های صاف و یکدست را تهیه کنند.

7- دعوت نوازنده

نوازنده ها با نام چنگی شناخته می شوند و دو نفر هستند. یکی ساز و کرنا می نوازد و دیگری دهل‌چی است که دهل یا طبل می زند. هر دوی این افراد توشمال (نوازنده) خوانده می شوند. برای دعوت توشمال عروسی، قاصدی می فرستند و از او می خواهند برای عروسی بیاید. او در روز موعود خودش را به محل می رساند و صدای کرنایش در محل می پیچد و مردم را به عروسی فرا می خواند. این فرصت برای مردم کوچ نشین فراهم است که فارغ از هر چیز به شادی بپردازند. از آنجا که در نواختن کرنا انرژی زیادی مصرف می شود، نوازنده پس از ساعتی به استراحت می پردازد و با ساز، موسیقی را ادامه می دهد.

Photo by : Unknown

8- دعوت مهمانان

پراکندگی افراد ایل، کار دعوت کردن برای عروسی را دشوار می کند برای همین هر دو خانواده عروس و داماد دست در دست یکدیگر می دهند تا این کار را به اتمام برسانند. در گذشته دعوت به صورت شفاهی بود؛ اما امروزه با کارت دعوت انجام می شود. پیک هایی که کار دعوت را انجام می دهند اوخ چی نام دارند. آنها بر گردن اسب های شان دستمال رنگی می بندند تا در طول مسیر همه بفهمند که پیام آور شادی هستند. کسانی که دعوت می شوند از اوخ چی ها پذیرایی می کنند و به تلافی زحمت پیمودن مسیر، هدایایی را به آنها می دهند.

Photo by : Unknown

9- بردن جهیزیه

جهیزیه عروس در ایل قشقایی شامل این وسایل است: قالی، گلیم، جاجیم، خورجین، بالش و تعدادی دام و پارچه و لباس که آنها را جلوتر از عروس به محل زندگی او با داماد می برند. در جهیزیه عروس آرخالق (لباس بلند و گشاد مردان قشقایی) و کفش نمی گذارند و بر این باورند که این کار برکت را از زندگی شان می برد.