مراسم عروسی قشقایی ها | آغاز سنتی یک زندگی

پیش از عروسی

ازدواج پیوندی است که مقدمات خاص خود را دارد. در اینجا می بینیم که قشقایی ها این مقدمات را چگونه اجرا می کنند:

1- خواستگاری

اولین مرحله برای مراسم ازدواج، انتخاب دختر و خواستگاری است. انتخاب ابتدایی همسر برای پسر خانواده، بر عهده مادر یا خواهر اوست و بهترین زمان برای انتخاب به هنگام مجالس جشن و سرور و یا در زمان حرکت ایل است. عروس همیشه جوان تر از داماد است و اختلاف سنی آن قدرها اهمیت ندارد. مثلا ازدواج بین یک مرد ۳۵ ساله و یک دختر ۱۵ ساله،یک استثنا به شمار نمی رود و در بسیاری موارد به عنوان یک قاعده به آن نگاه می شود.

پس از آنکه دختر انتخاب شد بحث و جدال با پسر برای جلب رضایتش آغاز می شود. پس از موافقت اولیه پسر، مادر به سراغ خانواده دختر می رود تا تحقیق و بررسی های لازم را انجام دهد. او این مساله را با مادر و افراد مونث خانواده او مطرح می کند و نظر اولیه آنها را جویا می شود. بعد نوبت مادر عروس است که مساله را با همسرش در میان بگذارد و سپس دختر را در جریان ماجرا قرار دهند.

در مرحله بعد نوبت «سوجی» هاست تا کار را تمام کنند و خواستگاری را وارد مرحله جدی تری سازند. سوجی ها یا مجری ها چند تن از مردان مجرب در این مورد و یا ریش سفیدان هستند که همه حرف های شان را قبول دارند. آنها نزد پدر و برادران (در صورت وجود) یا قیم و بزرگتر دختر مورد نظر رفته و به همراه تشریح موقعیت مالی، اجتماعی و خلق و خو و سوابق خانواده پسر، نقاط قوت آنها را می گویند. در گذشته هنر سوارکاری، شکار و شجاعت پسر، عامل برتری بود و به آن بسیار توجه می شد؛ اما امروزه این پارامترها به اندازه گذشته مهم نیستند. سوجی ها از هر دری سخن می گویند تا بتوانند رضایت خانواده دختر را بگیرند. آنها معمولا با دست پر از مجلس خواستگاری باز می گردند.

البته همه چیز به این راحتی ها نیست؛ معمولا دو تا سه ماه طول می کشد تا پدر یا نزدیکان دختر جواب مثبت یا منفی را اعلام کنند. آنها در این مدت با کلیه اعضای خانواده و سایر نزدیکان پدر و مادر دختر مشورت می کنند و نظر آنها را جویا می شوند. در این میان معمولا دختر اظهار نظر نمی کند و خانواده بر اساس تحقیقات شان برای او تصمیم می گیرند. معمولا در صورت پاسخ مثبت خانواده، فامیل هم با وصلت موافقت می کنند مگر اینکه خواستگاران دیگری در فامیل وجود داشته باشد که باعث پیچیده شدن قضیه خواهد شد. جواب منفی به صورت مستقیم اعلام نمی شود بلکه خانواده عروس با عقب انداختن زمان جواب دادن به نوعی پاسخ منفی را اعلام می دارد.

Photo by : Mohammad Babaei | IRNA

2- شال انگشت یا شال و انگشتر

پس از دریافت جواب مثبت از سوی خانواده دختر، قطعه ای طلا و لباس یا پارچه گرانبها از طرف اعضای مونث خانواده یعنی مادر و خواهران داماد تقدیم عروس می شود. آنها هدایای خود را در یک چمدان و یا بقچه می گذارند و به همراه شیرینی و میوه به خانه عروس می برند. مادر عروس یک مهمانی کوچک معروف به شال انگشت یا شال و انگشتر برپا می کند و از خویشان و دوستان مونث دعوت به عمل می آورد.

هدایا را به مادر عروس تحویل می دهند و مراسم با کِل و دست زدن و پذیرایی آغاز می شود. این نخستین هدیه برای عروس است و نوید آغاز نامزدی را می دهد. از این به بعد رفت و آمدها بیشتر می شود تا عروس و داماد آینده با هم ارتباط برقرار کنند. در گذشته به ندرت پسر و دختر قبل از مراسم عقد و عروسی با هم تنها می شدند؛ اما امروزه این فرهنگ نیز تحت تاثیر مدرنیته قرار گرفته و این ارتباط بیشتر شده است. پس از آشنایی و رفت و آمد هر دو خانواده در صورت رضایت برای مقدمات عروسی آماده می شوند. 

جالب آنکه در اکثر خانواده های ایل، خانواده دختر اجازه عقد رسمی به داماد نمی دهند و این کار در فاصله زمانی کوتاهی قبل از عروسی انجام می شود. آنها بر این باورند که این شیوه تاثیرات بدی بر زندگی زوجین می گذارد چرا که تا قبل از عروسی دختر و پسر با خلق و خوی همدیگر به معنای واقعی کلمه آشنا نیستند و ممکن است به مشکلاتی جدی بر بخورند.

Photo by : Unknown

3- مهریه و شیربها

قشقایی ها از 5 طایفه تشکیل شده اند:

طایفه عمله (طایفه فرمانده اتحادیه ایلی قشقایی)، طایفه فارسیمدان، طایفه دره‌شوری، طایفه شش بلوکی (از پرجمعیت‌ترین طوایف قشقایی)، طایفه کشکولی بزرگ و طایفه کشکولی کوچک

در بین این طوایف، طایفه شش بلوکی به شیربها یا در زبان قشقایی «باشلق» های کمر شکن شهرت دارند. آنها که دارای مهارت در پرورش دام هستند از 100 راس دام و چند اسب و شتر گرفته تا پول و طلای چند میلیونی را به عنوان شیربها درخواست می کنند. خویشاوندان و نزدیکان داماد نیز سعی می کنند این درخواست را با کمک های شان برآورده کنند. گاهی کمک ها از میزان مورد درخواست بیشتر می شود که این سرفرازی را برای داماد و خانواده اش به ارمغان می آورد.

معمولا پدر عروس رقم بسیار بالایی را برای شیربها طلب می کند؛ اما حاضران در مجلس با چانه زنی از میزان آن می کاهند و پدر عروس نیز طبق رسم مقداری از رقم طلب شده را می بخشد.

سابقه شیربها در میان ایل قشقایی به بیش از 150 سال پیش باز می گردد و دارای چندین کارکرد است؛ قسمتی از این دریافتی صرف خرید جهیزیه می شود و قسمتی از آن را نیز به عنوان مهریه در نظر می گیرند تا در صورت طلاق از طرف شوهر به زن پرداخت شود. همچنین شیربها نوعی ادای احترام به عروس محسوب می شود و جبران جای خالی دختر در خانه پدر و مادرش است.