پوشاک سنتی ترکمن ها | از گذشته تا به امروز

انواع پارچه پوشاک ترکمن ها

پارچه های نخی، کتانی، ماووت، تورمه، تابدا، ساوسانی، آلاتاو «دونلیق» تکه قرمزی و ساری تخته در دوخت البسه ترکمنی استفاده می شوند. پارچه های ماووت از پشم هستند و تورمه برای دوخت کت «چاویت» کاربرد دارند.

«آلاتاو» پارچه ای ابریشمی و مناسب برای دوختن کت «چاویت»، جولبار «بالاق» و بی جامه «کوینک» است. تابدا و ساوسانی نیز ابریشمی هستند و برای دوختن پیراهن زنانه کاربرد دارند. تکه قرمزی هم ابریشمی است و در دوختن پیراهن و شلوار از آن استفاده می کنند.

امروزه پارچه های قدیمی ترکمن تنها در بقچه ها و صندوق های قدیمی جای دارند و به عنوان جهیزیه عروس و اثری ارزشمند از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند.

Photo by : Unknown

پوشاک امروزی ترکمن ها

گذر زمان و جریانات اجتماعی و سیاسی هر چیزی حتا پوشش های سنتی را تحت تاثیر قرار می دهند. یکی از این اتفاقات در کشورمان تلاش‌های رضاخان‌ در جهت‌ یکدست‌ کردن‌ شکل‌ لباس‌ ها در ایران بود که از سفرهای وی به اروپا نشات می گرفت. او با این عمل ویرانی بخشی از فرهنگ قومیت های مختلف ایرانی را پایه ریزی کرد و بسیاری از جلوه های سنتی را به باد داد. این کار تاثیری عمیق بر بخشی از لباس های سنتی مردم شهرهای مختلف گذاشت و موجب جایگزینی آنها با لباس‌های متداول روز و متاثر از فرهنگ اروپا شد. البسه هر قوم متناسب با شرایط اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی مردمش تعریف می شود و خلاقیت و حس زیبایی دوستی آنها را نیز به نمایش می گذارد. بنابراین ضررهای مادی و معنوی این اتفاق بسیار زیاد بود و هنوز هم تاثیراتش را می توان دید.

پوشاک ترکمن ها نیز از این قاعده مستثنا نبود و بسیاری از جامه های آنان به فراموشی سپرده شد. تهاجم فرهنگ غربی تغییراتی را در الگوهای رفتاری به وجود آورد و در الگوی پوششی نیز تاثیرات خود را بر جای گذاشت. امروزه‌ پوشش‌ سنتی مردانه‌ ترکمن‌ تقریبا از میان رفته است و خیلی کم استفاده می شود. دیگر خبری از پارچه‌های ابریشمین نیست و آنها جای خود را به پارچه‌های ساخت کارخانجات داده اند.  تغییرات به وجود آمده در البسه ترکمن ها را در دو بخش مردان و زنان شرح می دهیم:

لباس مردان

 البسه مردان در اثر اتفاق های به وجود آمده پذیرای تغییرات زیر شد:

صوفی یقه در پیراهن مردان ترکمن جای خود را به یقه آهاری به نام یقه آرو در پیراهن های دوخت غرب داد.

جولبار بی دکمه که برای محکم کردن آن، از بند تنبان استفاده می شد، از میان رفت و شلوارهای دکمه‌دار مدل غربی که با کمربندی چرمی به دور کمر محکم می شوند، جایش را گرفتند.

کت به جای روپوش‌های دامن بلند دوخته شده با پارچه‌های راه راه روی کار آمد.

پالتوهای غربی به جای ایچمک پذیرفته شدند.

بارانی و اورکت جای  یاپینجا را گرفتند.

و ...

 لباس زنان

پوشش‌ زنان‌ اگرچه‌ اصالت‌ گذشته‌ را ندارد و مطابق مد روز تهیه می شود؛ اما بیش از پوشاک مردان شکل‌ و فرم‌ خود را حفظ کرده‌ است‌. به همین دلیل با مشاهده بانوان ترکمن از روی لباس آنها می توانیم قومیت شان را تشخیص دهیم. 

بانوان امروز ترکمنی لباس‌ یا پیراهن ‌بلندی بر تن می کنند که معمولا تا قوزک‌ پا است. این لباس دیگر رنگ و جنس اصیل گذشته را ندارد و الگوی آن نیز شبیه الگوهای لباس امروزی است.

روسری ‌های امروزی بزرگ و بر دو نوع هستند:

چارقد که‌ ضخیم‌ است و «پورچوک‌» (Pürçük) یا ریش‌-ریش‌ در کناره‌ها دارد.

«یالیق‌» (Ýalyk) یا کلاغه‌ای که‌ نازک‌ و گاهی از ابریشم‌ خالص‌ است‌. 

شلوارهای سوزن‌دوزی شده‌ دیگر مانند قبل پرکار و مفصل نیستند و نقش‌ و نگارهای کمتری نسبت به گذشته دارند.

نیم‌تنه‌، کلاه‌، کمربند و کفش های ‌سنتی گذشته جایگاه خود را از دست داده اند. دختران‌ پس‌ از ازدواج‌ نیم تاج‌ و کلاه‌ و پیشانی بند را در یک‌ نوار حلقه‌ای به‌ عرض‌ تقریبی 2 سانتی متر خلاصه کرده اند. این نوار در سطح‌ خارجی مزین به نقش‌ و نگارهای سوزن‌دوزی است و بخشی از سر را می پوشاند. این‌ حلقه‌ زیر روسری قرار می گیرد و از بیرون هیچ اثری از آن را نمی بینید. امروزه نوع آماده پوشش از حلقه ‎ای به جنس موکت است که پارچه ای به دور آن کشیده اند و در مغازه ها می توان آن را یافت. تنها طوایف‌ گوکلان‌ و نخورلی هستند که ‌هنوز هم‌ پیشانی بندهای بلند قدیم‌ را مورد استفاده قرار می دهند.

Photo by : Unknown

تزیینات لباس

 طرح‌های سوزن دوزی و برخی بافتنی ها، مکمل زیبایی لباس های ترکمنی هستند که بانوان و دختران ترکمن به تهیه آنها می پردازند. سوزن دوزی در گروه «کِشته» و بافتنی ها در گروه «ایشمه، اورمه» جای می گیرند.

 کشته

در این گروه سوزن دوزی های پاچه شلوار زنانه، یقه و سرآستین، سوزن دوزی انواع روسری مانند «کورته»، کلاه دختران و پسران «بوریگ و تاخیه» و سوزن دوزی های بازوبند «گل باق»، کیسه دعا و پول قرار می گیرد.

ایشمه، اورمه

بافتنی های کوچک و نوارمانند در این گروه قرار دارند و برخی از آنها عبارتند از:

«بلق یوپ»: نواری در پایین ترین قسمت پاچه شلوار زنانه

«اوچقورباق»: بندی که از درون لیفه شلوار عبور می دهند.

«چویچه بورون بوریگ»: بندی در قسمت لبه کلاه دختران و پسران

«یقه یوپ»: بندی از ابریشم که دو قسمت یقه را به هم متصل می کند و موجب اتصال گل یقه به این قسمت نیز هست.

«چاریق باغ»: بندهای چاروق که از سوراخ‌های پوست چاروق عبور می دهند و به دور پا می پیچانند.

«ترمه قوشاق»: کمربندی از ابریشم که  بر روی آن زیورهایی از نقره و طلا وصل می کنند.

Photo by : Abootaleb Naderi

Photo by : Unknown