پوشاک سنتی ترکمن ها | از گذشته تا به امروز

روند تولید لباس در گذشته

در گذشته، تولید پارچه پوشاک و چرم مورد استفاده در کفش ها نیز بر عهده زنان و مردان ترکمن بود. آنها با اصول پرورش کرم ابریشم و تولید نخ ابریشمی آشنا بودند و پارچه های نفیسی را تولید می کردند. ر‌نگرزی پارچه ها نیز با مواد رنگزای طبیعی صورت می گرفت. ترکمن‌ها با به کار بردن رنگ‌های زیبا و زنده پوشش هایی چشمگیر را ایجاد می کردند تا جایی که پ.ا.اندروز - نویسنده به نام- در این رابطه می گوید:

تا دهه 1970م.، پوشاک و زیور آلات ترکمن مفصل ترین جامه عشیره ای آن زمان ایران بود.

از آن جا که پرورش کرم ابریشم نیازمند یکجانشینی و کاشتن درختان توت است، این فعالیت در میان ترکمن هایی دیده می شد که  یکجا نشین شده بودند و هنوز هم در میان آنها رواج دارد. ابریشم کشی امروزه در روستاهای نزدیک کلاله، بایندر، پیش کمر، و قازان قیه و در ناحیه جرگلان و ... هنوز هم دیده می شود.

تبدیل تخم ها به پیله، بسته به شرایط اقلیمی بین 26 تا 40 روز طول می کشد و از هر چهار کیلو پیله حدود یک کیلو ابریشم می توان به دست آورد. فرایند جمع آوری الیاف و ابزار ضروری این کار را «کیل دان» می نامند. در ابتدا پیله ها را در غازان (ظرفی به شکل نیمکره) بر روی اجاق دیگی می ریزند و در آب جوش سعی می کنند با چوب یا قلابی، الیاف ابریشم «یوپک» را از پیله ها جدا کنند و بر قرقره بپیچند. چرخ ابریشم ریسی «پریک» (پروانه) نام دارد و کار با آن و کل روند تولید نخ و پارچه به عهده زنان خانواده است. مردان تنها در بخش چیدن سرشاخه های درخت توت زنان را یاری می دهند.

ابریشم بافی

پارچه های ابریشمی قرمز رنگ ترکمن در میان پارچه های رنگارنگ خارجی به فراموشی سپرده شده اند و به ندرت می توان در روستاهای ترکمن صحرا تعدادی کارگاه پارچه بافی دید. تنها زنان کهنسال مشغول بافتن پارچه ابریشمی هستند و بیشتر، نوعروسان به سراغ شان می آیند.

پارچه های ابریشمی در طاقه هایی با درازای 2.5 تا 5 متر با عرض 30 تا 40 سانتی متر تهیه می شوند. رنگ آمیزی آنها از رنگ های گیاهی پوست گردو، روناس و پوست انار بود؛ اما امروزه استفاده از رنگ های غیر طبیعی و شیمیایی متداول شده است.

دباغی چرم و تولید کفش‌، تولید زیورآلات فلزی مورد استفاده در پوشاک، تولید روسری های بانوان و ... همه و همه توسط خود ترکمن ها انجام می شد. اما امروزه بازار تمام نیازهای آنها را در این زمینه برطرف می کند که در عین راحتی ظاهری مشکلاتی را به دنبال دارد. در گذشته سرمایه ترکمن ها در میان خودشان به گردش در می آمد و به این ترتیب آنها تولید کننده بودند نه مصرف کننده. این امر استفاده از پتانسیل های مردم منطقه در مشاغل مورد نیاز و در نهایت رشد اقتصادی منطقه را در پی داشت.این تغییر بنیان های اجتماعی ترکمن ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در گذشته تشخیص فرد ترکمن، در شهرهای دیگر بسیار ساده بود؛ اما امروزه یکپارچگی گذشته را نمی توان در میان شان یافت. امروز تمام شهرهای ایران ظاهری مشابه دارند و شرایط محیطی موجب نادیده انگاشتن تفاوت ها در میان آنها شده است. از یاد بردن و در حاشیه قرار دادن البسه سنتی، از یاد بردن فلسفه‌های قومی و بخشی از پیشینه آن را به دنبال دارد و ضرری جبران ناپذیر به شمار می رود. 

ابزار و لوازم مورد استفاده برای تولید لباس در گذشته عبارت بود از:

دستگاه تارا (Tara)- چرخ دستی برای تابیدن ابریشم: پارچه های بافته شده توسط این دستگاه نوارهایی به رنگ قرمز و دارای راه راه زرد هستند.

رنگ‌هایی طبیعی‌ همچون‌ قرمز‌، انار دانه‌، پوست‌انار، بویا، نیل‌ و دیگر گیاهان‌ صحرایی‌ رنگ‌زا

دستگاه بافندگی پدالی

نخ ابریشم وپارچه ابریشم قرمز و پارچه ابریشم مایل به زرد، پارچه کرباس یا متقال

نمد، چرم خام، پوست شتر، پوست گاو، پوست گوسفند، پوست بره، چرم شتر، چرم گاو، چرم گاو میش، کرک شتر و مواد و تجهیزات لازم به جهت دباغی

زیور آلات نقره‌ای مانند پولکی و قبک، سکه، منجوق

 ابزارهای معمول مورد نیاز برای دوخت لباس و کفش مانند نخ، انواع سوزن، قیچی، كارد و ...

Photo by : Unknown