ارومیه در یک نگاه

ارومیه یکی از کلان‌شهرهای ایران در مرکز استان آذربایجان غربی و یکی از خوش آب و هواترین شهرهای ایران است.

ارومیه، کلان‌شهری زیبا در استان آذربایجان غربی است که علاوه بر طبیعت زیبا، آثار تاریخی فراوانی هم دارد. در این مطلب قصد بررسی تاریخ و فرهنگ شهر ارومیه در نگاهی کوتاه را داریم.

ارومیه بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ با  ۶۶۷ هزار و ۴۹۹ نفر جمعیت، دهمین شهر پرجمعیت ایران و دومین شهر پرجمعیت منطقه شمال غرب کشور به‌شمار می‌آید. ارومیه با ۱۳۳۲ متر ارتفاع در غرب دریاچه ارومیه، در دامنه کوه سیر و در میان دشت ارومیه قرار گرفته است. هوای ارومیه در تابستان کمی گرم و در زمستان سرد است.

عکاس: مومنی

موقعیت جغرافیایی ارومیه، ۲۰ کیلومتری دریاچه ارومیه است. ارتفاع ارومیه ۱۳۳۲ متر از آب‌های آزاد است. ارومیه در دشت ارومیه واقع شده است که ارتفاعاتی چون کوه سیر، کوه قیزقلعه، کوه جهودها، کوه چهل مر شهیدان، کوه ماه، کوه علی پنجه سی و کوه علی ایمان آن را احاطه کرده‌اند. درواقع ارومیه بین دریاچه ارومیه و دیواره کوه‌های غرب استان واقع شده است.

اور در زبان آشوری به معنای شهر است و میه به معنای آب. ارومیه در زبان آشوری به معنای «شهر آب» است. نام این شهر در شروع دوره پهلوی به دلیل علاقه رضاشاه به این شهر به رضائیه تغییر یافت و بعد از انقلاب اسلامی دوباره ارومیه برگشت. ارومی، ارومیه، ارمیه، اورمیه، ارم از دیگر نام‌های این شهر است.

ارومیه در سده‌های گذشته اتفاقات و حوادث متعددی از قبیل اشغال توسط عثمانی‌ها و روس‌ها را تجربه کرده است. این شهر به سبب موقعیت مناسب که در میان شاه‌راه ارتباطی قفقاز، میان‌رودان و آسیای صغیر داشته، در گذشته از مراکز تجاری منطقه به‌شمار می‌رفته است.

ارومیه به‌عنوان شهر دارای اولین بیمارستان به شیوه نوین، نخستین مرکز آموزش پزشکی، اولین مدرسه به شیوه نوین، اولین شبکه تلویزیون محلی، اولین نشریه محلی در ایران، پایتخت والیبال ایران، دومین شهر پرترافیک ایران شناخته می‌شود.

از تپه‌های متعدد در نزدیکی ارومیه ازجمله، گوک تپه، دیگاله، ترمنی، احمد، سارالان، دیزه تپه تابه‌حال اشیای بسیار قدیمی به‌دست آمده است. ارومیه در اورارتوی باستانی قرار داشت که دارای ارتباطات زبانی با هوریان آناتولی بود& ولی به‌شدت تحت تأثیر آشوریان بود. درست زیر دریاچه ارومیه شهر و امارت منا قرار داشت که در قرن هشتم باقدرت فزاینده آشور که سارگون اکدی آن اورارتویی‌ها را در ۷۱۴ قبل از میلاد شکست داده بود، علیه اورارتو درآمد گرچه شاهان اورارتو تا قرن ۷ قبل از میلاد همچنان حضور داشتند.

ترک‌های ارومیه به زبان ترکی آذربایجانی و لهجه ایرانی شمال غربی آن‌که مشابه لهجه مردم تبریز است، صحبت می‌کنند. کردهای ارومیه به لهجه کرمانجی از زبان کردی صحبت می‌کنند. آشوری‌ها به زبان آشوری سخن می‌گویند که گونه‌ای از آرامی شرقی است و دارای کلمات دخیل از زبان‌های کردی، ترکی، فارسی و عربی. ارمنی‌ها هم در میان خود به زبان ارمنی سخن می‌گویند.

عکس از ایرنا

ارومیه یک شهر چند قومیتی با ادیان و مذاهب گوناگون است. اکثریت مردم ارومیه را ترک‌های آذربایجانی و نیز اقلیتی از کردها، مسیحیان (آشوری و ارمنی) تشکیل می‌دهند. بر اساس یک مطالعه از ترکیب قومی خانوارهای نمونه و موردبررسی در سطح شهر ارومیه که حدود سال ۱۳۷۹ انجام گرفت، ترک‌زبانان ۸۵٫۷٪ درصد خانوارهای نمونه را به خود اختصاص داده و کردزبان‌ها حدود ۱۰٫۵٪ بوده‌اند. در این آمارگیری نمونه‌ای درصد آشوری‌ها، فارس زبان‌ها و ارمنی‌ها در شهر ارومیه به ترتیب ۱٫۷، ۱٫۶ و ۰٫۵ بود.

بیشتر ترک‌های ارومیه شیعه‌مذهب هستند، اما درعین‌حال تعداد زیادی ترک‌های سنی مذهب حنفی و شافعی نیز در آن زندگی می‌کنند. مذهب اکثریت کردهای ارومیه نیز سنی است. همچنین اقلیتی از مردمان آشوری و ارمنی در این شهر زندگی می‌کنند.

میدان ایالت

موسیقی آشیقی یکی از شاخصه‌های مردم ترک‌زبان جهان است که در ایران دارای مکتب‌های متفاوتی است در این میان مکتب عاشیقی ارومیه بر اساس نظر کارشناسان و استادان این هنر در سراسر جهان اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین مکتب عاشیقی است که تا به امروز اصالت خود را حفظ کرده است.

همچنین موسیقی عاشیقی دارای سبک متفاوت و منحصربه‌فردی است؛ این هنر و فرهنگ آذربایجان پس از تلاش‌ها و رقابت استان‌های عاشیقی خیز به نام استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه در فهرست به شماره ۱۶۵ در میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت ملی شد.

عکس: بهنام توفیقی

دریاچه ارومیه، یک دریاچه آب‌شور در شمال غرب ایران است. این دریاچه استان آذربایجان شرقی و غربی را از یکدیگر جدا می‌کند. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه در خاورمیانه و دومین دریاچه آب‌شور بر روی کره زمین بود. این دریاچه زیبا امروز در معرض خطر نابودی قرار دارد.

از بناهای تاریخی ارومیه می‌توانیم به مسجد سردار، بازار تاریخی ارومیه، عمارت سه گنبد و مسجد جامع ارومیه اشاره‌کنیم.

از غذاهای سنتی ارومیه می‌توان به دلمه برگ مو، کوفته، یتیمچه و آش‌های کشک (قاتیخ)، عیران و اماج اشاره کرد.

نقل مهم‌ترین سوغات ارومیه است که در انواع بیدمشکی، گردویی، زعفرانی، پسته‌ای و بادامی عرضه می‌شود. با این‌حال نقل بیدمشک معروف‌ترین نوع نقل در ارومیه است. این نوع نقل با عرق بیدمشک که محصول خود ارومیه است، تهیه می‌شود. از دیگر عرقیات ارومیه بادرنجبویه است که در تهیه شربت از آن استفاده می‌شود. حلوای گردو و حلوای هویج از دیگر سوغاتی‌های ارومیه است. صنایع‌دستی چوبی و ریزه‌کاری و نازک‌کاری چوب از سوغاتی‌های ارومیه است.

لباس محلی ارومیه بانوان عشایری از پارچه‌های زیبا و رنگارنگ تهیه می‌شود که پیراهن گل‌دار و بلندی که آن‌ها می‌پوشند، به نام کراس شهرت دارد. این پیراهن‌ها بلند، پرچین و گشاد است و معمولا از جنس پارچه‌های مرغوب تهیه می‌شود. زنان عشایری از جلیقه‌ای روی پیراهن گل‌دار خود استفاده می‌کنند که به الک مشهور است و دارای رنگ‌های زنده و شادی است و زیورآلاتی به آن دوخته  شده است. این بانوان از نوعی شال کمر روی پیراهن‌های خود استفاده می‌کنند که به پشت‌بند مشهور است. آن‌ها شلوار‌های رنگارنگی را که بلند تا مچ پا است می‌پوشند که به در پا شهرت دارد و نوعی دستمال سر دارند که شلمه نام دارد. در برخی ایل‌های این استان زنان کلاهی بر سر می‌گذارند که به تاس کلا مشهور است و دورتادور آن ریشه‌های رنگی دارند.

لباس محلی ارومیه برای مردان ایلاتی هم نوعی زیرشلواری استفاده است که درپا نام دارد و از پارچه سفید تهیه می‌شود. آن‌ها نوعی شلوار از روی درپا می‌پوشند که به شاله کیل معروف است و از زانو تا مچ پا تنگ است و چاکی دارد که دکمه می‌خورد. پیراهن مردانه آن‌ها به کراس شهرت دارد و ستر نیز یک نوع کت پشمی مردانه است که در زمستان‌ها استفاده می‌شود. آن‌ها دستمال سیاه ریشه‌داری به دور کمر خود می‌بندند که به نام پوشی معروف است.