گويش محلي مردم گناباد

بطور كلي مردم گناباد و روستاهاي تابعه آن مانند اكثر ايرانيان به زبان فارسي دري كه يكي از فروع زبان هند و اروپايي است و ريشه سانسكريت دارد تكلم مي‌كنند و داراي لهجه خراساني مي‌باشند. در گناباد و روستاهاي تابعه آن كمتر با كلمات بيگانه برخورد مي‌كنيم. بسياري از واژه‌ها را بايد در منتهاي قرنهاي گذشته جستجو كرد. زنده ياد دكتر علي شريعتي در راهنماي خراسان مي‌نويسد: «اكنون كه درميان مردمي در جنوب خراسان به دور مانده از دگرگونيهاي زمانه هستم هنوز زبان كهن فارسي قرنهاي چهارم و پنجم زنده است و آنگاه كه توده مردم جنوب خراسان سخن مي‌گويند گويي سخن بيهقي و بلعمي است كه مي‌شنوم» در لهجه روشناوند از حرف شين زياد استفاده مي‌شود و معمولا به آخر كلمات آن رااضافه مي‌كنند. مانند:

بِرَفتِش:  برفت خِبِدِش: خواهد بود       اومَدِش:آمد      مَيَش: مي‌خواهد   مِيَش: مي‌آيد

نِدِش تِش : نداشت    واستِنِدِش: خريداري كرد (گرفت )

براي مثال در جمله زير به تكرار حرف (( شين )) توجه كنيد.

اگرمَيَش بِيشِ بِيِش وُ اگرنَمِيش بِيِش مِنِيِش

( اگر مي‌خواهد بيايد، بيايد و اگر هم نمي‌خواهد بيايد،نيايد)

در زير با برخي از كلمات محلي آشنا مي‌‌شويم:

1-              اَخْتلاط= گفتگوي دوستانه

2-              عي رتينَه= دختر – زن

3-              الواط= ولگرد و قدرتمند

4-              جير= لاستيك

5-              بوك= گُونِه

6-              خَلو= دايي

7-              خاش = مادر زن

8-              خُسور = پدر زن

9-              خوسور بره = برادر زن

10-         خُفَه = سرفه

11-         مُسموسوك =آهسته كار

12-         پِتْي= رو به آفتاب

13-         نِسَر = رو به سايه

14-         قُچّاق = سر حال

15-         پَتيل = ظرف مسي كه چوپانان در آن غذا مي‌خورده‌اند.

16-         پِرِخْيَ = انبار كي كوچك كه در آخر اطاق مي‌باشد.

17-         پُرَسه = مجلس عزاداري

18-         پِنا پِسقول = گوشه وكنار

19-         پُوخَل = ساقه گندم

20-         تِنْبو = زير شلواري

21-         چِرَقو = شب نشيني

22-         جِش = چيز زشت

23-         چِكِنَه = خرده مالك

24-         چِلغوز= آدم ريز نقش و فرز

25-         خروس خو= صبح زود

26-         دِلنگو = آويزان

27-         دولخ = گردو خاك

28-         سوسلنگ = پرستو

29-         شلخته = بهم ريخته

30-         اََشول = ورَم

31-         قِبله زده = تاول زدن از سوختگي

32-         قديفه = حوله حمام

33-         لخ لخ = آهسته رفتن

34-         مُنج = زنبور

35-         لِسك = لق = بي‌لباس

36-         پِلشت = كثيف

37-         آس و پاس = معْطل = بي‌چيز

38-         اَجير = بيدار شدن

39-         اَچه = در مانده و به تنگ آمدن

40-         عَكف = ضررو زيان

41-         اَلِش = عوض

42-         اَرمو = اميد – آرزو

43-         از پي دِل = از روي بي‌ميلي

44-         از تَه دل = ازروي ميل و علاقه

45-         عنتكه = نوعي فحش محلي

46-         اَياس = آسمان صاف

47-         اَستاق = حيوان غير آبستن

48-         اَستقو = استخوان

49-         اَندر = ناتني

50-         دو شلِمه = حبه قند

51-         پِتُولا =خارش

52-         پَچَخ = پهن

53-         پفتَل = چيز بي‌مصرف

54-         پِلو شداغ = پنبه سوزي زخم

55-         پُوت = لاف بيهوده

56-         گورده = پهلو