سفر به طالقان؛ شهر ٢٥٠٠ساله

روزنامه شهروند - بهنام مقصودی: طالقان در منتهی‌الیه شمال غرب استان البرز در دره سرسبزی واقع شده است. شرقی‌ترین نقطه طالقان روستای گراب و گردنه عسلک است که به جاده چالوس می‌رسد و غربی‌ترین نقطه آن روستای پرگه و گردنه انگه است که به الموت و استان قزوین ختم می‌شود.

طالقان ٨٠ روستای فعال دارد که بسیاری از آن‌ها یا در حاشیه رودخانه شاهرود یا در دامنه رشته‌کوه البرز قرار دارند. بررسی‌های باستان‌شناسی در طالقان آثاری از هزاره دوم و اول پیش از میلاد را مشخص کرده است. طالقان سکونتگاه اقوام مهاجر شمالی بود، ولی در متون تاریخی در نوشته‌های آرتور کریستین سن از محلی به نام «شهرگ» در ولایت «مورتا»، جنوب دیلم نام برده‌اند، بنابراین در متون تاریخی، نام طالقان به‌طور مستقیم نیامده است.

برخی باستان‌شناسان با بررسی مناطقی از مازندران احتمال داده‌اند که طالقان در دوره ساسانی، بخشی از قلمرو «آل‌گشنسب» و «آل قارن» بوده باشد. وجود مدنیت در طالقان را به دوره هخامنشیان و حتی ماد‌ها نسبت داده‌اند، اما تاریخ طالقان از دوره ساسانی به دلیل جنگ‌های سخت اعراب با ایران در مناطق کوهستانی دیلمیان که قزوین و طالقان را نیز شامل می‌شد، شکل جدی‌تر به خود گرفته است. مغول‌ها که به ایران رسیدند، جنگی سخت میان آن‌ها با مردمان طالقان درگرفت تا آن‌جا که برخی ساکنان طالقان در وصف نبرد مردمان این منطقه با مغول‌ها می‌گویند نبرد با مغولان چنان طولانی و سخت بود که از کشتار و خونریزی، رودخانه شاهرود به سرخی گرایید.

طالقان در دوران اسماعیلیان نیز شهرت بسیار داشت و نبرد‌های سختی میان اسماعیلیان و سلجوقی‌ها و در همان دوره مرعشیان و مغولان در این نقطه از کشور درگرفت. قلعه مهم اسماعیلیان بر فراز قلعه ارژنگ با اشراف کامل بر مناطق وسیع در طالقان قرار داشت. راه دسترسی به قلعه ارژنگ از دو روستای میناوند و باریکان امکان‌پذیر است، اما طی سال‌های گذشته قلعه اسماعیلیان بر فراز این قله بشدت تخریب شده است.

از میان شاهان قاجار، ناصرالدین‌شاه علاقه زیادی به طالقان و مردمان این خطه داشت. ناصرالدین‌شاه در سال ١٣٠١ هجری قمری در سفری از رودبارک کلاردشت به پراچان در طالقان شرح این سفر را در منابع قاجاری به ثبت رساند. طالقان اکنون از نقاط زیبای طبیعت‌گردی به‌ویژه برای علاقه‌مندان به نقاط کوهستانی تعریف شده است. بر همین اساس کوهنوردان زیادی رشته‌کوه‌های البرز در طالقان را مسیری مناسب برای صعود‌های چند روزه به سمت چالوس یا الموت در قزوین انتخاب می‌کنند.

این منطقه اکنون ١٢٦ اثر تاریخی - معنوی و طبیعی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و ١٢ روستای هدف گردشگری دارد. این سرزمین کوهستانی همچنین از سه بخش پایین طالقان، مرکزی و بالا طالقان تشکیل شده است. برای سفر به این منطقه با نزدیک به دو ساعت رانندگی در بزرگراه تهران‌– قزوین می‌توانید با عبور از شهر آبیک به ورودی طالقان و کوهستان‌های سرسبز و ارتفاعات زیبای این منطقه برسید و سفر یک‌روزه خوبی را تجربه کنید.

کولج، روستای دو برادر لجوج!

روستای کولج در همسایگی سه روستای زیبای دیگر به نام‌های حسنجون، خسبان و میراش قرار دارد و مسیر دسترسی به آن از شهرک طالقان که از دیرباز کانون آمد و شد اهالی طالقان و نقطه مرکزی طالقان بود، ممکن است.

این روستا به دو بخش بالا کولج و پایین کولج تقسیم شده است. آن‌طور که روستاییان می‌گویند، دلیل بالا و پایین شدن این روستا نیز به داستان اختلاف دو برادر که از قزوین برای اقامت در این روستا مهاجرت کرده بودند، بازمی‌گردد. بین دو برادر اختلاف پدید می‌آید و آن دو از یکدیگر جدا می‌شوند. یکی‌شان به محل بالا کولج می‌رود و نام کوله را بر محله خود می‌گذارد و دیگری در همان نقطه کنونی روستای کولج ماندگار می‌شود.

در تعبیر عامیانه از نام کولج آمده که این نام از پاسخ دو برادر لجوج به سوال مردم از آن‌ها درخصوص اختلاف‌شان برآمده است؛ به این شکل که وقتی مردم از آن دو برادر لجوج در مورد اختلاف و لجبازی‌شان سوال می‌کردند، آن‌ها می‌گفتند: «کو لج؟» به این معنا که قهر و لجاجتی در کار نیست و همین پاسخ بر این روستا ماندگار شد!

جالب آن‌که کولج بالا و پایین هر کدام دارای مسجد هستند و در وبلاگ همین روستا آمده است که در مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا دسته کولج پایین به مسجد کولج بالا و در روز عاشورا دسته کولج بالا به مسجد کولج پایین می‌رود. قدمت تاریخی روستای کولج را نیز به دلیل یافتن تعدادی سفال به رنگ‌های نخودی و سرخ در تنها تپه جنوب قبرستان این روستا به دوره قاجار منتسب دانسته‌اند، اما شواهد دیگر قدمت این روستا را به پیشتر و حتی به دوره سلجوقیه بازمی‌گرداند.

قلعه کولج که به قلعه منصوریه شهرت دارد، در سال ٥٢١ در اختیار حکومت اسماعیلیان قرار گرفت. قلعه کولج که دید خوبی به تمامی نقاط طالقان داشت از دژ‌های مهم اسماعیلیان در ایران است. شهید سرلشکر فلاحی همدوره شهید چمران در دوران جنگ و همچنین رئیس ستاد مشترک ارتش ایران در دوره جنگ، چهره شناخته‌شده فرماندهی نظامی ایران نیز زاده همین روستاست و تندیس او در ورودی شهر طالقان قرار دارد.

گلیرد، زادگاه آیت‌الله طالقانی

روستای گلیرد نیز همچون روستای کرکبود از روستا‌های هدف گردشگری منطقه طالقان است. این روستا زادگاه آیت‌الله طالقانی است و از معماری سنتی بسیار خوبی برخوردار است. خانه تاریخی آیت‌الله طالقانی یکی از جاذبه‌های گردشگری روستای گلیرد است که هنوز پابرجاست. یک حمام تاریخی نیز از جاذبه‌های معماری این روستاست.
کوچه پس کوچه‌های روستای گلیرد بسیار زیباست و قدم زدن در آن‌ها انسان را به ده‌ها سال پیش بازمی‌گرداند. گلیرد، اما از جاذبه‌های طبیعی چشم‌نواز نیز برخوردار است. خانه آیت‌الله طالقانی نیز که اکنون تبدیل به یک خانه‌موزه شده تاکنون گردشگران زیادی را راهی این روستا کرده است. در این خانه تمامی لوازم شخصی آیت‌الله طالقانی و سیر تاریخی زندگی او قابل مشاهده است.

خانه آیت‌الله طالقانی یکصد سال قدمت دارد و سال ٧٧ نیز به ثبت ملی رسیده است. صنایع دستی روستای گلیرد نیز انواع محصولات چوبی، بخاری‌های سنتی و تولیدات کرباس، گلیم، جاجیم، جوراب و دستکش و شال‌گردن است. سوغات این روستا نیز انواع خشکبار، لواشک‌های محلی و گردو است. برخی یافته‌های باستان‌شناسی متعلق به حدود ۶۰۰‌سال پیش نیز از روستای گلیرد به دست آمده است. معماری این روستا برگرفته از معماری سنتی طالقان است.

خانه‌های کاهگلی و ارسی‌های آن‌ها از چوب درختان گردو و توت ساخته شده است. کلون‌های درِ خانه‌ها نیز در این روستا هنوز کاربرد دارد. کتیبه‌های ٦٠٠ساله نیز در این روستا وجود دارد. بازدید از چشمه گوارای گلیرد از بخش‌های مهم این سفر است. این چشمه به گفته مردم محلی از گواراترین آب‌های منطقه طالقان و چنان پرآب است که علاوه بر مصرف خانگی پاسخگوی مصارف کشاورزی اهالی و آبیاری باغات نیز است.

میناوند، روستایی در همسایگی قلعه اسماعیلیان

روستای میناوند، روستای بالایی باریکان و سرزمین مادری مهرداد میناوند، فوتبالیست کشورمان است. میناوندی‌ها از مردمان ترک‌زبان طالقان هستند که بر بستر بالایی قلعه تاریخی ارژنگ اسکان گزیده‌اند. مردمان میناوند در بین روستا‌های طالقان به داشتن اتحاد و همبستگی بسیار شهرت دارند؛ به بزرگان روستا احترام بسیار می‌گذارند و آن‌چه بزرگ روستا به آن‌ها بگوید بی‌چون و چرا می‌پذیرند. مردمان روستای میناوند آیین‌های جالبی در شادمانی و ماتم دارند. جمعیت این روستا زیاد است. در آیین‌های عروسی، تمامی اهل روستا حضور می‌یابند و داماد از ابتدای مجلس تا پایان آن، به احترام میهمانان روی پا می‌ایستد.

روستای میناوند از مسیر جاده باریکان می‌گذرد و بر فراز منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته و آخرین روستا در این نقطه است. آب و هوای خوب و دشت‌های وسیع کوهستانی و مناظر بکر کوهستان ازجمله چشم‌انداز‌های زیبای میناوند است. یک اردوگاه تفریحی نیز در نزدیکی میناوند دایر شده که مکان خوبی برای استراحت ورزشکاران و حتی علاقه‌مندان به کوهپیمایی است. چشمه‌های آب نیز در این روستا همچنان جوشان است.