مراسم آیینی «چهل منبر» در تاسوعا

آیین «چهل منبر» در خرم‌آباد لرستان

همزمان با تاسوعای حسینی، زنان خرم آبادی آیین «چهل منبر» را به یاد حضرت زینب(س)، در این شهر برگزار می‌کنند. چهل منبر که به آن آیین دختران چهل منبری هم می گویند، آیین ویژه ای است که در بین زنان لر مرسوم است. و از طلوع صبح تاسوعا در محله‌های قدیمی خرم‌آباد آغاز شده و تا زمان اذان مغرب ادامه دارد. ⁷

در این آیین، بانون لر در عزای امام خود و به نشانه همدردی و ذکر مصیبت با قهرمان صبر و حماسه کربلا، حضرت زینب کبری(س) با پاهای برهنه و انداختن نقابی سیاه یا سبز بر صورت خود و با گرفتن 40 شمع و 40 شکلات یا نقل در سطح شهر به راه می افتند و با ذکر دعا و مناجات به ذکر مصیبت می پردازند.

این زنان چهل شمع را در چهل منبر یا مجلس امام حسین(ع) روشن می کنند تا از این طریق با راز و نیاز با معبود خود، نیازها و حاجت خود را برآورده کنند.

در این سنت دینی زنان از ابتدا تا انتهای برپایی آیین با نیتهای درونی خود مهر سکوت بر لب می‌زنند و تنها با زمزمه و ذکر کلمه الله یا فرستادن صلوات بر محمد(ص) و خاندان پاکش مسیر حرکت خود را ادامه می دهند.

زنانی که در این آیین شرکت می کنند به یاد مصیبتهای حضرت زینب(س) و زنان و کودکانی که در روز عاشورا به اسیری رفته اند در هر منبر، اشک ماتم ریخته و بر سر و سینه می کوبند. عزاداران و حاجتمندان به اولین مجلس عزاداری یا منبر که رسیدند، صاحب آن مجلس یا شخصی دیگر روبند مشکی یا سبز را بر صورت آنان می بندد.

زنان لر معتقدند در حین اجرای این مراسم هر زن و دختری که پای برهنه اش ناخواسته روی شمع روشنی قرار بگیرد، حاجتش برآورده می شود.

زنان عزادار و حاجت مند در طول برگزاری مراسم در هر منبر یکی از 40 شکلات، نقل یا حبه قند خود را به جای گذاشته و به چهلمین منبر یا مجلس عزاداری که رسیدند و بعد از روشن کردن چهلمین شمع، در همان مکان روبند را برداشته و لباسهای خود را عوض می کنند و یک وسیله (غالبا لیوان، استکان یا حبه قند) را به نیابت یا برای ادای دین خود از آن مجلس یا منزل برمی دارند و در صورت برآورده شدن حاجت در سال آینده، آن را چند برابر کرده و به همان محل برمی گردانند. گاه زنان از چند روز قبل مسیر عبور خود را مشخص می‌کنند، آنها در مسیر خود خانه‌هایی را انتخاب می‌کنند که اهالی آن سالهای قبل حاجت‌روا شده باشند.

در بخشهای دیگری از لرستان ازجمله بروجرد این رسم شکلی دیگر دارد. به این صورت که تنها به زنان اختصاص نداشته و مردان نیز در آن مشارکت می کنند. همچنین در غروب و شامگاه تاسوعا بسیاری از مردم و بویژه کسانی که در شبهای قبل سقاخانه داشته اند، درهای خانه خود را روی مردم باز کرده و سینی بزرگی در ورودی خانه یا حیاط می گذارند و در آن به یاد شهدای کربلا شمع روشن کرده و با نوشیدنی و دیگر نذورات از مهمانان پذیرایی می کنند. آنها معتقدند که این نذر کمک می‌کند تا  خواسته‌هایشان محقق شود. خواسته‌هایی چون گشایش بخت و شفای بیماران و حل مشکلات مالی.

چهل منبر مانند آیین گل مالان که مختص روز عاشوراست، سنتی وی‍ژه در روز تاسوعای حسینی است که در بعضی از شهرهای ایران اجرا می شود. ⁸ در این مراسم عزاداران گلابی را که مردم برای روا شدن حاجاتشان نذر کرده‌اند، با گل رس مخلوط می‌کنند و به سر و صورت و لباسهای  خود می‌مالند.