مراسم آیینی «چهل منبر» در تاسوعا

آشنایی با مراسم بی نظیر چهل منبر در لاهیجان

مراسم چهل منبر از انتهای شفق تاسوعای حسینی در لاهیجان آغاز می‌شود و تا پس از پایان نماز مغرب به اتمام می‌رسد. چند روز قبل از فرا رسیدن تاسوعا، عده‌ای از کسبه قدیمی شهر که اغلب آنها خواروبارفروشند، سفارش تولید شمع های رشته ای را به شماری از زنان خانه دار لاهیجانی می دهند که از سالهای دور به این حرفه سنتی مشغولند . مغازه داران این شمعها را که با آغشته شدن رشته های پنبه ای به موم ساخته می شوند، در بسته‌های 40تایی و در کنار بسته‌های 40 دانه‌ای خرما، بر طبقها می‌چینند و به زائرانی که می‌خواهند در مراسم "چهل منبر" شرکت کنند می‌فروشند. و البته بعضیها به‌جای خرما، سکه همراه خود می‌برند.

مراسم چهل منبر  بعد از اقامه اذان مغرب در کوچه‌های قدیمی و پیچ در پیچ شهر با حضور مردان و زنان که اغلب آنها جوانانی هستند که از قبل وسایل برگزاری مراسم را تهیه کرده‌اند، آغاز می‌شود . ساکنان کوچه‌ها، به‌ویژه آنان که عصرهای پنج‌شنبه در خانه‌هایشان روضه برپا می‌کردند، منبرهای کوچک مخصوص روضه را جلوی در خانه می گذارند و با پارچه های مشکی یا سبز روی آن را می پوشانند و یک سینی یا تشتی که تا نیمه از گل انباشته شده بر روی منبر می گذارند و روی آن مجمری از آتش و دو ظرف خالی و یک ظرف برنج خام قرار می دهند. ¹

مردم با نذر و ذکر صلوات، شمعی را در سینی آتش می‌اندازند و بعد خرما یا سکه‌ای را داخل یکی از ظرفها می‌اندازند و در عوض چند دانه برنج برمی‌دارند و داخل کیسه همراهشان می‌ریزند و همین‌گونه کوچه‌های تاریک روشن و تو در تو را پشت سر می‌گذارند و تا افروختن چهلمین شمع در چهلمین منبر، کارشان را ادامه می‌دهند و در پایان راهی خانه‌هایشان می‌شوند و برنجهای جمع‌ شده را در کیسه‌های برنج خانه می‌ریزند تا خیر و برکت وفراوانی، برایشان فراهم شود و به خواستشان برسند.

با غروب آفتاب و سیاه شدن آسمان شهر، سوگوارانی که نیازی در دل دارند با پای برهنه در حالی که 40 شمع و 40 دانه خرما به یاد شهیدان دشت کربلا در دست دارند از چهل منبر می گذرند.
 

اما در میان ازدحام این جمعیت، افراد دیگری نیز هستند که مشغول اجرای مراسمی شبیه به این آیین هستند. آنها به ‌جای رفتن در خانه‌ها و افروختن چهل شمع، با پای برهنه در کوچه‌های قدیمی شهر گام برمی‌دارند و به آستانه‌بوسی هفت بقعه متبرکه می‌روند. در این محلات قدیمی، بیش از 12 بقعه وجود دارد و برای زایران این مراسم ، آستانه بوسی و شمع روشن کردن7 بقعه از این بقعه‌ها کافی است. این مراسم را که همزمان با چهل منبر برگزار می‌شود، «هفت کلکه» می‌گویند که توسط بزرگترها  و افراد پا به سن برپا می‌شود. ²

مردم بر این باورند که منبرگذاران با برپا داشتن منبر در جلوی خانه خود دلبستگی خود به خاندان حضرت علی (ع) و شهدای دشت کربلا را نشان می‌دهند. از دیگر رسمهای رایج در این شمع گرفتن احیا و پختن آش، شله‌زرد و غذایی دیگر از نخود و سیب‌زمینی معروف به «آب نخود» است که در هنگام مراسم چهل منبر است. گفتنی است این مراسم در کوچه پس‌کوچه‌های قدیمی لاهیجان و در سکوت و آرامشی خاص برگزار می‌شود و اغلب زائرانی که در آن شرکت می‌کنند جوانان هستند و هنگام شمع افروزیهایشان آرزو می‌کنند. ³

شبی که چهل منبر در آن برپاست اگر شب سوگ است شب مهربانی و یاری نیز هست و شب آغاز مهربانی و یاریها و دلبستگیها و نگاههای شرمگین در کوچه های بی نور و در سایه فروزش شمعهایی که بر آتشدان برپا بر منبری می‌سوزند. ⁴ گاه از یاد شمعها دیوارهای اطراف منبر را در بر می گیرد.

سوای لاهیجان چهل منبر‌هایی در بعضی از شهرهای دیگر ایران از جمله رشت و گلستان، خرم‌آباد و لرستان، کرمان و چند شهر دیگر نیز برگزار می‌شود که چهل منبر خرم‌آباد مشابهتها و مغایرتهایی با نمونه مشابه خود در لاهیجان دارد. ⁵