ستاره نیروی هوایی ارتش در آسمان کشور؛

جنگنده کوثر، نتیجه‌ تحریم‌های جهانی علیه ایران + تصاویر

تحریم‌های اخیر علی رغم میل تحریم کنندگان، باعث رشد و شکوفایی صنعت دفاعی کشور شده است.

به گزارش  خبرنگار حوزه دفاعی امنیتی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، در سال‌های اخیر و با اوج گرفتن سیر پیشرفت کشور در حوزه صنایع دفاعی و نظامی، دشمنان از هر حربه و تحریمی برای کند یا متوقف کردن این پیشرفت‌ها استفاده کردند. اما این تحریم‌ها نه تنها رویه صعودی رشد را با مشکل مواجه نکرد، بلکه سرعت و کیفیت آن را بهبود بخشید.

نیروی هوایی ارتش اولین یگان در جمهوری اسلامی بوده که سازمانی تحت عنوان جهاد خودکفایی را در داخل خود تشکیل داد که اولین ماموریت این سازمان، عملیاتی نگه داشتن هواپیما‌های خود در تمامی انواع در طول جنگ تحمیلی بود که با توجه به آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های رزمی شامل تعمیرات و بازسازی می‌شد.

با دستور امیر سرلشکر شهید منصور ستاری در سال ۱۳۶۵، مجتمع صنعتی اوج در نهاجا برای بازسازی هواپیما‌های آسیب دیده تشکیل شد تا ضمن عملیاتی کردن مجدد این پرنده‌ها در آینده بتواند از طریق بازسازی هواپیما‌ها به بستری برای ساخت هواپیما‌های جنگنده تبدیل شود. یک سال بعد این مرکز توسط تعدادی از متخصصین و تحت نظر فرماندهی نهاجا تشکیل شد.

برنامه بازسازی و عملیاتی نمودن جنگنده‌های آسیب دیده با قوت ادامه پیدا کرد و دهه‌های ۷۰ و ۸۰ ده‌ها فروند هواپیمای بازسازی شده به نیروی هوایی تحویل داده شد. این بازسازی‌ها که شامل همه قسمت‌های آسیب دیده از سازه و بدنه تا اویونیک می‌شد به ایجاد تجربیات ارزشمند در هر دو سطح تعمیرات و ساخت کمک کرد.

پس از پایان جنگ تحمیلی این برنامه با مشارکت صنایع هوایی ایران که از زیر مجموعه‌های سازمان صنایع هوایی نیرو‌های مسلح است تقویت شد و امروزه هواپیما‌هایی که در جریان ماموریت‌های رزمی و آموزشی آسیب می‌بینند نیز به سرعت بازسازی و تحویل یگان‌های پروازی می‌شوند.

اما یک گام مهم توسط جهاد خود کفایی نهاجا، شکل دهی نهضت قطعه سازی بود. جنگ طولانی و فرسایشی و حجم عظیم ماموریت‌های نهاجا سبب مصرف سریع قطعات موجود در انبار‌ها می‌شد؛ بنابراین تلاش‌های همه جانبه‌ای توسط متخصصان نیرو و بخش‌های پژوهشی کشور و صنعت دفاعی در این زمینه آغاز شد.

به موازات این کار برای تامین هواپیما‌های جنگی نیز طرح‌های میان مدت و بلندمدت تعریف شد که با توجه به تحریم تسلیحاتی کشور و عدم امکان تامین هواپیما‌های نظامی از خارج از کشور، امری بلندنظرانه و ستودنی بود. به گفته فرماندهان نهاجا این برنامه براساس مهندسی معکوس هواپیما‌های جنگنده اف-۵ تایگر در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ شکل گرفت.

نیروی هوایی ارتش که پس از گذراندن دوره‌های ذکر شده در سال‌های اخیر دچار تحولات عظیمی در حوزه تولید جنگنده شد، پیش‌تر با تولید و راه اندازی جنگنده‌های آذرخش، صاعقه ۱ و ۲ قدرت خود را در بی اثر نشان دادن تحریم‌ها به نمایش گذاشته بود.

۳۰ مرداد ۱۳۹۷ بود که نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با رونمایی از جنگنده تمام ایرانی کوثر بار دیگر خط بطلانی بر تاثیرگذاری تحریم‌ها کشید و نشان داد که تحریم‌های اخیر علی رغم میل تحریم کنندگان، باعث رشد و شکوفایی در صنعت ساخت هواپیما‌های جنگنده شده است.

این جنگنده که در دو نوع تک سرنشین و دو سرنشین وجود دارد به منظور انجام عملیات‌های نظامی و اجرای آموزش‌های پیشرفته ساخته شده است که نوع دوکابینه آن علاوه بر رزم، در ارائه آموزش‌های پیشرفته خلبانی هم کاربرد دارد.

با رونمایی از جنگنده کوثر که شباهت زیادی به اف-۵ داشت، نظرات زیادی در خصوص اینکه کوثر یک جنگنده جدید است یا ارتقاء یافته اف-۵ بوجود آمد، اما چیزی که در کوثر جالب بود این بود که بعد از صاعقه ۱ و ۲ دوباره جنگنده از همان یک سکان عمودی اف-۵ استفاده می‌کند.

از لحاظ فنی، در ساخت جنگنده‌ی کوثر تجهیزات و ابزار‌های پیشرفته و به روز دنیا، به کمک دانش بومی و تولید ملی، در قسمت‌های مختلف هواپیما نصب شده است. بخش پیشران، سیستم الکترو اویونیک، کامپیوتر محاسبات بالستیک، نمایشگرها، رادار چند منظوره و ... همگی از ابزار‌های پیشرفته و به روز استفاده شده در این بمب افکن ملی می‌باشند که در ادامه به هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

سیستم پیشران

موتور توربوجت J ۸۵ جنرال الکتریک یکی از موفق‌ترین موتور‌های ساخته شده در صنعت هوافضا است. این موتور با وزنی بین ۱۴۰ تا ۲۳۰ کیلوگرم، بر روی مدل‌های مختلف هواپیمایی سوار شده و سابقه‌ی ۱۶ و نیم میلیون ساعت پرواز در هواپیما‌های مختلف را دارد. به دلیل موفقیت بسیار زیاد این موتور، ساخت موتور اوج با ارتقای این مدل انجام شده است.

سیستم پیشران جنگنده‌ی کوثر از دو موتور ملی اوج تشکیل شده است. سرعت بیشینه‌ی این موتور یک و نیم ماخ است و سقف پروازی آن تا ۵۰ هزار پا می‌باشد. همچنین این موتور توانایی به پرواز در آوردن هواپیمایی با حداکثر وزن ۱۰ تن را دارا است که با ساخت آن، ایران جزو ۸ کشور دارای دانش ساخت این گونه موتور‌ها به شمار می رود.

نمایشگر‌های دیجیتال Multi-Function Display MFD

نمایشگر‌های MFD صفحه نمایش کوچکی است که دارای چندین دکمه‌ فرمان نرم می‌باشد و وظیفه‌ آن نمایش اطلاعات به کاربر در حالت‌های متغیر می‌باشد. در هواپیماهای پیشرفته نظامی معمولا از چندین مانیتور MFD استفاده می شود.

این مانیتور همه‌ اطلاعات لازمه مانند رادار، وضعیت تسلیحات، اطلاعات مسیر یابی و ... را به خلبان نشان می‌دهد.

مانیتور‌های MFD ابزار قدرتمندی هستند که به کنترل بیشتر خلبان به پرواز و دسترسی راحت‌تر به اطلاعات مورد نیاز کمک می‌کند. این وسیله، قدرت تصمیم گیری خلبان را بهبود می بخشد و سرعت عمل او را در جنگ های هوایی افزایش می دهد.

در این جنگنده، سیستم موقعیت یاب هوشمند GPS نیز جایگزین نقشه‌های مسیر یاب شده است.

ناوبری و اویونیک

اویونیک (Avionics) از ترکیب دو کلمه‌ پرواز (Aviation) و الکترونیک (Electronics) ایجاد شده است و صرفا به تجهیزات الکترونیکی هواپیما که معمولا در دماغه‌ هواپیما نصب می‌شود گفته می‌شود.

اویونیک در کنار سازه و موتور، یکی از سه جزء اصلی هواپیما است. تقریباً اکثر کارکرد‌های پرنده به تجهیزات اویونیک آن وابسته است و ایمنی کارایی پرواز را فناوری‌های به کار رفته در اویونیک تعیین می‌کنند.

همچنین اویونیک در قیمت تمام شده پرنده نقش تعیین‌کننده‌ای دارد به‌طوری‌که در هواپیما‌های غیرنظامی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد هزینه تمام شده مربوط به تجهیزات اویونیک است. در هواپیما‌های نظامی ارزش تجهیزات اویونیک می‌تواند تا ۷۰ درصد کل هزینه پرنده باشد.

اجزای اصلی اویونیک معمولا شامل سیستم کنترل پرواز، دیده بانی، ارتباط، مسیر یابی، شناسایی جوی، و سیستم ضد برخورد می‌باشد. در اکثر هواپیما‌ها از برق با ولتاژ ۱۴ تا ۲۸ DC برای سیستم‌های الکترونیکی خود استفاده می‌کنند. اما در هواپیما‌های جنگی مانند جنگنده‌ کوثر، از برق AC با ولتاژ ۱۱۵ استفاده می‌شود.

بخش ارتباط وظیفه‌ انتقال اطلاعات از کابین خلبان به زمین را دارد. سیستم موقعیت یابی محل هواپیما در سه بعد فضا را مشخص می‌کند. سیستم تشخیص وضعیت جوی در پرواز‌های شبانه و یا وضعیت‌هایی که خلبان قادر به دیدن مسیر روبروی خود نیست کاربرد دارد. این سیستم به خلبان تغییرات جوی و توربولانس‌های پیش رو را اعلام می کند.

بخش دیگری از سیستم اویونیک ضبط پرواز است. این سیستم اطلاعات کابین خلبان را در هر لحظه ضبط کرده و در جعبه‌ سیاه هواپیما این اطلاعات را ذخیره می‌کند. این اطلاعات معمولا بعد از سقوط و یا سانحه از این سیستم بازیابی می‌شود.

در جنگنده‌ کوثر از سیستم هدایت و ناوبری مختص هواپیما‌های جنگی، TACAN و ترکیبی GPS/INS استفاده شده است. این سیستم که نسخه‌ی پیشرفته‌تر سیستم‌های VOR و DME می‌باشد، فاصله‌ هواپیما را از زمین و یا پایگاه دریایی با دقت بیشتر محاسبه می‌کند. سیستم‌های VOR و DME تکنولوژی‌های بر پایه‌ ترانسپوندر رادیویی می‌باشند که از محاسبه‌ تاخیر زمانی ایجاد شده در فرستادن امواج VHF و UHF فاصله را تخمین می‌زنند.

نمایشگر‌های سر بالا Head Up Display

نمایشگر‌های HUD پنجره‌ی شیشه‌ای روبروی دید خلبان است که اطلاعات حیاتی پرواز را به صورت مداوم به خلبان نشان می‌دهد. کاربرد اصلی این نمایشگر نشان دادن اطلاعات مهم به خلبان بدون تکان دادن سر می‌باشد. این امر به کیفیت کنترل هواپیما به وسیله‌ خلبان کمک می‌کند و تصمیم گیری و واکنش خلبان به موقعیت‌های مختلف را بهبود می‌بخشد.

اطلاعات نشان داده شده در این نمایشگر ارتفاع هواپیما، سرعت پرواز، اطلاعات ناوبری، اطلاعات تسلیحات و ... است. این اطلاعات به وسیله‌ CRT، که در زیر شیشه‌ HUD کار گذاشته شده است، از پایین به بالا روی شیشه‌ HUD ساطع می‌شود. شیشه‌ی HUD هیچ تراشه الکترونیکی در آن به کار برده نشده و صرفا یک شیشه‌ عادی است. در مانیتور HUD اطلاعات بسیار زیادی در یک فضای کمی به صورت کاملا منظم چیده شده است.

کامپیوتر بالستیک

استفاده از کامپیوتر بالستیک در محاسبه‌ موقعیت یابی هدف، در جنگنده‌ی کوثر به توان نظامی این جنگنده می‌افزاید و با استفاده از سامانه‌ کنترل آتش دقیق، هدف‌های مورد نظر با دقت بیشتری تخریب می‌شوند. سیستم کامپیوتر بالستیک با استفاده از اطلاعات شرایط جوی و محیطی، و کیفیت سیستم تسلیحات هواپیما، اصلاحاتی در سیستم نشانه گیری جنگنده اعمال می‌کند و موقعیت هدف را با دقت بیشتری محاسبه می‌کند.

از این سیستم در وسایل نظامی دیگری همچون تانک و بعضی از اسلحه‌های اسنایپر برای بهبود هدف زنی استفاده می‌شود.

تسلیحات

در جنگنده‌ کوثر، تسلیحات مرسوم هواپیمای F-5 شامل موشک هوا به هوا، سلاح هوا به سطح و مسلسل ۲۰ م م با آرایش و چیدمان نوین به کار برده شده است. موشک‌های هوا به هوا و هوا به سطح، بسته به نوع هدایت دارای انواع مختلفی هستند. موشک‌های با حسگر حرارتی، رادار نیم فعال و فعال،GPS  و ... همگی فناوری‌های به کار برده شده در موشک‌های هوا به هوا و هوا به زمین می‌باشند. در کنار این ها، از فناوری پیشرفته‌ بمب‌های هدایت لیزری و نوری در جنگنده‌ کوثر به کار برده شده است.

بمب هدایت‌شونده لیزری نوعی بمب هدایت‌شونده است که از هدایت نیمه‌فعال لیزری برای حمله به یک هدف نشانه‌گذاری ‌شده استفاده می‌کند. به این ترتیب این بمب‌ها با دقت بسیار بالاتری نسبت به بمب‌های معمولی خواهند داشت.

بمب‌های هدایت لیزری یکی از رایج‌ترین و گسترده‌ترین جنگ‌افزار‌های هوشمند هستند که بسیاری از نیرو‌های هوایی جهان آن‌را به‌کار می‌گیرند. این بمب‌ها مثل دیگر انواع مهمات هدایت شونده لیزری به سوی هدفی که از پیش با لیزر نشانه گذاری شده حرکت می‌کنند. کارکرد اکثر موشک‌ها بدین صورت می‌باشد که ابتدا یک موقعیت مکانی در فضای سه بعدی به عنوان هدف انتخاب می‌شود، سپس موشک به وسیله‌ نیروی پیشرانی که دارد به سمت هدف پرتاب می‌شود. در مسیر راه به دلیل تغییر موقعیت هدف و یا اختلالات جریان، مسیر موشک تغییر می‌کند.

سیستم هدایت موشک از کامپیوتر‌های پیچیده‌ استفاده می‌کند و با محاسبات ایرودینامیکی و با تغییر دادن بالک‌های نصب شده روی موشک، مسیر درست را برای موشک پیدا می‌کند.

در جنگنده‌ کوثر، از مسیر یاب‌های لیزری و نوری، که جدید‌ترین تکنولوژی‌های موقعیت یابی در حال حاضر می‌باشند، برای پیدا کردن مسیر و انتقال این اطلاعات به کامپیوتر محاسبه گر موشک، استفاده شده است.

رادار پیشرفته و چند منظوره

در سیستم راداری جنگنده‌ کوثر چندین تکنولوژی پیشرفته و جدید به کار گرفته شده است. یکی از این تکنولوژی‌ها Radar Warning Receiver RWR می‌باشد. این سیستم در هواپیما‌های جنگنده، کشتی، پایگاه‌های نظامی و ... قابلیت استفاده دارد. ساز و کار این ابزار به این صورت است که امواج ساطع شده از سیستم‌های راداری دیگر را تشخیص می‌دهد. با تشخیص رادار، به خلبان خطر زیر نظر بودن را اعلام می‌کند (به نحوی مانند سیستم تشخیص سرعت پلیس). این اخطار می‌تواند به صورت دستی و یا اتوماتیک هواپیما را از این حالت بیرون آورد.

در جنگنده‌ کوثر، تکنولوژی راداری Identification, Friend or Foe IFF برای تشخیص دوست از دشمن بکار گرفته شده است. این سیستم به پایگاه نظامی و کنترل پرواز اجازه‌ تشخیص پرنده را به عنوان دوست می‌دهد تا به آن اجازه‌ پرواز در آن منطقه را بدهند. بر خلاف اسم این وسیله، این رادار فقط قابلیت تشخیص دوست را دارد و در تشخیص دشمن نقشی ندارد.

استفاده از چَف و فِلِر Chaff and Flare

تکنولوژی دیگری که در ساخت جنگنده‌ کوثر استفاده شده است، چف و فلر می‌باشد. اغلب هواپیما‌هایی که ماموریت‌های نزدیک زمینی انجام می‌دهند برای دور ماندن از خطر موشک‌های دوش پرتاب لازم است دارای این سیستم باشند. چف از فیبر‌های ریزی حاوی پودر آلومینیوم و روی تشکیل شده است که توانایی بازتاب امواج رادار را دارد. این قطعات کوچک فیبر به صورت یک ابر اطراف هواپیما را احاطه می‌کنند و به صورت موقت هواپیما را از دید رادار دور نگه می‌دارد.

کاربرد فلر در گمراه کردن موشک‌های دنبال کننده‌ حرارت می‌باشد. اکثرا از قطعات ریز منیزیم ساخته شده است که در انتهای جنگنده خارج می‌شوند و در مسیر راه مشتعل می‌شوند. دمای فلر به هنگام سوختن تا ۲۰۰۰ درجه فارنهایت افزایش می‌یابد که از حرارت خروجی نازل بیشتر است.

صندلی‌های قابل پرتاب صفر-صفر

این صندلی‌ها به گونه‌ای طراحی شده اند که بتوانند در وضعیت سرعت صفر و در ارتفاع صفر خلبان بتواند بدون آسیب دیدگی با پرتاب صندلی از هواپیما خارج شود. معمولا این صندلی‌ها با موتور راکت و نیروی پیشران انفجاری ساخته می‌شوند و نیروی مورد نیاز برای خروج از هواپیما بدین صورت تامین می‌شود.

تکنولوژی ساخت صندلی‌های قابل پرتاب را فقط کشور‌های معدودی دارند که کشورمان نیز با اقتدار جزو این کشور‌ها می‌باشد. متخصصین وزارت دفاع سال‌ها برای بومی سازی و ساخت این صندلی‌ها پران تلاش کرده اند.

از دیگر اجزای مهم جنگنده‌ کوثر می‌توان به آسمانه (کانوپی) کابین خلبان اشاره کرد. این کانوپی جدید، به خلبان اجازه‌ دید بهتر و شفاف‌تر را می‌دهد. این قبیل اجزا اگرچه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسند، اما ویژگی‌های خاص آن‌ها باعث شده که از تکنولوژی‌های انحصاری و خاصی در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود.

در حال حاضر این ویژگی‌ها همگی در نسخه‌ اولیه‌ جنگنده‌ کوثر وجود دارد و به زودی در نسخه‌های دیگر آن قابلیت‌های دیگری همچون تغییرات در سیستم هیدرولیک، الکترونیک، سوخت، تامین اکسیژن و تهویه مطبوع، چراغ ناوبری و ... نیز اعمال خواهد شد. در حال حاضر نسخه‌ دو کابینه‌ این جنگنده ساخته شده است که به زودی نسخه‌ تک کابین آن نیز به مرحله‌ تولید خواهد رسید.

در آبان ماه سال ۹۷ هم خط تولید این جنگنده آغاز به کار کرد. تقارن تولید انبوه این جنگنده با آغاز دور جدید تحریم‌ها علیه ایران، رسانه‌های غربی را به حیرت فرو برد، به گونه‌ای که روزنامه انگلیسی دیلی اکسپرس با انتشار گزارشی در پایگاه اینترنتی خود نوشت ایران با ساخت نسل جدیدی از جنگنده‌های بومی خود جامعه نظامی غرب را در شوک فرو برده است.