قالی اردبیل

 ۲۱ آذر ۱۳۹۵

این قالی مشهور از آن جهت قالی اردبیل نامیده می‌شود که از مسجدی واقع در مصلّی اردبیل که شاه اسماعیل و جد او شیخ صفی الدین (که سلسله صفویه نام خود را از او گرفته) مدفون شده‌اند، به دست آمده‌است. این قالی بنابه توصیه ویلیام موریساز شرکت ونیست رابینسون خریداری شد که شرکت مزبور آن را از شرکت زیگلر واقع در تبریز خریده بود. قالی اردبیل از نظر طرح و بافت یکی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان است. از لحاظ تاریخی نیز سند و مدرک مهمی محسوب می‌شود زیرا دارای تاریخ و امضاء است، و از این رو هسته مرکزی گروه قالی‌های ترنجدان یاسبک مشابه‌است که با اطمینان کامل می‌توان آن را متعلق به اواسط قرن شانزدهم دانست. چه قالی در سال ۱۵۳۹ میلادی(۹۴۶ه. ق.) یعنی در سیزدهمین سال سلطنت پنجاه و دوساله شاه طهماسب بافته شده‌است. تار و پود این قالی ابریشم و گره آن فارسی است و در هراینج مربع تقریباً ۱۹ × ۱۷ گره دارد، که مساوی بهترین نوع قالی کاشان است. قالی اردبیل برخلاف بسیاری دیگر از قالی‌های مشهور آن زمان طرحی آرام دارد و فاقد تصاویر حیوان و انسان است، چه هدف از بافت قالی استفاده از آن در مکانی مقدس بوده‌است. قالی در تبریز و در دربار شاه طهماسب که تبریز را به پایتختی برگزیده بود و در کارگاههای سلطنتی بافته شده‌است.قالی معروف به اردبیل که مکان اصلی آن بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی جد شاهان صفوی بوده است اکنون در موزه ی ویکتوریا و آلبرت انگلستان در محفظه شیشه ای مخصوص نگهداری می شود و یکی از آثار شاخص این موزه به شمار می آید.
در زیر مشخصات و چگونگی انتقال آن به نقل از وب سایت موزه آمده است:
قالی بافته شده از پشم و ابریشم ۱۵۴۰-۱۵۳۹ م
پهنا: ۵۳۵٫۵ سانتیمتر و طول ۱۰۴۴ سانتیمتر
شماره ثبت در موزه ویکتوریا و آلبرت: ۱۸۹۳-۲۷۲
ترجمه متن بافته شده در قالی:
جز آستان تو پناهگاهی در جهان نیست
جزدرگاه تو جایی برای آرامش نیست
بنده ی این درگاه : مقصود کاشانی
مقصود احتمالا شخصی از صاحب منصبان است که برای ابراز فروتنی در برابر این مکان خود را بنده خوانده و لزوما به معنای لغوی آن نیست. در خط چهارم این نوشته سال ۹۴۶ هجری قمری ذکر شده که معادل ۱۵۳۹-۱۵۴۰ میلادی است.

پشم عنصر اصلی تشکیل دهنده ی این قالی است. مانند اغلب منسوجات این اثر نیز تشکیل شده از تار و پود. پودها در تمام طول کار به دور تارها تابیده شده اند. سطح قالی اردبیل پوشیده شده است با یک طرح یکپارچه نسبتا ساده با اجزا قرینه و یک شمسه در وسط آن که دو چراغدان در طول آن قرار دارد.
وقتی دو انگلیسی در سال ۱۸۴۳ از زیارتگاه شیخ صفی الدین اردبیلی دیدار کردند دو قالی در آن محل قرار داشت. سه سال و اندی بعد از آن در اثر زلزله این مکان آسیب دید و احتمالا برای تهیه وجه لازم برای تعمیر، فرشها فروخته شدند. قالی های آسیب دیده در ایران توسط کمپانی”زیگلر” (Ziegler & Co) که در کار خرید فروش فرش بود خریداری شد. تکه های آن که هنوز قابل استفاده بود به هم متصل و نتیجه آن شد که یک قالی کامل و سالم به دست آمد و یک قالی بدون حاشیه با ابعاد کوچکتر.
در سال ۱۸۹۲ قالی بزرگتر توسط کمپانی “رابینسون” (Vincent Robinson & Co )در معرض فروش گذاشته شد. “ویلیام موریس” (William Morris )که از جانب موزه در مورد آثار هنری تحقیق می کرد طی گزارشی این فرش را فوق العاده و منحصر به فرد و بسیار زیبا توصیف و اصرار به خرید آن کرد. در ماه مارس ۱۸۹۳ با پرداخت ۲۰۰۰ پوند موزه ی “ویکتوریا و آلبرت” صاحب این قالی شد.

قالی کوچکتر به طور مخفیانه توسط کلکسیونر امریکا یی نگهداری می شد تا اینکه در سال ۱۹۵۳ توسط موزه هنر شهر لوس آنجلس (Los Angeles County Museum of Art) خریداری شدقالی اردبیل سالیان دراز از دیوار موزه آویزان بود تا اینکه در سال ۲۰۰۶ داخل یک محفظه مخصوص در مرکز گالری بر روی کف زمین قرار داده شد. برای محافظت از رنگهای آن تنها ده دقیقه یا نیم ساعت در طول روز چراغ های محفظه روشن می شود.