در گوشه و كنار ایران، آسیاب‌های فراوانی از دوره‌های مختلف تاریخی به جا مانده است كه برخی از آنها به وسیله نیروی حیوانات كار می‌كردند و برخی مانند آسیاب‌های بادی نشتیفان در خراسان با نیروی باد به حركت می‌افتادند و برخی نیز با نیروی آب، اما این موضوع كه در دل كویری خشك و بی‌آب آسیابی ساخته شده باشد كه نیروی محركه آن آب باشد، امری شگفت‌انگیز به شمار می‌رود. اگر می‌خواهید تنها آسیاب آبی جهان در دل كویر را ببینید باید كوله بار سفر را به استان یزد و كویر مركزی ایران ببندید و از آسیاب آبی اشكذر دیدن كنید. این آسیاب در حاشیه غربی كویر یزد و در ضلع جنوب شرقی در 20 كیلومتری شهر یزد در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق كه اشكذر را به بندر آباد و روستاهای مجاور متصل می‌كند، واقع شده است.



وقتی به این منطقه رسیدید انتظار دیدن یك رود و آسیابی با پره‌های بزرگ نداشته باشید. در حقیقت شما روی سطح زمین هیچ چیزی نمی‌بینید؛ چراكه كل مجموعه آسیاب در زیر زمین قرار گرفته است و آب مورد نیاز این آسیاب آبی به وسیله قنات و آب جاری شده در آن تامین می‌شود. این موضوع خود به تنهایی شگفتی دیدن این مجموعه را برای هر گردشگری دوچندان می‌كند. در حقیقت تنها چیزی كه شما از ساختمان این آسیاب روی سطح زمین مشاهده می‌كنید یك دروازه طاقدار آجری است كه شما را به عمق زیرین كویر هدایت می‌كند. مجموعه اصلی آسیاب در عمق هفت متری زمین احداث شده كه برای رسیدن به آن باید از دالانی شیبدار بگذرید. آسیاب آبی اشکذر از بزرگترین آسیاب های ایران است که متعلق به دوره صفویه بوده و زمانی با آب قنات همّت آباد سنگ های آن با قدرت تمام می چرخیده است.



 ورودی آسیاب دالانی شیب دار به طول 56 متر است که به قسمت اصلی آسیاب که هشت ضلعی است می رسد. سقف این هشت ضلعی به شکل گنبدی بنا شده است. سقف و مقرنس کاری های بنا با نقوش هندسی از ابتکارهای معماری کهن ایرانی است. آجر تنها مصالح ساختمانی این بنای دیدنی است. آسیاب آبی اشکذر یکی از 10 آسیاب ثبتی استان یزد به حساب می آید که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از ویژگی‌های منحصر به فرد آن می‌توان به مقرنس کاری فضای اصلی، نقوش هندسی در اطراف دیواره‌ها، آجرکاری ظریف در محوطه اصلی آسیاب و صحن آن اشاره کرد. این آسیاب در عصر آبادانی خود تنها آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده و ساعتی سی و پنچ من شاه آرد از زیر سنگ‌های پر قدرت آن به دست می‌آورده‌اند. . جالب‌ترین نكته در مورد این بنا، اختلاف دمای داخل آسیاب با فضای داغ و گرم بیرون آن است. این آسیاب در زمان سید ركن‌الدین قاضی، متوفی در 732 هجری قمری ساخته شده، ولی از هویت و قدمت اولیه این آسیاب هیچ گونه اظهارنظر دقیق همراه با اسناد و مدارك مستدل موجود نیست. در صفحه 140 كتاب آثار تاریخی یزد در مورد آسیاب آبی اشكذر آمده است: «این آسیاب از عجایب قابل دیدن در منطقه رستاق و یكی از بزرگ‌ترین آسیاب‌های ایران است كه متاسفانه به علت خشك شدن قنات همت‌آباد از كار افتاده و به كلی متروك شده است. آسیاب مذكور در عصر آبادانی یعنی تا چند سال قبل یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشكذر بوده است و ساعتی سی و پنج من، آرد از زیر سنگ‌های پرقدرت آن به دست می‌آوردند.» آسیاب آبی اشکذر که بزرگترین آسیاب آبی جهان می باشد در عمق هفت متری زمین قرار دارد و به شماره 2086 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا که متعلق به قرن هشتم هجری قمری و از شاهکارهای هنر معماری سنتی و مهندسی ایرانیان می باشد محل آسیاب نمودن گندم و تأمین کننده آرد منطقه اشکذر بوده است و در زمان رونق آن، ساعتی 35 من گندم را به آرد تبدیل می کرده است.



 این آسیاب با احداث رشته قناتی به نام همت آباد در این منطقه احداث شده و با خشک شدن این قنات در دهه های اخیر، آسیاب نیز از کار افتاده است. آسیاب آبی اشکذر دارای دالان شیب دار یعنی راه ورود به صحن اصلی با پنجاه و شش متر طول و 10/4 متر عرض است. صحن اصلی آسیاب به شکل مثمن است که چهار ضلعش هر کدام 80/4 و چهار ضلع دیگرش هر کدام 75/2 متر است . هریک از اضلاع کوچک، غرفه ای به عمق یک متر دارد. در دو ضلع شرقی و غربی دو اطاق با جلو خانی تعبیه شده است.غرفه جنوبی صحن، محل دستگاه آسیاب یعنی دول و آخوره است. سقف صحن آسیاب گنبدی شکل است. مصالح آسیاب تماما از آجر است و ترکیب سقف و مقرنس کارهای صحن اصلی آن با نقوش هندسی که در آن ایجاد کرده اند، از ابتکارهای جالب توجه معماری کهن ایرانی است. این جاذبه گردشگری در حاشیه غربی کویر یزد و فاصله 10 کیلومتری شهر یزد در امتداد جاده اصلی اشکذر به رستاق واقع شده است. حدود 70 سال پیش به علت همجواری با ماسه های روان در زیر شن مدفون شده بود و پس از 5 سال به همت ریش سفیدان محل و سازمان میراث فرهنگی از زیر خاک بیرون کشیده شد و امور مرمت و بازسازی آن آغاز شده و امید است در آینده نزدیک دوباره راه اندازی شود. Watermills

http://yazd.irib.ir