بررسی شبهات و ابهاماتی در زندگی و شهادت حضرت زهرا (س)/ چرا حضرت فاطمه(س) در مدینه غریب بود؟
پنج شنبه 25 بهمن 1397 8:29 PM
در گفتگویی که با دکتر محمدحسین رجبی دوانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام انجام داده است به بررسی شبهات و ابهاماتی در زندگی حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله پرداخته ایم تا به بخشی از پرسش‌ها و ابهاماتی که درباره زندگینامه و نحوه شهادت آن حضرت مطرح می‌شود، پاسخ داده شود.
دکتر رجبی دوانی در خصوص ماجرای فدک تأکید کرده است که: «فدک، ارثیه حضرت زهرا سلام‌الله علیها نبود. بلکه ملک آن حضرت بود. به این معنا که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در زمان حیات خود این باغ را به دختر خود بخشیده بود و در حیات پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله از اموال ایشان خارج شده و ملک حضرت زهرا سلام‌الله علیها شده بود. بر این اساس، چیزی به عنوان ارث نبود که زنان پیغمبر هم بخواهند در فدک شریک و سهیم باشند. امام علی علیه السلام نیز با توجه به نامهای که برای ابن عباس نوشتند، اصلاً تعلق‌خاطری به مسئله فدک از خود و اهل‌بیت علیهم‌السلام نشان ندادند و بی‌توجه به بازپس‌گیری آن، می‌خواستند نشان بدهند که اگر با خلفای پیشین در ارتباط با غصب فدک بحث داشته‌اند، به دلیل تعلق خاطر مادی نبوده و دلایل بالاتری داشته است. همچنین به اعتبار حقیقت سخنان حضرت زهرا سلام‌الله علیها درباره فدک، مسئله مهم‌تر یعنی خلافت را طلب کنند. بنابراین وقتی آن هدف در آن دوره محقق نشد، دیگر اهل بیت علیهم‌السلام نیازی نداشتند که بخواهند در موقعیتی که خلافت دست خودشان است فدک را بازپس بگیرند.»
این پژوهشگر تاریخ اسلام همچنین در خصوص ماجرای دفن شبانه حضرت صدیقه طاهره یادآوری کرده است: «این امر بنا بر وصیت آن حضرت خطاب به حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بود تا برای همه مسلمانان دلسوز و آن‌هایی که به تعالیم الهی و رسول خدا صلی‌الله علیه و آله اندک اعتقادی دارند، برای همیشه این سؤال مطرح باشد که چرا پاره تن پیامبر صلی‌الله علیه و آله و کسی که آن‌قدر مورد عشق و علاقه آن حضرت بود و بارها او را سرور بانوان دو عالم نامیده بودند، باید شبانه و به دور از اکثریت مردم دفن شود. مهم‌تر از همه اینکه تأکید کردند کسانی که بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله قدرت را به دست گرفتند، نباید در تشییع جنازه ایشان شرکت کنند. چون خواسته‌اند به همه نشان دهند که نسبت به حوادث بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله و عملکرد مردم اعتراض دارند و آن‌ها را نخواهند بخشید تا هر مسلمانی که این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد به حقیقت آن دوران آگاه شود.»
سرگذشت خواهران و برادران حضرت زهرا سلام‌الله علیها
یکی از سؤالاتی که برای بسیاری از مردم مطرح می‌شود، آن است که چرا اطلاعات کمی درباره خانواده حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها در خانه پدری ایشان وجود دارد؟ آیا آن حضرت خواهران و برادرانی داشته‌اند و سرگذشت آن‌ها چه شد؟
بنا بر روایات مشهور، پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله شش فرزند از حضرت خدیجه سلام‌الله علیها داشتند و یک فرزند هم از همسر دیگری به نام ماریه قبطیه. فرزندان ایشان از حضرت خدیجه سلام‌الله علیها، دو پسر به نامهای قاسم و عبدالله بودند که به همین علت، پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله را ابوالقاسم هم می‌خواندند. ولی هر دو در کودکی از دنیا رفتند.
چهار دختر هم برای پیامبر صلی‌الله علیه و آله نام برده‌اند که برخی از منابع می‌گویند این‌ها جز حضرت زهرا سلام‌الله علیها، فرزندان حضرت خدیجه سلام‌الله علیها از همسران پیشین او بوده‌اند. ولی شواهد نشان می‌دهد که این‌ها همه فرزندان حضرت خدیجه سلام‌الله علیها از پیامبر صلی‌الله علیه و آله بوده‌اند. دختران پیامبر صلی‌الله علیه و آله به نامهای زینب، بعد از او رقیه و ام‌کلثوم و حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها بوده‌اند.
سرگذشت خواهران حضرت زهرا سلام‌الله علیها چه شد؟
زینب به خواست حضرت خدیجه سلام‌الله علیها، به همسری پسر خاله خود درآمد و دختری هم داشت به نام امامه که حضرت زهرا سلام‌الله علیها در بستر شهادت، به امیرالمؤمنین علی علیه السلام وصیت کردند با امامه، دختر خواهرش، ازدواج کند که می‌تواند برای فرزندانش مادری کند.
رقیه و ام‌کلثوم طبق نقل‌هایی که از منابع اهل تسنن داریم، هر کدام با فاصله‌ای به همسری عثمان بن عفوان درآمدند و در خلال جنگ بدر بود که رقیه از دنیا رفت و بعد از او، ام‌کلثوم به همسری عثمان درآمد و از او دارای فرزند نشد.
چنین اتفاقی افتاد؟
بله. حضرت زهرا سلام‌الله علیها در بستر شهادت از امیرالمؤمنین علیه السلام خواست پس از او با امامه دختر خواهرش زینب ازدواج کند. زیرا او از خانواده‌اش بود و می‌توانست برای فرزندان یتیمش مادری کند و چون سفارش و تأکید خود حضرت بود، امیرالمؤمنین علیه السلام پس از آن بزرگوار با امامه ازدواج کرد. اما اینکه کی با امامه ازدواج کرد در تاریخ ثبت نشده است.
اشاره کردید که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، پسری هم به نام ابراهیم داشتند. سرگذشت او چه شد؟
بله. پیامبر صلی‌الله علیه و آله از ماریه قبطیه پسری به نام ابراهیم داشتند که بسیار به او علاقه‌مند بودند. اما آن کودک در 18 ماهگی از دنیا رفت. اراده خداوند بر این بود که نسل پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله از طریق حضرت زهرا سلام‌الله علیها و حضرت علی علیه السلام تداوم داشته باشد.
حضور حضرت زهرا سلام‌الله علیها در واقعه غدیر
بخش دیگری از سؤالات و شبهات درباره زندگی حضرت زهرا سلام‌الله علیها به ماجراهایی مربوط است که ریشه در واقعه غدیر دارد. در عین حال می‌دانیم که واقعه غدیر، ماجرایی سرنوشت‌ساز برای امت اسلام بوده است. آیا حضرت زهرا سلام‌الله علیها و امام حسن و امام حسین علیهماالسلام هم در حج الوداع حضور داشتند؟
بله، این بزرگواران در حج الوداع حضور داشتند. درواقع هنگامی که پیامبر صلی‌الله علیه و آله تصمیم گرفتند برای انجام فریضه حج سال آخر عمر شریفشان که به حج الوداع مشهور شد حرکت کنند، همسران خویش، همچنین حضرت زهرا سلام‌الله علیها و حسنین علیهماالسلام را همراه با خود بردند.
حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام از 6 ماه پیش از این، در مأموریت یمن که از سوی پیامبر صلی‌الله علیه و آله به ایشان سپرده شده بود به سر می‌بردند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله پیشاپیش نامهای به آن حضرت نوشتند و فرمودند: «من قصد انجام حج دارم. در مکه به ما ملحق شو». حضرت علی علیه السلام از یمن به سوی مکه حرکت کردند و پیامبر نیز با بسیاری از اصحاب، همسران خویش، حضرت زهرا سلام‌الله علیها و حسنین علیهماالسلام از مدینه حرکت کردند.
در بیرون مکه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به حضور پیامبر صلی‌الله علیه و آله شرفیاب شدند و همراه آن حضرت، حج خود را به جا آوردند. بنابراین این بزرگواران، هم در حج الوداع و هم در واقعه بزرگ غدیر که اعلام ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بود حضور داشتند.
روایاتی هست که خانه حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام‌الله علیها را «مشربه ام ابراهیم» می‌دانند. آیا این روایات صحیح است؟
در منابع معتبری که در ارتباط با زندگی امیرالمؤمنین علی علیه السلام و ازدواج آن حضرت با حضرت زهرا سلام‌الله علیها آمده، چنین چیزی وجود ندارد و فضیلتی هم ندارد که خانه آن‌ها را «مشربه ام ابراهیم» بخوانند.
فدک، ملک حضرت زهرا سلام‌الله علیها بود، نه ارثیه
فلسفه پافشاری حضرت زهرا سلام‌الله علیها برای گرفتن باغ فدک چه بود؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم آیا باغ فدک ارثیه حضرت زهرا علیهاالسلام بود؟ و علت مطالبه فدک توسط حضرت فاطمه علیهاالسلام چه بود؟
باید توجه شود که فدک، ارثیه حضرت زهرا سلام‌الله علیها نبود. بلکه ملک آن حضرت بود. به این معنا که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در زمان حیات خود این باغ را به دختر خود بخشیده بود و در حیات پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله از اموال ایشان خارج شده و ملک حضرت زهرا سلام‌الله علیها شده بود.
بر این اساس، چیزی به عنوان ارث نبود که زنان پیغمبر هم بخواهند در فدک شریک و سهیم باشند.
درست است. غاصبان خلافت بعد از ارتحال رسول بزرگوار اسلام صلی‌الله علیه و آله تمام آنچه را که آن حضرت در زمان حیات خود در آن دخل و تصرف داشت به کنترل خود درآوردند و در حقیقت غصب و مصادره کردند. فدک را که به اختیار خود گرفتند، حضرت زهرا سلام‌الله علیها آن را مطالبه کرد، با این که حضرت زهرا سلام‌الله علیها هیچ دل‌بستگی به دنیا نداشتند. چون حضرت فاطمه سلام‌الله علیها در حالی که فدک را در اختیار داشت سه شبانه روز خودش و همسر و فرزندانش فقط با آب افطار کردند و هنگام افطار تنها قرص نانی که داشتند به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
در واقع تعلق خاطر نداشتن نسبت به مسائل مادی که بسیار ارزشمند است از تسلیم شدن در برابر زور و غاصب که کاری مذموم و ناپسند به حساب می‌آید موضوعی جدا است. لذا حضرت زهرا سلام‌الله علیها در برابر غصب و مصادره مال خودش به پا خاست.
ماجرای ارث انبیاء علیهم‌السلام
واکنش خلیفه در آن زمان چه بود؟
خلیفه هم حدیثی را جعل کرد و به پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نسبت داد که حضرت فرموده است ما انبیا از خود ارثی باقی نمی‌گذاریم و هرچه از ما بماند صدقه است.حضرت زهرا سلام‌الله علیها در رد این حرف بی مبنا فرمودند: «اول اینکه باغ فدک ارث نیست بلکه هبه و بخشش پیامبر بوده و در زمان حیات ایشان در اختیارم بوده است و من در آن دخل و تصرف می‌کردم. دوم، آیا پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله خلاف قرآن سخن می‌گوید؟ قرآن می‌فرماید: «و ورث سلیمان داوود» سلیمان پیغمبر از داوود پیغمبر ارث برد و یا در جای دیگر می‌فرماید: زکریای پیغمبر از خداوند می‌خواهد که خدایا به من فرزندی عطا کن که از من و آل یعقوب ارث ببرد. چگونه می‌شود پیامبر خدا بگوید که ما پیامبران از خود ارث نمی‌گذاریم در حالی که آیات صریح قرآن نشان‌دهنده ارث گذاشتن پیامبران الهی است.»
اینجا بود که خلیفه خلع سلاح شد و گفت: اگر این هبه بوده است باید برای من شاهد بیاورید. در حقیقت او می‌خواست به هر بهانه‌ای جلوی تصرف حضرت زهرا سلام‌الله علیها در اموال قابل‌توجهی را بگیرد که مبادا این پشتوانه مالی در ادعای خلافت امیر مؤمنان علی علیه السلام به کار بیاید و حکومت آن‌ها را با خطر جدی مواجه کند.
حضرت زهرا سلام‌الله علیها که مصداق آیه تطهیر است در حقیقت می‌خواست با گرفتن اقرار از خلیفه، مسئله مهم خلافت پیغمبر صلی‌الله علیه و آله را که از آن علی علیه السلام است تائید کند. بنابراین خلیفه هم متوجه این موضوع شد که اگر اینجا سخن حضرت زهرا سلام‌الله علیها را تائید کند، فردا باید هر صحبت دیگر او را مهر تائید بزند. فلسفه مطالبه باغ فدک این بود نه اینکه حضرت زهرا سلام‌الله علیها دل‌بستگی به آن داشته باشند.
خطبه فدکیه را شیعه و سنی نقل کرده‌اند
خطبه فدکیه در چه منابعی وجود دارد؟ آیا در کتاب‌های علمای اهل تسنن هم این خطبه آمده؟
خطبه فدکیه در کتاب «کشف الغمه فی معرفت الائمه» که از علی بن عیسی اربلی است آورده شده. البته منابع دیگری هم وجود دارد که این خطبه در آن‌ها آمده. اربلی در خصوص این خطبه می‌گوید من آن را از کتاب سقیفه ابوبکر جوهری که از علمای برجسته اهل تسنن بوده گرفته‌ام. متأسفانه کتاب سقیفه از بین رفته ولی هم علی بن عیسی اربلی از آن استفاده کرده و هم ابن ابی الحدید در شرح نهج‌البلاغه. ابوبکر جوهری هم به نقل از عمر بن شبه این خطبه را آورده. یعنی این خطبه در منابع اهل تسنن هم وجود داشته و هم شیعه و هم سنی آن را نقل کرده‌اند.
چرا حضرت علی علیه السلام در ایام خلافت خود فدک را بازپس نگرفتند؟
امام علی علیه السلام با توجه به نامهای که برای ابن عباس نوشتند، اصلاً تعلق‌خاطری به مسئله فدک از خود و اهل بیت علیهم‌السلام نشان ندادند و بی‌توجه به بازپس‌گیری آن، می‌خواستند نشان بدهند که اگر با خلفای پیشین در ارتباط با غصب فدک بحث داشته‌اند، به دلیل تعلق خاطر مادی نبوده و دلایل بالاتری داشته است. همچنین به اعتبار حقیقت سخنان حضرت زهرا سلام‌الله علیها درباره فدک، مسئله مهم‌تر یعنی خلافت را طلب کنند. بنابراین وقتی آن هدف در آن دوره محقق نشد، دیگر اهل بیت علیهم‌السلام نیازی نداشتند که بخواهند در موقعیتی که خلافت دست خودشان است فدک را بازپس بگیرند.
مقابله حضرت زهرا سلام‌الله علیها با بدعت‌ها، انحرافات و خیانت‌ها
می‌دانیم که یکی از وجه‌های مهم شخصیتی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی آن حضرت بوده است. فعالیت‌های سیاسی حضرت زهرا سلام‌الله علیها بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله علیه و آله چگونه انجام می‌شد؟
در این بازه زمانی که از دیدگاه شیعه حداکثر سه ماه است، مهم‌ترین اقدام حضرت زهرا سلام‌الله علیها همان دفاع از ولایت بود. البته نمی‌توانیم صرفاً آن را یک حرکت سیاسی بنامیم، بلکه یک حرکت در جهت مقابله با بدعت‌ها، انحرافات و خیانت‌هایی است که بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله علیه و آله صورت گرفت و آن کنار زدن ولایت اهل بیت علیهم‌السلام و غصب خلافت بود.
بنابراین آن بزرگوار به عنوان تکلیف بزرگ شرعی خود به مقابله با غاصبان برخاستند. اگر این کار را انجام نمی‌دادند، چه اتفاقی می‌افتاد؟
اگر حضرت زهرا سلام‌الله علیا و اقداماتش در دفاع از ولایت نبود، امیرالمؤمنین قطعاً به دست غاصبان ولایت به شهادت می‌رسید و امامت پیش از آنکه بخواهد آغاز شود از میان می‌رفت. حضرت زهرا سلام‌الله علیها به قیمت مضروب شدن و شهادت خود، حقیقت ولایت اهل بیت را بر همگان آشکار کرد و باعث بقای امامت و حقیقت اهل بیت علیهم‌السلام شد.
پس حضرت زهرا سلام‌الله علیها قطعاً به شهادت رسیده‌اند. اما چرا آن حضرت را شبانه دفن کردند؟
این امر بنا بر وصیت آن حضرت خطاب به امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بود تا برای همه مسلمانان دلسوز و آن‌هایی که به تعالیم الهی و رسول خدا صلی‌الله علیه و آله اندک اعتقادی دارند، برای همیشه این سؤال مطرح باشد که چرا پاره تن پیامبر صلی‌الله علیه و آله و کسی که آن‌قدر مورد عشق و علاقه آن حضرت بود و بارها او را سرور بانوان دو عالم نامیده بودند، باید شبانه و به دور از اکثریت مردم دفن شود.
مهم‌تر از همه اینکه تأکید کردند کسانی که بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله قدرت را به دست گرفتند، نباید در تشییع جنازه ایشان شرکت کنند. چرا؟
در حقیقت حضرت زهرا سلام‌الله علیها خواسته‌اند به همه نشان دهند که نسبت به حوادث بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله و عملکرد مردم اعتراض دارند و آن‌ها را نخواهند بخشید تا هر مسلمانی که این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد به حقیقت آن دوران آگاه شود.
رمز و رازهای مبهم بودن تاریخ شهادت
یکی دیگر از ابهامات در زندگی حضرت زهرا سلام‌الله علیها تاریخ شهادت ایشان است. چرا دو تاریخ برای شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها بیان کرده‌اند؟
این طور که در برخی از نقل‌ها آمده، چون در گذشته در خطی که بین مردم رایج بوده نقطه‌گذاری معمول نبود و دندانه‌ها را درست نمی‌گذاشتند، در آن اسناد سبعین و تسعین به همدیگر شباهت پیدا کرده. لذا مشخص نیست که شهادت آن بانوی بزرگوار 75 یا 95 روز پس از رحلت پیامبر صلی‌الله علیه و آله بوده است. از این جهت، دو تاریخ برای شهادت آن حضرت داریم.
البته به قول برخی از محققین شاید خواست خدا بوده که بسیاری از اموری که مربوط به حضرت زهرا سلام‌الله علیها است، دارای رمز و رازی باشد. در عین حال من این را کوتاهی مسلمانان نسبت به تنها یادگار بزرگ رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌دانم. چراکه مردم باید تاریخ شهادت آن بزرگوار را با جان و دل به خاطر می‌سپردند، نه اینکه به سندی مراجعه کنیم و نتوانیم تشخیص دهیم که این تسعین است یا سبعین!
منبع:تسنیم
از همه دل بریده ام،دلم اسیر یک نگاست،تمام آرزوی من زیارت امام رضـــــــــاست
