بررسی بخشی از اسماء و صفات حضرت زهرا(س)/ چرا به حضرت زهرا(ع) «هانیه» گفته می‌شود؟

شناخت این شخصیت کامل و این بانوی بزرگوار نیازمند  تأمل، مطالعه و بررسی گسترده‌ای است تا سبک زندگی صحیح را از ایشان بیاموزیم. زندگی کردن با آرزوها، نیازها و مشکلات در دنیایی که هر روز نقش و طرح جدیدی از خود نشان می‌دهد، نیاز به مهارتی دارد که ما را به سعادت برساند. این مهارت در مکتب حضرت زهرا سلام الله علیها به‌خوبی قابل آموختن و اجراست. چه بهتر که ایام شهادت آن بانوی بزرگوار، فرصتی برای تأمل در سیره فاطمی باشد.

در گفتگویی که با حجت‌الاسلام کاظم ارفع، کارشناس دینی و پژوهشگر تاریخ اسلام انجام داده است، به جست‌وجو در سیره و سبک زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها پرداخته ایم. این کارشناس دینی، شرکت در هیئت‌ها و مراسم عزاداری را یکی از وظایف شیعیان و دوستداران حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها عنوان و تصریح می‌کند: «برای این‌که شریک در غم حضرت بقیة الله علیه السلام باشیم، باید تلاش کنیم که پیش‌برنده در اهداف الهی آن حضرت باشیم، نه آنکه بر اثر غفلت یا تغافل، نه‌تنها کاری در جامعه اسلامی پیش نبریم، بلکه گاه خودمان سد راه ظهور شویم و مسیری را برویم که در راستای اهداف فاطمی نباشد».

او همچنین یادآوری می‌کند: «طبق حدیثی از امام محمد باقر علیه السلام، خداوند به حضرت فاطمه علیها السلام فرمود که "من به‌وسیله دانش و بینش، تو را از دیگر بندگانم جدا کرده و بر همه آنان برتری بخشیدم و تو را پاک و پاکیزه ساختم". همچنین امام باقر علیه السلام فرمودند: "به‌خداوند سوگند، خداوند این بانوی گران‌مایه را به‌وسیله دانش و بینش از دیگران ممتاز کرده و از همان عالم ذر او را پاک و پاکیزه قرار داد"».

*در ایام حزن‌انگیز شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها قرار داریم که طبیعی است شیعیان و دوستداران آن بانوی بزرگوار در سوگ و اندوه هستند. راه‌های گوناگونی برای عزاداری در این ایام و بلکه در تمام روزها که رنگ و عطر فاطمی‌دارد، وجود دارد. به‌اعتقاد شما بهترین شیوه برای عرض ارادت به محضر حضرت زهرا سلام الله علیها چیست و اظهار ادب در محضر آن حضرت چگونه باید انجام شود؟

همان طور که در پرسش اشاره کردید، عزاداری و اظهار ادب در محضر حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها تنها به ایام فاطمیه و روزهای شهادت آن حضرت اختصاص ندارد. بلکه دوستداران اهل بیت علیهم‌السلام هر روز و هر لحظه باید در اندیشه اظهار ادب به محضر ایشان باشند.

شیوه‌های مختلفی برای اظهار ادب و عزاداری در سوگ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وجود دارد که نمونه بارز و متداول آن شرکت در هیئت‌ها و مراسم عزاداری است که به‌لطف خداوند متعال در تمام شهرها و روستاهای کشور ما و حتی در کشورهای دیگر برپا شده است و محبان اهل بیت علیهم السلام می‌توانند در آن‌ها شرکت کرده و خود را در صف دوستداران و محبان بانوی بزرگ اسلام قرار دهند.

در عین حال برای این‌که شریک در غم حضرت بقیةالله علیه السلام باشیم، باید تلاش کنیم که پیش‌برنده در اهداف الهی آن حضرت باشیم، نه آنکه بر اثر غفلت یا تغافل، نه‌تنها کاری در جامعه اسلامی پیش نبریم، بلکه گاه خودمان سد راه ظهور شویم و مسیری را برویم که در راستای اهداف فاطمی نباشد.

شناخت حضرت زهرا سلام الله علیها از مسیر خطبه فدکیه

* یکی از نکات مهم در خطبه فدکیه، کاربردی بودن آن برای انسان‌ها در طول تاریخ است. این خطبه تاریخی برای انسان امروز چه درس‌هایی دارد؟

حضرت فاطمه زهرا به‌گونه‌ای خطبه فدکیه را طرح‌ریزی و بیان فرموده‌اند که در عین آنکه قرار است برای مردم آن دوران و مخاطبان آن حضرت اتمام حجت شود، بناست آن محتوای معارفی برای همه انسان‌های تاریخ ابلاغ شود. از سوی دیگر حضرت زهرا با بیانی شیوا و محکم یک نکته را بیان می‌فرمایند و اشاره می‌کنند به نسبت‌های ناروایی که نسبت به خاندان وحی و رسالت زده شده و از آن نسبت‌های ناشایست تبری می‌جویند. البته این داغی برای ما و محبان آن حضرت است که باید پیوسته متوجه آن باشیم و به هر نحو ممکن با آن مبارزه کنیم تا اگر سوء برداشتی وجود دارد اصلاح شود و اگر مطلبی به‌ناروا به آن خاندان پاک و مطهر نسبت داده می‌شود، اعلام فاصله با انحراف شود.

به این ترتیب حضرت زهرا سلام الله علیها بزرگ‌ترین شخصیتی است که ولایت را در راستای توحید و نبوت درک کرده است و علم دارد که خداوند تنها کسی است که ذکر و ستایش مخصوص اوست. تأمل در مطالب خطبه فدکیه برای هر انسان آزاده‌ای واجب و ضروری است تا هم معنای دقیق خطبه را درک کنیم و هم شناخت درستی از حضرت فاطمه سلام الله علیها به دست بیاوریم و در نتیجه مسیر درست زندگی کردن را که منجر به سعادت دنیا و آخرت می‌شود پیدا کنیم.

صفات و اسماء فاطمی

* در عین حال که خطبه فدکیه مسیری برای شناخت حضرت زهرا سلام الله علیها محسوب می‌شود، صفات و خصلت‌های آن حضرت نیز ما را با سیره و سبک زندگی الهی ایشان آشنا می‌کند. در این میان، کدام اسماء و صفات می‌توانند الگویی برای زندگی ما باشند و سبک زندگی صحیح را به ما بیاموزند؟

اسماء و صفات حضرت زهرا سلام الله علیها تجلی سبک زندگی آن حضرت است که سیره، روش و منش ایشان را به ما معرفی کرده و می‌آموزد. یکی از نام‌های مشهور نام «فاطمه» است که روایت شده پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این نام را برای ایشان انتخاب کرده و ایشان را به این نام خوانده‌اند.

درباره نام‌گذاری حضرت به این نام مبارک، نقل‌های گوناگونی وجود دارد. اما ریشه نام «فاطمه» از «فطم» گرفته شده که به‌معنای بریدن و جدا کردن است، چنان‌که وقتی گفته می‌شود «فطمت الام طفلها» یعنی مادری کودک خود را از شیر گرفت و رشته شیر دادن بریده شد. در روایت معتبر و مستندی نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله دلیل نام‌گذاری آن حضرت به این نام را چنین توضیح داده‌اند: «دلیل آن است که خداوند متعال، فاطمه و شیعیان و دوستداران او را از آتش روز قیامت بریده و دور نگه داشته است.»

همچنین در کتاب بحار الانوار، روایتی از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده با این مضمون که آن حضرت فرموده‌اند: «در روز رستاخیز، فاطمه سلام الله علیها در نزدیکی در دوزخ می‌ایستد و در حال نیایش به خداوند متعال عرضه می‌دارد: خدای من و اله من! نام من را فاطمه برگزیدی و با مهر خودت، من را و دوستدارانم و دوستداران فرزندانم را از آتش در امان داشتی. خدایا! وعده تو حق است و تویی که در وعده‌هایت تخلف نمی‌کنی.»، این گونه است که شیعیان و دوستداران حضرت زهرا سلام الله علیها و فرزندان آن حضرت از آتش جهنم رها می‌شوند.

در عین حال امام صادق علیه السلام در تفسیر نام «فاطمه» بر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها فرموده‌اند: «آن حضرت از هر گونه زشتی و ناپسندی جدا شده بود و اگر حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام با ایشان ازدواج نمی‌کرد، در تمام زمین و از میان تمام انسان‌ها کسی هم‌شأن او نبوده و صلاحیت ازدواج با او را نداشت.»، باید توجه شود که این روایت هم از علما و دانشمندان اسلامی شیعه روایت شده و هم دانشمندان اهل‌سنت آن را از امام صادق علیه السلام نقل کرده‌اند.

امتیاز حضرت فاطمه سلام الله علیها بر دیگر انسان‌ها

یکی دیگر از معانی نام «فاطمه» امتیاز آن حضرت بر سایر انسان‌هاست، چنان‌که خداوند متعال در زمان تولد ایشان، نام «فاطمه» را بر زبان پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله جاری کرد تا امتیاز و برتری ایشان بر سایر مردم در اسم ایشان نیز مشخص باشد، در این باره امام محمد باقر علیه السلام این نکته را یادآوری فرموده و تأکید کرده‌اند: «خداوند به حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند که "من به‌وسیله دانش و بینش، تو را از دیگر بندگانم جدا کرده و بر همه آنان برتری بخشیدم و تو را پاک و پاکیزه ساختم"».

همچنین امام باقر علیه السلام فرمودند: «به‌خداوند سوگند، خداوند این بانوی گران‌مایه را به‌وسیله دانش و بینش از دیگران ممتاز کرده و از همان عالم ذر او را پاک و پاکیزه گردانید».

هانیه‌بودن بانوی بزرگوار اسلام

*یکی دیگر از اسماء حضرت زهرا سلام الله علیها که کمتر به آن پرداخته شده، نام «هانیه» است. چرا حضرت زهرا سلام الله علیها به این نام نامیده و شناخته شدند و این نام چه معنی و مفهومی دارد؟

برای شناختن اسم هانیه باید ابتدا معنای آن را بدانیم. «هانیه» در لغت به‌معنی کسی است که نسبت به همسر خود بسیار محبت دارد و نشان از محبتی گسترده در خانواده دارد. از آنجایی که حضرت زهرا سلام الله علیها الگوی رفتارهای خانوادگی هستند و آموزه‌های مهم سبک زندگی همسرداری و تربیت فرزند را باید از آن حضرت یاد بگیریم، ایشان را با عنوان و صفت هانیه یاد می‌کنیم.

درواقع حضرت فاطمه زهرا علیها السلام ظرفیت بروز و ظهور محبت نسبت به فرزند و همسر را در خود داشته‌اند و هانیه‌ای بودند که نظیری در تاریخ برای ایشان وجود ندارد. از شخصیت بزرگوار ایشان می‌توانیم مصادیقی مانند رازداری برای همسر، امانت‌داری در زندگی زناشویی، حفظ حرمت همسر، تبعیت از همسر، تربیت صحیح فرزندان، دلسوزی و فداکاری برای خانواده و سایر صفت‌های برجسته انسانی را که زنان باید به آن آراسته باشند بیاموزیم.

مشخص است که در قبال این الگوی کامل همسر و مادر بودن، شخصیتی جز شخصیت کامل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نمی‌توانست قرار گرفته و همسر ایشان باشد تا الگوی مردانگی و شوهر بودن برای زن کامل را به‌گونه‌ای ایفا کند که به اوج خوشبختی رسیده و الگوی کامل زندگی زناشویی باشند.

محبت راهبردی در همسرداری حضرت زهرا علیها السلام

*تجلی دیگری از اسم هانیه در مشقت‌ها و مشکلاتی است که در زندگی حضرت فاطمه سلام الله علیها روی داد.

درست است. روبه‌رو شدن با آن مشکلات و مشقت‌ها نیازمند صبر، تحمل و بردباری گسترده‌ای بود که باید با دانش و بینش الهی همراه می‌شد. شخصیت بزرگوار و کامل حضرت زهرا سلام الله علیها در این موقعیت‌ها نیز هانیه‌وار میان انبوه مشکلات و سختی‌های زندگی، ایستاده و مقاومت کردند و این ظرفیت عظیم بندگی را به‌جا آوردند.

در حقیقت حضرت زهرا سلام الله علیها در طول زندگی ظرفیت‌هایی در خود ایجاد کرده بودند تا بهترین و کامل‌ترین همسر برای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام باشند. محبتی راهبردی که ایشان میان خود و همسر بزرگوارشان ایجاد کردند، سرمنشأ بزرگ‌ترین آموزه‌ها و درس‌های تاریخی شد که انسان گمشده میان انبوه مشکلات و آرزوهای دنیایی می‌تواند از طریق آن به خوشبختی برسد.

بسیار اتفاق می‌افتد که ما در زندگی روزمره خود محبت به همسر را فدای محبت به فرزند می‌کنیم، در حالی که حضرت زهرا سلام الله علیها این گونه نبودند و انس و الفتی در خانواده ایجاد کرده و تعادلی را رعایت می‌کردند که در آن خانواده مطهر، هر شخصیتی به‌درستی در جایگاه خود قرار داشت و نمونه کامل زندگی خانوادگی بود.

منبع:تسنیم