آدم‌ها به‌طور طبیعی خواسته‌ها و کشش‌هایی دارند که شاید بسیاری از آن‌ها را ناخودآگاه و بدون تعلیم دیدن یا اراده کردن تجربه می‌کنند. همه ما از کودکی بدون اینکه بدانیم اکسیژن برای ادامه حیاتمان ضروری است نفس می‌کشیم و بدون اینکه کسی به ما یاد دهد، در هنگام گرسنگی و تشنگی آب و غذا طلب می‌کنیم.
اما در بین این خواسته‌ها و غرایز ذاتی بشر، هستند نیازهایی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند و گرچه همه انسان‌ها در دوره‌هایی از زندگی خود با آن‌ها درگیر می‌شوند، اما اهمیت و حیاتی بودنشان نسبت به نیازهای ملموس‌تری همچون احتیاج به اکسیژن درک نمی‌شود.
نیاز جنسی، تمایل به جنس مخالف، نیازهای عاطفی و نیاز به برقراری روابط عاشقانه ازجمله نیازهایی هستند که همه انسان‌ها به‌خصوص جوانان در خود احساس می‌کنند و هرکس به‌نوعی به این خواسته‌ها پاسخ می‌دهد.
نیازها و غرایز جنسی و عاطفی در هرم مازلو
پاسخ درست دادن به این تمایلات و یا سرکوب کردن آن‌ها می‌تواند در موفقیت یا عدم موفقیت در مراحل مختلف زندگی مؤثر باشد. به همین دلیل آبراهام مازلو، پدر روانشناسی انسان‌گرا، نیازهای انسان را در یک هرم جمع‌آوری کرد و نیازهای جنسی را بخشی از نیازهای فیزیولوژیکی یعنی در طبقه ابتدایی‌ترین نیازهای انسان قرار داد. همچنین نیازهای عاطفی و روابط مبتنی بر عشق و علاقه را در طبقه سوم از نیازهای انسان دسته‌بندی کرد.
مازلو معتقد است انسان‌ها به لحاظ روان‌شناختی باید مراحل مختلفی را پشت سر بگذارند تا به مرحله خودشکوفایی (self-actualization) برسند و بتوانند در این مرتبه استعدادهای بالقوه خود را فعال کنند. او معتقد است هر مرحله و هر طبقه از این هرم، مقدمه و بستر مرحله بعد بوده، به‌طوری‌که اگر مرحله سابق تأمین نشود، در مراحل بعد با مشکل روبرو می‌شویم. بنابراین نظریه، اگر نیاز جنسی تأمین نشود ما به خودشکوفایی نمی‌رسیم و اختلالاتی که این نیازها در مسیر پیشرفت انسان ایجاد می‌کنند، مانع از به فعلیت رسیدن استعدادها خواهد شد.
گرچه این دیدگاه بر اساس معیارهای علم روانشناسی بناشده و نگاهی مادی و فیزیکی به انسان دارد، اما اگر این نظریه را با دیدگاه اسلام درزمینه غرایز جنسی مقایسه کنیم، شاید به اختلافات زیادی در اصل تأثیر تأمین شدن این نیاز در مسیر خودشکوفایی یا به تعبیر دینی سعادت انسان برنخوریم. البته روش تأمین این تمایلات نفسانی در اسلام مهم است؛ چراکه نمی‌شود به هر شکلی به این نیازها پاسخ داد.
ازدواج، نیمی از دینداری
آیات و روایات زیادی در خصوص غریزه جنسی وجود دارد که اهمیت این موضوع را در اسلام و شریعت ثابت می‌کند. به‌طور مثال در یک حدیثی نبوی آمده است: «هرگاه آدمی ازدواج کند، نصف دین را به‌دست آورده است و برای نصف دیگر باید تقوای خدا پیشه کند.»[1]اگر برای هر یک از عواطف و نیازهای روانی و جسمی آدمی مشکلی پیش آید، عوارض خاص خودش را دارد، به طور مثال اگر نیاز جنسی به‌موقع ارضا نشود، شاهد خشونت، پرخاشگری و جنایت خواهیم بود.
و یا قرآن درباره فلسفه تمایل به جنس مخالف می‌فرماید: «یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود.» [2]
بسیار روشن و بدیهی است که اگر انسان آرامش نداشته باشد نمی‌تواند ذهن و جان خود را برای رسیدن به خودشکوفایی و سعادت متمرکز کند و خداوند این آرامش را در کنار هم بودن زن و مرد قرار داده است.
تاثیر غریزه جنسی بر خودشکوفایی با آموزش دادن محقق می‌شود
برای درک بهتر از دیدگاه اسلام نسبت به مسئله غریزه جنسی، با حجت‌الاسلام دکتر علینقی فقیهی، مدیر گروه علوم تربیتی دانشگاه قم و مؤلف کتاب "تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها" گفت‌وگو کرده‌ایم.فقیهی معتقد است یکی از موضوعاتی که بیشترین روایت را به خودش اختصاص داده، بحث نیاز جنسی است. چندین هزار حدیث در این زمینه و هر چیزی که با این مسئله ربط پیدا کند مثل ازدواج وجود دارد و کثرت احادیث، اهمیت بالای این موضوع را در اسلام نشان می‌دهد.
او در ادامه گفت: غریزه جنسی در اسلام یک غریزه حیوانی نیست، بلکه یک غریزه انسانی است، یعنی با چند جنبه روحی و عاطفی انسان ارتباط دارد. ازجمله میل به محبت و زیباشناسی و میل به تعاون و همکاری. همه این‌ها جزء چیزهایی است که با قرینه جنسی عجین است. حالا اگر برای هر یک از عواطف و نیازهای روانی و جسمی آدمی مشکلی پیش آید، عوارض خاص خودش را دارد، به طور مثال اگر نیاز جنسی به‌موقع ارضا نشود، شاهد خشونت، پرخاشگری و جنایت خواهیم بود.
فقیهی تأمین نیاز جنسی و عاطفی را در خودشکوفایی و رساندن انسان به مراحل بالای سعادت مؤثر عنوان کرد، اما سعادتی که اسلام قائل است و نه آنچه که فقط مازلو مطرح می‌کند.
به اعتقاد او برای اینکه بتوانیم از این غریزه در راه خودشکوفایی استفاده کنیم، باید آموزش‌های لازم را به مردم بدهیم؛ آموزش‌هایی که اسلام آن را مطرح کرده و متاسفانه حتی طلاب هم در ارتباط با آن آگاهی لازم را ندارند. آموزش جنسی سه مرحله دارد؛ مرحله کودکی، مرحله نوجوانی و مرحله جوانیِ قبل از ازدواج. اگر انسان از دوره کودکی درست تربیت شود و مرحله به مرحله پیش رود، اصلاً دچار انحراف نمی‌شود و به هدف هم می‌رسد.
اغتشاش در سازمان‌های اجتماعی براثر تامین نشدن غریزه جنسی
جامعه ما کم‌وبیش از مشکلات جنسی رنج می‌برد و حتی آمارها نشان می‌دهند که 70 تا 80 درصد طلاق‌ها براثر تأمین نشدن نیازهای جنسی و عاطفی بوده است.
به تعبیر شهید مطهری، درنتیجه‌ی شدت و حدّت همین غریزه و نافرمان بودن آن نسبت به قانون و انحرافاتی که از جاده‌ی طبیعی پیدا می‌کند، بی‌نظمی و اغتشاش در سازمان‌های اجتماعی تولید می‌شود.[3]
متاسفانه جامعه ما کم‌وبیش از مشکلات جنسی رنج می‌برد و حتی آمارها نشان می‌دهند که 70 تا 80 درصد طلاق‌ها براثر تأمین نشدن نیازهای جنسی و عاطفی بوده است. قطعاً این مشکلات از نبود آموزش صحیح نشأت می‌گیرد و در نظام آموزشی ما برای تربیت این نیاز طبیعی و انسانی ما هیچ برنامه‌ریزی دقیقی وجود ندارد. علاوه بر اینکه بستر‌های ازدواج آسان برای جوانان فراهم نیست و مدیران اجرایی کشور شاید برای ورشکست نشدن یک کارخانه خودروسازی اقدام سریع کنند، اما تسهیل در ازدواج برای آن‌ها هیچ اولویتی ندارد. مادامی که این مسائل به سرانجام نرسند و مشکلات عاطفی و جنسی مردم جامعه حل نشود، باید شاهد آسیب‌های اجتماعی مربوط به این دسته از نیازها باشیم.
پی‌نوشت‌ها:
[1]كنز العمّال : 44403
[2] سوره روم، آیه 21
[3]مجموعه آثار شهید مطهری. ج 19، ص: 634