امیر المومنین در حدیثی گهربار، ذیل حکمت دوم از کتاب نورانی نهج البلاغه سه عامل مهم و سه رذیله که موجب ذلت انسان می شوند را ذکر کرده اند که در ادامه به شرح و بررسی آن می پردازیم.
شرح حدیث
امام(عليه السلام) در اين کلام نورانى اش به پيامدها و آثار سوء سه رذيله اخلاقى در عباراتى کوتاه و فشرده اشاره فرموده است. نخست مى فرمايد: «هر کس طمع را پيشه کند خود را حقير ساخته است». (أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ). واژه «طمع» به معناى بيش از حق خود طالب بودن و گرفتن مواهب زندگى از دست ديگران است و تعبير به «استشعر» که به معناى پوشيدن لباس زيرين است اشاره به اين است که طمع را به خود چسبانده و از آن جدا نمى شود; بديهى است که افراد طماع براى رسيدن به مقصود خود بايد تن به هر ذلتى بدهند و دست سؤال به سوى هرکس دراز کنند و شخصيت خود را براى نيل به اهداف طمعکارانه خود بشکنند.در بخش دوم می فرماید:«وَرَضِیَ بِالذُّل ِمَن کَشَفَ عَن ضُرِّهِ» که انسان راازباز کردن سفره دل نزد هرکسی،باز می دارد.
گرفتاری هایی که برای انسان به اراده خداوند رخ می دهد با جزع و بی تابی بر آن، خلاف رسم بندگی بوده ودور کننده از رحمت الهی است.و گاه، خود شخص، سبب بروز مشکلات است که انسان در چنین، پیش آمدهایی بیشتر بر رازداری واستقامت،سفارش می شود.زیرا با افشای اسرار، خطاکاری وناتوانی شخص آشکارمی شودو ملامت وسرزنش دوست ودشمن فراهم می شودکه بسیار ناخوشایندوذلت باراست.
هم چنین بیان مشکلات نزد افرادی که توانایی رفع آن را ندارند،خفت وخواری در پی خواهدداشت،و باید هنگام رویارویی با مشکلات به خداوندو توانایی های شخصی تکیه کرد،ویا اینکه اگر رفع آن خارج از توان باشد از افراد مومن , آبرومند وتوانا که سریع وبی منت در قضای حاجت نیازمندان اقدام می کنند،درخواست کمک کرد که کاری عاقلانه است وخواری وذلت در پی ندارد,هرچند عدم سوال از بنده، بسیار پسندیده تر است.
آن گاه امام(عليه السلام) در جمله سوم مى فرمايد: «کسى که زبانش را بر خود امير سازد شخصيت او تحقير مى شود»; (وَهَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهَا لِسَانَهُ). منظور از امير شدن زبان آن است که از تحت کنترل عقل و فکر خارج شود و هرچه بر زبانش آمد بگويد. بديهى است سخنانى که از فکر و عقل و تقوا سرچشمه نمى گيرد در بسيارى از موارد خطرهايى ايجاد مى کند که انسان قادر بر جبران آن نيست و گاه اسباب رنجش افراد آبرومند و سبب ايجاد اختلاف در ميان مردم و کينه و دشمنى نسبت به گوينده و ديگران مى شود و چه زيبا مى گويد شاعر عرب:
اِحْفَظْ لِسانَکَ اَيُّهَا الاْنْسانُ *** لا يَلْدَغَنَّکَ إنَّهُ ثُعْبانٌ
کَمْ فِى الْمَقابِرِ مِنْ قَتيلِ لِسانِهِ *** کانَتْ تُهابُ لِقاءُهُ الاْقْرانُ
اى انسان زبان خود را حفظ کن ـ مراقب باش تو را نگزد که اژدهايى است.
چه بسيارند کسانى که در گورستان ها خفته اند و کشته زبان خويشند ـ همان کسانى که همطرازان آنها از ملاقات با آنها وحشت داشتند.
جمع بندی
همیشه عزت از طرف دیگران به انسان نمی رسد بلکه در بیشتر اوقات خودمان باید عزت را کسب کنیم و با رعایت اصول اخلاقی عزت و کرامتی را که خداوند در هنگام خلقت در ما به ودیعه گذاشته را ضایع نکنیم.منابع:
سایت اهل البیت
کتاب پیام امام
سایت نورالیقین
