معمولاً در نگرش نازل و مادی بهترین و مهم‌ترین شرایط اقتصادی خانواده، کسب درآمد بیشتر و استفاده و مصرف فزون‌تر و متنوع‌تر و همراه با لذت و مرغوبیت مطرح است، ولی در دیدگاه متعالی هدف از تولید بیشتر، مصرف و رفاه و تجمل بیشتر نیست، بلکه تولید در خدمت آسایش و آرامش مادی و معنوی و مصرف همراه اعتدال و پرهیز از اسراف و تبذیر می باشد. از طرفی مدیریت اقتصادی و مالی خانواده عمیقاً بر روابط بین زوجین تأثیر گذاشته و میزان تفاهم را به نسبت زیادی افزایش می‌دهد. در این شرایط بهتر است که زن و شوهرهای جوان از آغاز زندگی با همفکری و گفت‌وگو برای وضعیت اقتصادی آینده خود برنامه‌ریزی داشته باشند تا بتوانند بهتر بر مشکلات اقتصادی فائق شوند و رفاه نسبی برای خود فراهم نمایند. برنامه ریزی اقتصادی خانواده نیاز به هدف، پیش بینی بودجه و همچنین هزینه های احتمالی و جاری زندگی دارد.
آبراهام مازلو ایده سلسله مراتب نیازها را در کتاب خود به نام «انگیزه و شخصیت» در سال 1943 مطرح نمود. بر اساس گفته مازلو نیازهای انسان به 5 نیاز اساسی تقسیم می شود، نیازهای فیزیولوژیکی، امنیتی، اجتماعی، احترامی و خودشکوفایی.
در این بین نیازهای فیزیولوژیکی شامل ابتدایی‌ترین و اساسی‌ترین نیازهایی هستند که برای ادامه بقا ضرورت دارند، مثل آب، هوا، غذا و خواب. به عقیده او تا زمانی که این نیازها برآورده نشود دیگر نیازها در اولویت قرار نمی گیرد.
بیشتر هزینه هاو اقتصاد خانواده نیز صرف تهیه و تامین نیازهای فیزیولوژیکی می شود. به همین سبب داشتن یک زندگی با برنامه و هدفمند می تواند در عین مرتفع ساختن خواسته های اولیه زندگی راه را برای رسیدن به سایر نیازهای بالاتر هموار می سازد.
هدف کلی در برنامه‌ریزی اقتصادی داشتن خانواده‌ای سالم و موفق از نظر جسمانی - روانی است؛ خانواده‌ای که اعضای آن از نظر بهداشت و سلامت جسمی و روحی در حد طبیعی و متعادل باشند و از نظر رفتار اقتصادی عاقلانه و سنجیده و با حفظ تعادل بین دخل و خرج با آبرومندی و دور از افراط و تفریط، عمل کنند.
برای رسیدن به درک اقتصاد خانواده نسبت به هزینه های زندگی، چگونگی مصرف و شیوه های صحیح و بهینه آنها و همچنین نحوه مواجهه با مشکلات اقتصادی و راه های غلبه با آنها نیاز بهشناخت صحیح و درستی از آن دارد. ما تلاش می کنیم که این مسیر شناخت و درک آن را در چند مقاله به شما آموزش بدهیم.
تولید در خانواده
در اولین قدم برای شناخت از اقتصاد خانواده، باید راه هایی که موجب کسب درآمد می شود را مورد بررسی قرار دهیم.
تولید در خانواده به دو گونه است:
1- ایجاد و تربیت نیروی انسانی: خانواده اولین محل پرورش نیروی انسانی سالم و مولّد کار است. در همه خانواده‌های شهری و روستایی این امر صورت می‌گیرد ولی مهم تربیت انسان‌هایی تلاشگر، خلاق، سلیم‌النفس، دارای نظم و وجدان کاری، با اعتماد به نفس، قانع و شاکر است. این فرآیند معمولاً دوره‌ای طولانی را طی می‌نماید. البته در جوامع روستایی این دوره کوتاه‌تر است و فرزندان از دوران کودکی و نوجوانی به کمک پدر و مادر در اموری مثل کشاورزی، دامداری، قالیبافی و... می‌آیند ولی در جوامع شهری با توجه به رشد صنعت و تکنولوژی و تخصصی شدن امور، این دوره به بیش از دو دهه از عمر فرزندان بالغ توسعه می‌یابد.
2- کسب درآمد: تلاش برای تولید و تأمین زندگی، سیره اولیای دین بوده است. مطالعه سیره پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه واله وسلم) و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) همه به روشنی این امر را نشان می‌دهد. سفر تجارتی شخص رسول اکرم قبل از نبوت در تاریخ مشهور است و یا نقل شده است که حضرت امیرالمومنین (علیه‌السلام) در طی 25 سال، 26 نخلستان و مزرعه ایجاد کرده‌اند آثار چاه‌هایی که ایشان حفر کردند هنوز در اطراف مدینه وجود دارد.
داشتن مال باعث استقلال زندگی، استغنای روحی، عزت و آبرومندی و کفاف و رفع نیازهای انسان است ولی باید توجه داشت که آنچه روح تلاش دائمی انسان می‌باشد، توکل و چشم داشت بر عطا و کرم الهی است و اینکه هدف ثروت‌اندوزی محض نیست.
با این توضیح کسب درآمد معمولاً به سه گونه می‌باشد:
1- کار: با توجه به اهمیت‌شأن انسانی افراد و تقّدم و بُعد روحانی و معنوی او، کسب درآمد و کار واقعی باید دارای معیارهایی باشد که عبارت‌اند از:
* مطابق با توان و علاقه و استعداد فرد
* مولد بودن کار
* دارا بودن ویژگی پیشرفت و ترقی و پایداری (امنیت شغلی)
* شرافتمندانه بودن کار و کسب از راه حلال
* کمک به استقلال اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... جامعه
زنان نیز همواره به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در تأمین معاش خانواده همکاری داشته‌اند ولی امروزه با بالا رفتن سطح تحصیلات‌شان و پیشرفت جامعه و تخصصی شدن امور، امر اشتغال زنان به صورت جدی‌تری مطرح شده است. هر خانواده با توجه به شرایط و توانایی‌های خود و به دور از مسائلی مثل چشم و هم‌چشمی، رقابت و همچنین با توجه به تجربیات و آمارهایی که در مورد خانواده‌هایی با زنان شاغل وجود دارد به تصمیم‌گیری در این زمینه بپردازد.
2- دریافت ارث، عیدی و هدایا: که با کمی دوراندیشی به جای نگهداری صرف آنها در کمد و میز یا زیرفرش می‌توانید این اموال را به سرمایه و ثروتی برای آینده خانواده تبدیل کرده، در درازمدت از سود سرمایه‌گذاری آنها استفاده کنید.
3- سرمایه‌گذاری و پس‌انداز: خانواده با مدیریت صحیح اقتصادی و توجه به اولویت‌های مصرف و صرفه‌جویی در هزینه‌های غیرضروری، می‌تواند برای زمان تنگنا، پشتوانه اقتصادی ایجاد کند و موجب شکوفایی اقتصادی خانواده شود.
به موارد زیر توجه فرمایید:
الف: می‌توانید با خرید اوراق سهام شرکت‌ها در سود آنها مشارکت نمایید. این اوراق ممکن است دارای سودهای متفاوتی باشند و از طرفی با تغییر وضعیت شرکت‌ها دچار نوسان شوند، لذا برای خرید آنها می‌بایستی از نظرات کارگزار متخصص و دلسوز استفاده کنید.
ب: خرید اوراق مشارکت یکی دیگر از راه‌های سرمایه‌گذاری می‌باشد. در این روش اصل سرمایه تضمین شده است. این اوراق چون بدون نام هستند جهت حفظ آنها از دزدی و مفقود شدن و... می‌توانید نزد بانک به ودیعه بسپارید.
ج: سپرده‌گذاری در بانک‌ها به روش‌های کوتاه مدت، دراز مدت، ارزی.
د: خرید زمین هم یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری توسط برخی خانواده‌ها است. زمین همواره از افزایش قیمت برخوردار بوده است و با توجه به نیاز اصلی هر خانواده برای مسکن (خود یا فرزندانتان) این هم یکی از راه‌های افزایش درآمد خانواده می‌باشد.
هـ: خرید باغ یا مزرعه، که در شهرهای بزرگ می‌توان در مناطق حاشیه‌ای یا شهرک‌های نزدیک شهر انجام داد. حتی می‌توان به این کار به صورت مشارکت یا دوستان و فامیل اقدام نمود. این نوع سرمایه‌گذاری می‌تواند فرصت مناسبی برای استفاده خانواده از فضای آزاد خارج از شهر و هم کمک موثری به ایجاد تولیدات کشاورزی باشد.
راه‌های دیگری هم برای سرمایه‌گذاری وجود دارد. معمولاً در مقایسه بین انواع سرمایه‌گذاری‌ها این‌گونه محاسبه می‌شود که کدام روش سود بیشتر و خطر کمتر دارد؟ به عبارتی در کدام روش اصل سرمایه بهتر حفظ شده و بازدهی بیشتر و مطمئن‌تری را دارا است؟ اما در این میان سپردن بخشی از سرمایه خانواده، در صندوق‌های قرض‌الحسنه نیز، هم کمک مردمی برای رسیدگی و خدمت به مردم است و هم بازگشت چندین برابر سرمایه به‌صورت معنوی و ذخیره اخروی را در پی خواهد داشت.