بنام خدا

شرح و تفسیر آیه 60 سوره مبارکه یس

به یاد آر عهدی را که با خدا بستی

شیطان دشمن قسم خورده انسان ها است و از هیچ کاری برای گمراه کردن بشر دریغ نمی کند. با وجود این شرائط ما باید با بهره گیری از سلاح عقل و دستورات شریعت به جنگ با شیطان برویم و با تبعیت نکردن از او به سعادت برسیم.

دو گانه خداوند و شیطان، چالشی است که از اولین انسان تا به حالا همه به نوعی درگیر آن بوده اند. اما خداوند در قرآن اتمام حجت می کند و از عهدی که با انسان راجع به دشمنی شیطان با او بسته است می گوید. «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ  إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ؛[1] ای فرزندان آدم! آیا به شما سفارش نکردم که شیطان را مپرستید که او بی تردید دشمن آشکاری برای شماست؟»
اما خداوند کی و کجا با ما عهد بسته است؟

منظور از عهد الهی چیست؟
1- برخی گفته‌اند: مقصود همان «ایمان الهی» از طریق «عقل» است یعنی خداوند با عقلی که به انسان داد، یک نوع عهد غیررسمی با انسان بسته، که انسان می‌تواند با عقلش درک کند توحید خوب است پیروی از شیطان بد است. عقل انسان هم خوبی ها را می فهمد و هم بدی ها را یعنی بدون آنکه کسی به ما بگوید ظلم بد است می توانیم قبح ظلم را بفهمیم. از طرفی شیطان به همین زشتی ها امر می کند پس ما می توانیم خباثت شیزان را بفهمیم.

2- برخی تفسیر کرده‌اند که این عهد، همان «ایمان فطری» بشر با خدا می‌باشد که انسان را خدا فطرتا طوری آفریده که خداجوست و توحیدگراست و از اطاعت و پرستش غیرخدا دوری می‌کند. در حقیقت این عهد و پیمان نانوشته بین انسان و خدا موجود است که در سرشت انسان قرار گرفته که توحیدگرا باشد و از پرستش و اطاعت غیرخدا دوری کند.

3- بعضی نیز گفته‌اند: مقصود «پیمان» الهی از طریق «پیامبران الهی و کتاب‌های الهی» است، همین که پیامبر اسلام(ص) به انسان‌ها گفت: «از شیطان اطاعت نکنید.»
البته می‌تواند یک آیه قرآن چند وجه و معنا داشته باشد، بنابراین مانعی ندارد که عهدی که در آیه آمده هم «پیمان عقلی» هم «پیمان فطری»، و هم «پیمان از طریق پیامبران و کتاب‌های آسمانی»، مراد باشد. 
 

چرا قرآن گناهکاران را عبد شیطان معرفی می کند؟

ای بنی آدم آیا من از شما تعهد نگرفتم که شیطان را عبادت نکنید، زیرا او دشمن آشکار است، گناهکار که شیطان راعبادت نمی‌کند، عبادت به معنای پرستش است، آیا فکر می‌کنید کسی که میگساری می‌کند، یا خدای نکرده ربا می‌خورد یا غیبت می‌کند،‌این شیطان را می‌پرستد؟ ابداً، پس چطور خدا می‌فرماید: ﴿أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ﴾، و حال آنکه گناهکاران شیطان را عبادت نمی‌کنند.
جوابش این است که کلمه‌ی«عبد» در اینجا به معنای اطاعت است،﴿أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ﴾ معنایش این است که: «أن لا تطیعوا الشیطان»، کلمه‌ی «عبد» در اینجا به معنای اطاعت است نه به معنای پرستش، پرستش این است که انسان در مقابل موجودی خضوع کند، یا او خالق جهان باشد و یا اینکه کارهای جهان در دست او باشد،‌این عبادت است اما  فساق و گناهکاران ما هرگز نه شیطان را خالق می‌دانند و نه معتقدند که کار جهان در دست اوست.

در آیات دیگر قرآن هم تعبد در معنای اطاعت به کار رفته است مانند این آیه‌ای که می‌فرماید: ﴿فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَ‌يْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ﴾ [2] .
 ‌ «عابدون» یعنی مطیعون،‌بنی اسرائل هرگز فرعون را عبادت نمی‌کردند، ﴿وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ﴾ یعنی خاضع و مطیع ما هستند، «عبد» به معنای اطاعت است، حتی در این زمینه روایتی داریم که در آنجا عبادت به معنای اطاعت آمده است. 

جمع بندی

شیطان دشمن قسم خورده انسان ها است و از هیچ کاری برای گمراه کردن بشر دریغ نمی کند. با وجود این شرائط ما باید با بهره گیری از سلاح عقل و دستورات شریعت به جنگ با شیطان برویم و با تبعیت نکردن از او به سعادت برسیم.

پی نوشت ها:
[1] سوره یس، آیه 60
[2]سوره مومنون، آیه 47

منابع:
مدرسه فقاهت( تفسیر آیت الله سبحانی)
کیهان
دانشنامه اسلامی

پایگاه تبیان،بخش مقالات قرآنی