هفته نامه سلامت: بارداری یکی از مهم‌ترین دور‌ه‌های زندگی هر زنی است، چرا که او موجودی را در وجودش دارد که باید آن را سالم به این دنیا بیاورد و قطعا برای او امید‌ها و آرزوهای زیادی نیز دارد اما تحمل 9 ماه بارداری کار آسانی نیست و قطعا مشکلاتی برای خانم‌های باردار ایجامی‌کند که یکی از آنها بی‌خوابی است. در این گفت‌وگو دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک می‌گوید چرا بی‌خوابی در این دوران افسردگی و رنجور شدن مادر را به دنبال دارد.

 به نظر شما چه سنی بهترین سن برای بارداری یک خانم است؟

همان‌طور که می‌دانید یکی از دلایل مهم برای ازدواج فرزندآوری و بزرگ کردن فرزندان است و از آن طرف یکی از مراحل زندگی هر خانمی بارداری او است. به همین علت بهتر است خانم‌های متاهل قبل از اینکه سنشان بالا برود، سعی کنند فرزند خود را به دنیا بیاورند و بهترین سن هم برای باروری بین 20 تا 38 سالگی است. این را هم باید بگویم که دوران بارداری فراز و نشیب‌های خود را دارد و باعث ایجاد اختلال‌های مختلفی در خانم‌های باردار می‌شود؛ از افسردگی و فشارخون گرفته تا بی‌خوابی‌ها و معده‌درد. به همین دلیل یک خانم باردار باید حتما شیوه زندگی خود را تغییر دهد و بهداشت خواب و تغذیه خود را متناسب با وضعیتی که دارد ،قرار بدهد.

 چرا خانم‌های باردار در زمان بارداری احساس خستگی دارند؟

احساس خستگی یکی از شایع‌ترین شکایت‌های خانم‌های باردار در3 ماهه نخست و پایانی بارداری است، با این حال آگاهی از برخی موارد کلیدی و رعایت نکاتی ساده می‌تواند به بهبود خواب خانم‌های باردار کمک شایانی کند. احساس خستگی و کوفتگی در 3 ماهه نخست بارداری حالتی است که تقریبا برای بسیاری از خانم‌های باردار ایجاد می‌‌شود. از آن گذشته باید حالت تهوع هفته‌های اول بارداری را نیز مورد توجه قرار داد که تاثیر بسزایی بر تشدید خستگی عمومی بدن دارد.

یک خانم باردار بهتر است چند ساعت در روز استراحت کند؟

به طور کلی دو جنبه اساسی در خواب از اهمیت برخوردار است؛ میزان و کیفیت آن. بارداری نه‌ تنها میزان ساعاتی که زن به طور طبیعی می‌خوابد را دستخوش تغییرات اساسی می‌کند، بلکه بر کیفیت آن نیز تاثیر می‌گذارد. همزمان با تغییر فیزیولوژیکی بدن خانم باردار، خوابیدن و برخاستن برای او سخت‌تر از قبل می‌شود. با این حال توصیه می‌شود یک خانم باردار در طول بارداری روزانه حداقل ۸ ساعت در بستر بخوابد تا حداقل ۷ ساعت از آن را بتوان خواب مفید به حساب آورد. نداشتن خواب کافی تبعات زیادی برای خانم باردار دارد به‌ طوری‌که متخصصان زنان و زایمان احساس خستگی مزمن در طول روز، بی‌قراری و ناآرامی و ناتوانی در برقراری ارتباط مناسب با اطرافیان را از جمله آثار منفی نداشتن خواب مناسب و باکیفیت در طول بارداری دانست.

 آیا هورمون پروژسترون در بی‌خوابی خانم‌های باردار اهمیتی دارد؟

پروژسترون هورمونی است که در زنان، مردان و کودکان به میزان‌های متفاوت وجود دارد و از آن به‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین هورمون‌های بدن یاد می‌کنند. جالب است بدانید ارتباط چشمگیر میان میزان این هورمون و خستگی در افراد به‌ویژه خانم‌های باردار وجود دارد. با این حال تنها این هورمون‌ها و از همه مهم‌تر پروژسترون نیست که با خستگی خانم باردار در ارتباط هستند. به جز تغییرات هورمونی، تغییرات فیزیولوژیکی مثل بزرگ‌تر شدن رحم و رشد جنین نیز در خستگی هر چه بیشتر تاثیرگذار است. وقتی به این عوامل مواردی مثل افزایش وزن و انباشت توده‌های مایع درون بدن را اضافه می‌کنیم تقریبا به دلایلی قطعی درخصوص علت خستگی مزمن خانم‌های باردار دست می‌یابیم. این تغییرات به معنای آن هستند که بدن به شدت و سختی زیادی در حال فعالیت است و همزمان نیز که جفت شکل می‌گیرد تا جنین در رحم به خوبی از آن تغذیه شود، جریان خود در بدن خانم باردار نیز افزایش چشمگیری می‌یابد. همچنین نباید فراموش کنید در این وضعیت قلب نیز با شدت بیشتری می‌تپد، اما باز هم می‌توان عوامل دیگری را برای خستگی مزمن در دوران بارداری در نظر گرفت و آن عوامل احساسی و عاطفی است. خانمی که برای ۹ ماه باردار است در واقع نه‌تنها هیجان همیشگی دارد، بلکه همواره در حال انتظار کشیدن است. در همین حال به روزها و هفته‌های آینده فکر می‌کند که باید پس از به دنیا آوردن نوزاد، برای او مادری کند و کنار همسر، به بزرگ کردن و تربیت او مشغول شود. این تفکرات موجی از نگرانی و اضطراب پنهان را نیز به دنبال دارد. در عین حال خانم باردار به روزهای باقی‌مانده تا وضع حمل هم فکر می‌کند. او باید نوزاد را سالم به دنیا بیاورد. همین فکر و خیال‌ها فشار روانی زیادی به او وارد می‌کند که در نتیجه خستگی بیشتری را متحمل می‌شود.

خیلی از خانم‌های باردار از کم‌آب شدن بدنشان هراس دارند. به همین دلیل مصرف نوشیدنی را زیاد می‌کنند. این روش چقدر درست است؟

در 3 ماه نخست بارداری، هورمون‌هایی که روانه مثانه می‌شوند به نوعی تنبل می‌شوند که در نتیجه آن تولید ادرار افزایش می‌یابد. چنین تغییری در عملکرد هورمون‌ها می‌تواند خانم باردار را برای برخاستن از خواب و رفتن به دستشویی تحریک کند. این اتفاق در طول یک شب برای بارهای متوالی روی خواهد داد، فرایندی که کاملا طبیعی است. با این حال برای کاهش تعداد دفعات آن می‌توان کارهای ساده‌ای انجام داد. مصرف کمتر مایعات در بعدازظهر یکی از این راه‌هاست. هرچند توصیه می‌شود این کاهش مصرف به کل روز تعمیم داده نشود و تنها به غروب و شب‌هنگام مربوط شود، در غیر این صورت ممکن است بدن خانم باردار دچار کم‌آبی شود. از آن گذشته کم‌آب شدن بدن می‌تواند به بروز ناراحتی‌های معده و روده منجر شود که مهم‌ترین آنها بروز مشکلاتی در فرایند هضم هرچه بهتر غذاست.

 حالت تهوع داشتن چقدر در بروز بی‌خوابی موثر است؟

اتفاقا یکی از عوامل مهمی که به اختلال خواب در خانم باردار منجر می‌شود حالت تهوع است که احتمال بروز آن در هر موقعی از روز، حتی شب نیز ممکن است. با هر بار برخاستن از خواب که ناشی از این حالت باشد، چرخه خواب خانم باردار به هم می‌خورد و در نتیجه در طول روز خستگی شدید به خوبی احساس می‌شود. خوردن غلات در صبح و پیش از برخاستن از تختخواب یکی از راه‌های ساده اما تاثیرگذار در بسیاری از خانم‌ها برای جلوگیری از تهوع است. تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد برای افزایش سطح سوخت و ساز بدن، خانم باردار حین خواب ممکن است احساس گرما یا سرما کند که این عامل هم به نوعی در تحریک او برای رفتن به دستشویی موثر است.

بسیاری از خانم‌ها از سوزش سر معده شکایت دارند و این موضوع را عاملی برای کم‌خواب شدنشان می‌دانند. لطفا در این‌باره توضیح دهید.

سوزش معده یکی دیگر از عواملی است که موجب می‌شود خانم‌های باردار نتوانند در شب خواب راحتی را تجربه کنند. همزمان با ادامه بارداری و بزرگ‌تر شدن تدریجی رحم، فشار وارد آمده بر معده افزایش می‌یابد که در نتیجه آن مایعات سوزناک بیشتری از این ناحیه تحت فشار قرار می‌گیرد و راهی مری می‌شود. برای خانم‌های بارداری که از این عارضه رنج می‌برند، خوابیدن به پهلو درحالی که زانوها تاحدی جمع شده‌اند بهترین شیوه استراحت کردن است. همچنین برخی خانم‌ها برای جلوگیری از پیشروی اسیده معده به سوی دهان چند بالش زیر سر می‌گذارند یا در صورت امکان قسمت متحرک تخت در زیر سر را کمی بالا می‌آورند.

 اما متاسفانه اغلب خانم‌ها مدام در کلنجارند و در ماه‌های آخر هم خواب درستی ندارند. توصبه شما در این مورد چیست؟

کاملا درست است. .بسیاری از مطالعات پزشکی نشان می‌دهد خانم‌های باردار در مقایسه با زمانی که باردار نیستند آنچه را که در خواب می‌بینند بهتر به یاد می‌آورند که این حالت می‌تواند نشان از دفعات بیشتر پریدن از خواب در دوران بارداری به‌ویژه در 3 ماهه نخست و پایانی بارداری باشد. همزمان با بزرگ‌تر شدن جنین و متورم شدن شکم، خوابیدن برای خانم باردار مشکل‌تر از هر زمان دیگری می‌شود.

در این شرایط تلاش می‌کند در هر وضعیت ممکن اندکی بخوابد! خانم باردار در چنین وضعیت تقلای شدیدی می‌کند تا بهترین حالت بدن برای خواب راحت را پیدا کند. با این حال خوابیدن به پشت هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود زیرا در روزهای پایانی بارداری، وزن جنین به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته که در صورت خوابیدن به پشت به ستون فقرات، نخاع و رگ‌های اصلی حامل خون به اندام‌های تحتانی و قلب فشار زیادی وارد می‌شود. بنیاد ملی خواب آمریکا به خانم‌ها در هفته‌های پایانی بارداری توصیه می‌کند به پهلوی چپ بخوابند که در این صورت جریان خون افزایش یافته و در نتیجه رسیدن مواد مغذی و سازنده به جنین به راحتی انجام می‌گیرد. همچنین بهتر است بالشی بین دو زانو و یکی هم زیر شکم گذاشته شود.