وسوسه شيطان و جبر و اختيار

چرا خداوند شيطان را آفريد تا هم آدم(عليه السلام) و هم فرزندان او را ، اغوا كند ؟

 جواب: اولا، خداوند شيطان را جبراً شيطان (به عنوان موجودى شرير و موذى) نيافريد بلكه شيطان پس از خلقت آن قدر عبادت خدا را انجام داد كه در زمره فرشتگان قرار گرفت[4]. امام على(عليه السلام) در اين باره مى فرمايد: « فَاعْتَبِرُوا بِمَا كَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ بِإِبْلِيسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِيلَ وَ جَهْدَهُ الْجَهِيدَ وَ كَانَ قَدْ عَبَدَ اللَّهَ سِتَّةَ آلَافِ » بندگان خدا به آنچه خداوند با شيطان برخورد نمود عبرت گيريد ، پس از آنكه خداوند اعمال طولاني ابليس را باطل نمود ؛ در حاليكه او شش هزار سال عبادت نموده بود[5]. پس اين خود شيطان بود كه با اختيارات خود از امر الهى تخلف كرد و از سجده بر آدم امتناع نمود و بدين روى، مطرود رحمت الهى شد.

ثانيا: يكى از سنّت هاى الهى "امتحان" است به اين معنا كه اراده خدا بر اين تعلّق گرفته كه همه بندگانش را به شيوه هاي گوناگون بيازمايد: «احسب النّاسُ ان يتركوا و هم لا يفتنون." آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند: «ايمان آورديم»، به حال خود رها مى‏شوند و آزمايش نخواهند شد؟![6]. خلقت شيطان هم خود وسيله اى براى آزمايش انسان هاست، زيرا انسان با توجه به اين مسأله سعى مى كند با انواع مكر و حيله هاى او مبارزه كند و با كمك و استمداد از عقل و وحى الهى، در برابر انواع توطئه ها و برنامه ها و نيرنگ هاى شياطين انس و جن مقاومت كند ، وعيار خودرا بالا ببرد.

ثالثا : اگر شيطان نباشد ، آزادي از انسان سلب خواهد شود، زيرا اگر هيچ گونه افسون و اغوا ي نباشد ، ومردم تمام كمالات را بدون تضاد  مشاهده نمايند، بدون سبك وسنگين ، همان را انتخاب خواهند نمود، مثل اين است كه يك انتخاب بيشتر نباشد وآن هم انتخاب خيرات.در اين باره  علامه طباطبائي، تحليل جالب دارد كه خلاصه اش اين است: اگر در عالم شر وفساد رنج وزحمت نبود خير وسلامتي وآرامش مفهوم نداشت واين كه تمام مفاهم متضاد به خاطر وجود ضدش است ، اگر معصيت نبود درك مفهوم طاعت غير ممكن بود : « ومن هنا ينكشف لك أن وجود الشيطان الداعي إلى الشر والمعصية من أركان نظام العالم الانساني »[7]

از همه كه بگذريم در فضولي نمودن دركار خلقت ثمري ندارد، تا بگوييم چرا خداوند انسان را خلق نمود ،چرا شيطان را... خداوند جهان را خلق نموده است ، مارا هم خلق نموده است ، و شيطان را هم خلق نموده است، چه راضي باشيم يا نا راحت، كاري نمي توان كرد ،مهم اين است كه ما در انتخاب برنامه كاملا آزاد ومختار هستيم، وخداوند هم راه درست را نشان داده است وهم راه گمراهي را ،« إنا هديناه السبيل إما شاكرا وإما كفورا » ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا ناسپاس!  [8]. تمام كمال ما در انتخاب است.