پاسخ علمی پرسش های رایج دوران بارداری و ارتباط بین مادر و جنین

آیا جنین حس چشایی دارد

بند ناف تنها خون را به جنین انتقال می دهد؛ اما طعم ها و عطرهای متعددی می توانند از طریق مایع آمنیوتیک، خود را با سرعتی باورنکردنی به جنین برسانند و او را هم در غذای مادر شریک  کنند. تنها 10 دقیقه کافی است تا جنین در حال رشد مادری باردار که آب پرتقال نوشیده است، طعم نوشیدنی تازه را مزه کند. طعم آب پرتقال به آن شکلی که ما می شناسیم به وسیله جنین احساس نخواهد شد؛ بلکه مایع آمنیوتیک در اثر انواع غذاها و نوشیدنی ها می تواند شیرین تر یا تندتر شود و حتی بوی سیر بگیرد. جفت به کمک رگ های خونی تخصصی شده ای، مواد غذایی و اکسیژن را به جنین انتقال می دهد و همزمان مسیر ورود باکتری ها و ویروس های خطرناک را سد می کند. غذاهایی که مادر می خورد در روده های او شکسته و مواد غذایی باارزش وارد جریان خون می شوند.

با رسیدن خون به جفت، عطر و طعم این غذاها وارد جریان خون جنین می شود و به وسیله کلیه های او فیلتر می شود تا به واسطه ادرار به مایع آمنیوتیک* Amniotic fluid ریخته شود. جالب است بدانید جوانه های چشایی در جنین چهارماهه دارند شکل می گیرند و او تقریبا روزی یک لیتر مایع آمنیوتیک را می چشد و دفع می کند. نتیجه این که اگر آب هویج بخشی از رژیم غذایی مادرتان بوده باشد، شما هم باید آب هویج دوست داشته باشید. شاید هدف فرگشت از خلق این نظام پیچیده این باشد که جنین را برای بهتر پذیرفتن شیر مادر که پس از تولد کاملا به آن وابسته خواهدبود، آماده کند.

* مایع آمنیوتیک Amniotic fluid : مایعی است که جنین را در کیسه بارداری احاطه کرده است.

 

1. زمانی که مادر باردار آب پرتقال می نوشد، آنزیم های گوارشی موجود در بزاق، معده و روده او شروع به شکستن اجزای نوشیدنی می کنند.
 
2. مواد مغذی موجود در آب پرتقال وارد خون می شود و از طریق آن به دو صورت به جنین می رسد. بخشی می تواند وارد رحم شود و خود را به مایع آمنیوتیک برساند و بخشی دیگر از طریق جفت وارد جریان خون جنین خواهدشد.
 
3. در ادامه این ترکیبات به کلیه ها می رسند، در آن ها فیلتر می شوند و از طریق ادرار درون مایع آمنیوتیک رها می شوند.
 
4. در اواسط سه ماهه دوم جنینی، گیرنده های چشایی روی زبان تکامل پیدا کرده اند و جنین می تواند به کمک آن ها مایع اطراف خود را بچشد.

 

در دوران بارداری مادرها فراموشکار می شوند

مغز مادرها در دوران بارداری دستخوش تغییرات متعددی می شود. بخش خاکستری مغز خودش را جمع می کند تا فضای بیشتری را برای حس همدلی و تشخیص چهره ایجاد شود. مردم می گویند بیشتر اوقات مادرها در حین بارداری یا بلافاصله پس از به دنیا آوردن فرزندان خود کمی گیج و فراموشکار می شوند. آیا حقیقت دارد؟

بله، این پاسخ محققانی است که از مغز زنان پیش از بارداری و پس از زایمان تصویربرداری کرده اند. منطقه هدف آن ها ماده خاکستری مغز بوده است که سلول های آن وظیفه کنترل عملکرد دیگر سلول های مغزی را به عهده دارند. بررسی ها نشان می دهد قشر خاکستری و هیپوکامپ در تعدادی از زنان باردار به وضوح کوچک تر شده است. جمع شدن هیپوکامپ که ان را به عنوان مرکز یادگیری و حافظه می شناسیم، می تواند به خوبی فراموشکاری های مادرانی را که به تازگی زایمان کرده اند، توضیح دهد. علاوه بر این، مناطقی از مغز که مسئول توانایی های ارتباطی و اجتماعی مادران هستند در بارداری کوچک تر خواهندشد. محققان می گویند ماده خاکستری مغز کوچک تر می شود تا فضا را برای ماده سفید که بخش ارتباطی سلول های عصبی است، باز کند.
این تغییرات در دوران بارداری احتمالا بهبود ارتباطات الکتریکی میان سلول های عصبی را به دنبال خواهدداشت. شاید بتوانیم بگوییم مغز مادران طی دوران بارداری تغییر شکل پیدا می کند تا ارتباط با فرزندان و درک نیازهای آن ها را ساده تر کند. تغییرات در پنج ناحیه از مغز مادران باردار مشاهده می شود:
 
• تعدادی از مناطق مرتبط با یادگیری زبان ها در اطراف شیار خلفی پیشانی sulcus frontalis inferior قرار دارند. هر تغییری در آن ها می تواند به بهبود توانایی های مادر در ارتباط با فرزند خود کمک کند.
 
• بخشی از مغز که پیش کوه یا پرکونئوس نامیده می شود، به ما در حفظ بخشی از خاطراتمان کمک می کند. اندک تغییری در این بخش به خوبی نشان می دهد که چرا مادران باردار فراموشکار می شوند.
 
• بخش شیار گیجگاهی فوقانی Temporalis superior sulcus ، نقش مهمی در تشخیص صدا بازی می کند. محققان می گویند عملکرد این منطقه می تواند به بهبود رابطه عاطفی میان مادر و نوزاد کمک کند.
 
• ناحیه شیار میانی پیشانی Medius sulcus frontalis، به ما در تمرکز کردن کمک می کند. تغییر در فضای اشغال شده توسط این منطقه باعث می شود مادر بیش از پیش از فرزند خود مراقبت کند.
 
• بخشی از مغز که شکنج دوکی Gyrus fusiformis  شکل نامیده می شود، نقش موثری در تشخیص کلمات و چهره ها دارد. گسترش این منطقه می تواند به مادر در رمزگشایی زبان نوزاد کمک کند.

 

در دوران بارداری سطح هورمون ها تنها در مادران دستخوش تغییر می شود؟

به نظر می رسد این تنها مادران باردار هستند که درگیر بالا و پایین شدن ناگهانی هورمون ها می شوند؛ اما واقعیت این است که مغز پدران هم از تغییرات بی نصیب نخواهدماند. برخلاف آنچه بسیاری از ما انتظار داریم، اضافه شدن یک عضو جدید به خانواده می تواند روی پدران و تعادل هورمونی آن ها هم تاثیر داشته باشد. بررسی محققان کانادایی روی 21 پدر در بازه زمانی دو هفته مانده به تولد نوزاد و دو ماه پس از تولد او، تغییراتی را در سطح پرولاکتین خون آنها نشان می دهد.

این پژوهشگران همزمان با طرح سوالاتی برای پدران، تلاش کرده اند میزان نگرانی آن ها را برای فرزند خود بسنجند. نتایج نشان می دهد سطح پرولاکتین پیش از تولد نوزاد و پس آن در پدران هم افزایش داشته است.پرولاکتین Prolactin در غده هیپوفیز ترشح می شود، ناحیه ای از مغز که می تواند مهارت های اجتماعی ما را کنترل کند. علاوه بر این، ترشح این هورمون در مادران شیرده، میزان تولید شیر مورد نیاز نوزاد را کنترل می کند. محققان می گویند افزایش سطح پرولاکتین در مردان می تواند از آن ها پدرانی مسئول تر بسازد و باعث شود رابطه عمیق تری را با فرزند خود تجربه کند.

 

در دوران بارداری ترشح هورمون در پدران باتجربه بیشتر است

 محققان سطح هورمون پرولاکتین را در پدرانی که برای اولین بار صاحب فرزند می شوند، با پدرانی که منتظر فرزند دوم یا چندم خود هستند، مقایسه کرده اند. بررسی ها نشان می دهد سطح پرولاکتین در خون پدران باتجربه بالاتر است، احتمالا به این دلیل ساده که آن ها می دانند پدرشدن چه بار سنگینی بر دوش آن ها خواهدافزود.

 

آیا مصرف الکل در دوران بارداری، سلامت جنین را تهدید می کند؟

بدن جنینی که در شکم مادر رشد می کند، قادر به تجزیه الکل نیست، او حتی می تواند قربانی مصرف الکل به وسیله مادر خود شود. الکل، در حقیقت نوعی سم است. بدن فرد با ورود آن به سیستم گوارشی به سرعت گروهی از آنزیم ها را به کار می گیرد تا مولکول های آن را تجزیه و سم شناسایی شده را خنثی کنند. مسئله این جاست که در بدن جنینی که درون رحم مادر در حال رشد و نمو است، این آنزیم ها هنوز شکل نگرفته اند. الکل از خون مادر راه خود را به جفت و سیستم گردش خون جنین باز خواهد کرد.
 
از سوی دیگر مولکول های الکل که بسیار کوچکند، از سدهای ورودی مایع آمنیوتیک عبور می کنند و خود را به این فضای امن می رسانند. الکل بدون این که شکسته شود، برای مدتی طولانی در خون جنین و مایع آمنیوتیک باقی می ماند و همین موضوع باعث می شود مهلک تر از همیشه عمل کند. الکل با محدود کردن تقسیم و رشد سلول های عصبی، بیشترین آسیب را به سیستم عصبی در حال رشد جنین وارد می کند. اگر جنین طی دوره ای طولانی در معرض حجم قابل توجهی از الکل قرار بگیرد، می تواند دچار سندروم جنینی الکل* fetal alcohol syndrome یا به اختصار FAS شود و با مغزی که به طور کامل رشد نکرده، به دنیا بیاید.

* سندروم جنینی الکل fetal alcohol syndrome :به دسته نارسایی‌هایی گفته می‌شود که در فردی که مادرش در دوران بارداری، الکل مصرف کرده است، دیده می‌شود. برخی از این نارسایی‌ها عبارتند از: ظاهر غیرطبیعی فرد، کوتاهی قد، وزن کم، سر کوچک، ناموزونی و ناهماهنگی اعضای بدن، کم هوشی، مشکلات رفتاری، و نارسایی‌های شنوایی و بینایی.

 

• اگر مادر در ماه های ابتدایی بارداری خود مقدار قابل توجهی الکل مصرف کند، جنین می تواند با ناهنجاری های اندامی متعدد متولد شود.
 
• نوزادی با مغز سالم: مغز جنین در دوران بارداری به آرامی تشکیل می شود و با تقسیم شدن سلول های عصبی، تخصصی شدن آن ها و شکل گرفتن ارتباط عصبی کامل خواهد شد.
 
• نوزادی با مغز آسیب دیده: مصرف طولانی مدت الکل جلوی تقسیم و تکامل سلول های عصبی را می گیرد و باعث می شود نوزاد با سری کوچک تر و آسیب های جدی مغزی متولد شود.

 

آیا والدین می توانند جنسیت فرزند خود را تعیین کنند

 اگر پسر می خواهید باید نزدیک ترین زمان به تخمک گذاری را انتخاب کنید؛ اما برای دختر دار داشتن، یک یا دو روز زودتر بهتر است. این توصیه چندین قرن است که دارد نسل به نسل منتقل می شود. شاید با نام لاندروم شتلز که از پیشگامان لقاح مصنوعی است، آشنا باشید. او یکی از معدود محققانی است که تلاش کرده اند با به کارگیری روش های علمی، انتخاب جنسیت جنین را امکان پذیر کنند. همان طور که می دانید سلول های اسپرم مشتمل بر هر دو کروموزوم X و Y هستند. اگر اسپرمی که حاوی کروموزوم X است، با تخمک (که تنها یک کروموزوم X دارد) لقاح پیدا کند، حاصل این لقاح جنین دختر و در غیر این صورت، جنین پسر خواهدبود. براساس فرضیه شتلز، اسپرم هایی که حاوی کروموزوم Y هستند، سریع تر حرکت می کنند. در نتیجه اگر آمیزش جنسی بسیار نزدیک به زمان تخمک گذاری و پیش از آن انجام شود، احتمال این که جنین حاصل از لقاح پسر باشد، بیشتر است.

 از سوی دیگر اسپرم هایی که حاوی کروموزوم X هستند مقاوم ترند و در محیط رحم چندین روز دوام می آورند. شتلز بر این اساس بهترین زمان آمیزش جنسی را برای داشتن فرزند دختر، سه تا چهار روز پس از تخمک گذاری عنوان کرده است. بررسی هایی که طی سال های اخیر انجام شده است، فرضیه شتلز را که حدود 30 سال پیش ارائه شده، رد می کند. یکی از جالب توجه ترین آن ها تحقیقی است که روی 1411 زن باردار که از مراجعین بیمارستانی در تورنتو بوده اند، انجام شده است. مطابق نتایج حاصل از این پژوهش تنها عاملی که احتمالا می تواند در تعیین جنسیت جنین اثری معنی دار داشته باشد، فشار خون مادران است. یافته های این تحقیق نشان می دهد مادرانی با فشار خون بالا بیشتر از زنانی با فشار خون نرمال و پایین، نوزاد پسر به دنیا آورده اند.
اسپرم، جنسیت جنین را تعیین می کند.

تولید تخمک

1. تخمک اولیه یا اووسیت Oocyte همیشه دو کروموزم جنسی X دارد.
2. طی تقسیم، یک تخمک ثانویه و یک سلول هاپلویید Haploid کوچک که گویچه قطبی نامیده می شود، شکل می گیرند.
3. پیش از لقاح باز هم این دو سلول تقسیم می شوند و سه گویچه قطبی به علاوه یک تخمک ایجاد خواهندکرد.

 

تولید اسپرم

1. سلول اسپرم اولیه یا اسپرماتوسیتSpermatocytes حاوی هر دو کروموزوم جنسی نر است.
2. اسپرماتوسیت اولیه به دو اسپرماتوسیت ثانویه تقسیم می شود که هر یک حاوی یکی از دو کروموزم جنسی نر است.
3. در این مرحله هر یک از اسپرماتوسیت های ثانویه به دو اسپرماتید تقسیم می شود.

 

لقاح

1. اسپرماتیدها به شکل اسپرم تکامل پیدا می کنند و می توانند به کمک فلاژلوم flagellum خود (دم انتهایی) به سمت تخمک حرکت کنند.
2. لقاح به معنی به هم پیوستن یک سلول اسپرم یا تخمک است. کروموزوم جنسی ماده همیشه X است و این کروموزوم جنسی نر است که می تواند جنسیت جنین را تعیین کند.