یکی از سوالاتی که با مطالعه مناظره امام رضا (علیه السلام) و موبد زرتشتی، مطرح می‌شود، این است که آیا تنها همین مباحثه‌ها و مناظرات صورت گرفته، یا دیگر افراد مسلمان هم بوده اند که با زرتشتیان مناظره کرده باشند. پاسخ به این سوال در دو بخش بیان می‌شود.
در ابتدا به سخنی که پاسخ کامل و جامع به این سوال هست اشاره می شود. پژوهشگر زرتشتی، آقای چوکسی چنین می نویسد: اکثر ایرانیان هنگامی که دیدند اصول و مبانی زرتشتی دیگر کارآیی ندارد، از روی اختیار مسلمان شدند. اغلب معلوم می شد با حرارت ترین خرده گیران و منتقدان دین زرتشتی، معتقدان قبلی آن دین بوده اند. یعنی کسانی که اسلام اختیار کرده بودند و سپس مشتاقانه در صدد انتشار آن برآمدند.[1] یکی از مناظراتی که در ادامه این مطلب می تواند تایید بر سخن این پژوهشگر زرتشتی است، بحث ابالیش است. ابالیش، یکی از «زرتشتیان» شهر استخر در پارس به نام «دین هرمزد» پس از ورود عرب ها مسلمان می شود و نام خود را عبدالله یا شاید عبدالیث می گذارد. سپس به دربار مأمون، خلیفهٔ عرب در بغداد می‌رود و یکی از موبدان زرتشتی به نام آذرفرنبغ پسر فرخ زاد نیز به بغداد رفته و در دربار مأمون با عبدالله (دین هرمزد) به مباحثه و مناظره می پردازد.[2]
دکتر عبدالحسین زرینکوب، پس از ذکر فساد موبدان ساسانی و گسترش مسیحیت و بوداییت در ایرانِ ساسانی فرمودند: «اما اسلام با روح تازه و تیغ آخته از راه در رسید و کارها از لونی دیگر گشت. قدرت و شکوه اسلام ادیان دیگر را خاضع کرد و طومار همه را درنوردید»[3]. ایشان اسلام را دارای روح تازه و قدرت معنوی، فراتر از دیگر ادیان معرفی کردند و در ادامه می‌فرمایند که کتاب «شکند گمانیک وچار» توسط موبدان زرتشتی در عصر اسلامی (و در نقد اسلام) نوشته شد. در ادامه می‌گویند: «لیکن زبان متکلمان اسلام نیز مانند شمشیر غازیان آنها در رفع و ردّ این شبهه‌ها و ایرادها توفیق و پیروزی یافت»[4]. که این سخن ایشان گویای پیروزی عقیدتی و منطقی اسلام بر دین زرتشتی است. ایشان درباره اشکالاتی که زرتشتیان به اسلام می‌گرفتند، می‌گوید که این احتجاجات زرتشتی ها پایه درستی نداشت. ولی حاکی از نبرد عقیدتی بود[5]. وی در جایی دیگر از کتاب به مناظره امام رضا (علیه السلام) با موبد بزرگ زرتشتبان (فرنبغ) نیز اشاره می‌کند که امام رضا با آرامش و قدرت منطقی، موبد زرتشتی را قانع نمود[6].
این مطلب ارائه شده بر چند مطلب دلالت دارد: اول اینکه مناظرات بین مسلمانان و زرتشتیان تنها مربوط به امام رضا (علیه السلام) نیست و دیگران و بخصوص خود تازه مسلمانان نقش مهمی در این مناظرات داشتند. دوم مطلب آزادی زرتشتیان و بخصوص موبدان آنها در دوران بعد از ورود اعراب مسلمان هست که حتی اجازه مناظره با مسلمانان را نیز داشتند.
پی نوشت:
[1]. چوکسی، جمشید گرشاسب، کتاب ستیز و سازش، ترجمه نادرمیرسمیعی، نشر ققنوس، سال 1387، صفحه 103
[2]. منتظری، سید سعید رضا، کتاب آیین زرتشتی و باستان گرایی، نشر ذکری، سال 1395، صفحه 222
[3]. عبدالحسین زرینکوب، دو قرن سکوت، تهران: انتشارات سخن، ۱۳۸۱. ص 280
[4]. عبدالحسین زرینکوب، همان، ص 293-294
[5]. عبدالحسین زرینکوب، همان، ص 295
[6]. عبدالحسین زرینکوب، همـان، ص 291