حرم امام رضا (ع)، موزه ای با شکوه از معماری پس از اسلام ایران

نقاره‌خانه حرم

سلجوقیان؛ اولین گنبد

در دوره سلجوقی اولین گنبد روی بقعه ساخته شد که بزرگ و درخشان بوده و بر فراز حرم امام رضا (ع) قرار دارد و بزرگترین نماد شاخص و مظهر مشهد مقدس به شمار می‌رود. ارتفاع آن از کف تا بالای گنبد ۲۰/۳۱ متر است. کتیبه بزرگی به صورت یک نوار، گنبد را دور می‌زند. این کتیبه به خط «علیرضا عباسی» است. گفته شده است که نخستین گنبد به دستور سلطان سنجر، سلطان سلجوقی و به اهتمام وزیرش "شرف‌الدین قمی" بر فراز مضجع شریف بنیان گردید. در عهد صفویه ابتدا شاه طهماسب (۹۳۰ تا ۹۸۴ق) گنبد را مطلا کرد و سپس شاه عباس اول (۹۹۶ تا ۱۰۳۸ق) ساقه‌ی گنبد را با خشت‌های طلا پوشاند.

 اولین گنبد در دوره سلجوقی

خوارزمشاهیان؛ دوران كاشی‌‌های سنجری

در دوره خوارزمشاهیان، كاشی‌كاری در حرم رنگ و بوی بیشتری یافت. در اوایل قرن هفتم ه.ق بار دیگر ازاره حرم مطهر با كاشی‌‌های ممتاز معروف به كاشی سنجری تزیین شد. اكنون این كاشی‌‌ها با تاریخ اثنی عشر و ست مائه (۶۱۲) در حرم موجود است. به‌ علاوه در این دوره، اطراف در پیش روی مبارك، در ضلع شمالی رواق دارالحفاظ، با كتیبه‌ای از كاشی چینی مانند ممتاز تزیین شد. در این كتیبه به خط ثلث برجسته، نام و نسب حضرت امام رضا (علیه السلام) تا حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) مكتوب شده ‌است.

 عکسی زیبا از برپایی نماز در حرم 

تیموریان؛ مسجد گوهرشاد و مدرسه دو در

عهد تیموری، دوران پربار و باشكوهی از نظر معماری حرم به‌ شمار می‌رود. گوهرشاد خاتون، همسر شاهرخ بن امیر تیمور گوركانی، بانی معروف مسجد گوهرشاد، در این دوره زندگی می‌كرد. از آثار مهم این دوره، بنای باشكوه مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر و دو رواق تاریخی دارالحفاظ و دارالسیاده است. مدرسه پریزاد، مدرسه دودر و مدرسه سابق بالاسر كه متصل به ضلع غربی دارالسیاده بود و اكنون جزء رواق دارالولایه است هم به این دوره مربوط می‌شود. همه این بناها مربوط به دوران حكومت همسر گوهرشاد خاتون یعنی شاهرخ تیموری است. از آثار دیگر عهد تیموری، ضلع جنوبی صحن انقلاب است كه به همت امیر علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا، آخرین امیر تیموری، بین سال‌‌های ۸۷۵- ۸۸۵ هـ.ق ساخته شد.

 مسجد گوهر شاد