حقوق و وظايف خانواده‏

ح. احكام صغير و فرزندان خُردسال‏

1. صغير كسی است كه به حد بلوغ نرسيده و از نظر شرع (در تصرفات مالی) محجور و ممنوع است؛ يعنی تصرفات صغير در اموال خودش به وسيله فروختن، صلح كردن، هديه كردن، قرض دادن، اجازه دادن، وديعه دادن، عاريه دادن و جز آن نافذ نيست، مگر در موارد استثنايی مانند وصيت طبق آنچه گفته خواهد شد، و فروشِ چيزهای كم ارزش و غير مهم، به همان‏گونه‏ای كه گذشت اگر چه صغير در نهايت تميز و رشد بوده و تصرفش نيز در نهايت منفعت و صلاح باشد. بلكه در صحت تصرفاتش اجازه دادن ولیّ او در گذشته و يا آينده نزد مشهور فقها فايده‏ای ندارد و اقوا نيز همين است.

2. در برطرف شدن حَجْر و ممنوعيت از بچه رسيدن به بلوغ كافی نيست؛ بلكه بايد با بلوغ، رشد هم پيدا كرده و نيز سفاهت به معنايی كه خواهيم گفت نداشته باشد341.

3. ولايت تصرف در مال كودك و توجه به مصالح و شؤون او بر عهده پدر و جدّ پدری كودك، و در صورت‏نبودن‏آنان، برعهده قَيِّم تعيين شده از سوی پدر ويا جدّ پدری‏است. و قيّم كسی‏است كه يكی‏از پدر ويا جدّ پدری‏كودك وصيت كند كه آن‏كس ناظر برامور كودك‏باشد. ودر صورت‏نبودن‏قيّم، حاكم شرع، ودرصورت نبودن حاكم شرع، افراد باايمانی كه بنابر احتياط دارای عدالت نيز هستند بركودك ولايت دارند. پس مادر و جدّ مادری و برادر تا چه رسد به ساير نزديكان، بر كودك ولايت ندارند342.

4. فروختن زمينهای بچه در صورت نياز و به مقتضای مصلحت، برای ولیّ او جايز است. پس چنانچه فروشنده، پدر و جدّ بچه باشد، برای حاكم جايز است كه آن معامله را تثبيت كند، اگر چه برای خود حاكم ثابت نباشد كه اين معامله طبق مصلحت بوده است. ولی چنانچه فروشنده غير از پدر و جدّ باشد مانند وصی، احتياطاً حاكم نبايد آن معامله را تثبيت كند، مگر اينكه مصلحت آن برايش ثابت باشد، اگر چه اَقرب‏343 اين است در صورتی كه وثاقت‏344 وصی برايش ثابت باشد تثبيت آن برای حاكم جايز است‏345.

5. مضاربه با مال كودك و سرمايه‏گذاری با آن به شرطی كه عامل و طرف مضاربه شخصی ثقه و امين‏346 باشد، برای ولیّ جايز است. پس اگر ولیّ، مال كودك را به غير چنين شخصی بدهد [و تلف شود] ضامن خواهد بود.347

6. ولیّ بايد با ميانه‏روی - نه‏زياده‏روی‏وسختگيری - برای‏بچه‏هزينه كند. وبايد عادت بچه‏ونظاير او را درنظر بگيرد. از اين رو بايد خوراك و پوشاكی كه مناسب با شأن بچه است، برای اوفراهم كند.348

7. برای ولیِّ يتيم جايز است به طور جداگانه خوراك و پوشاك او را از مالش بدهد. و جايز است او را با خانواده خودش در نظر بگيرد و مانند يكی از آنان بشمرد. پس مصارف خوردنی و آشاميدنی را سرانه تقسيم می‏كند و مصارف پوشيدنی را جداگانه به شمار می‏آورد، و همچنين است برای يتيمانی كه متعددند. بنابراين برای مُتَوَلّی جايز است هزينه آنان را جداگانه و يا با مخلوط كردن مصارف خوردنی و آشاميدنی - نه پوشيدنی - در نظر بگيرد.349

استفتا

حفظ اموال فرزند

فرزندانی كه قبل از بلوغ شاگردی می‏كنند و مزدشان بيش از خرجشان است، آيا پدرانشان بايد مقدار بيشتر را حفظ كنند و بعد از بلوغ تحويلشان دهند يا نه؟

باسمه تعالی؛ واجب است حفظ و رد در حال بلوغ.350

چهار. حقوق پدر و مادر و وظايف فرزندان‏

و وَصَّينَا الاًِّنسانَ بِوالِدَيهِ اًِّحساناً.

آدمی را سفارش كرديم كه به پدر و مادرش نيكی كند.351

برخی از حقوق پدر و مادر و وظايف فرزند عبارتند از:

حدود اطاعت از پدر و مادر

1O . اطاعت پدر و مادر تا چه حد بر فرزند لازم است، و آيا اجداد و جدّات هم حكم پدر و مادر را دارند؟

باسمه تعالی؛ در اموری كه انجام آن موجب ناراحتی آنهاست، از حيث شفقت پدر و مادری اطاعت شود و فرقی بين پدر و مادرو اجداد نيست.352