حقوق و وظايف خانواده‏

ز. نگهداری و تعليم و تربيت (حضانَت)

1. مادر برای نگهداری و تربيت فرزند و آنچه مربوط به اين دو می‏شود، مانند مصلحت نگهداری او در ايام شيرخوارگی يعنی دو سال سزاوارتر است، در صورتی كه مادر آزاد، مسلمان و عاقل باشد، خواه فرزند پسر باشد يا دختر، خواه مادر - خودش - وی را شير داده باشد يا ديگری. پس جايز نيست پدر در اين مدت، فرزند را از مادر جدا كند و بگيرد اگر چه - بنا بر احتياط - مادر، او را از شير گرفته باشد. و هنگامی كه مدت شيرخوارگی پايان يافت، پدر نسبت به پسر، و مادر نسبت به دختر سزاوارتر است تا اينكه دختر به 7 سالگی برسد كه در اين صورت پدر برای نگهداری و تربيت دختر شايسته‏تر است. و چنانچه مادر پيش از 7 سالگی دختر به وسيله فسخ يا طلاق از پدر جدا شود، تا زمانی كه با ديگری ازدواج نكرده است حقش از بين نمی‏رود. بنابراين اگر مادر ازدواج كند حق نگهداری و تربيت وی از پسر و دختر ساقط می‏شود و برای پدر باقی می‏ماند. و در صورتی كه مادر از شوهر دوم جدا شود، بعيد نيست كه دوباره حق حضانت مادر برگردد. و اَحوَط در اين مورد مصالحه و توافق از راه مسالمت‏آميز است.331

2. اگر پدر پس از انتقال حضانت به او يا پيش از آن بميرد، مادر برای حضانت فرزند - چه پسر و چه دختر - هر چند با ديگری ازدواج كرده باشد از وصیِّ پدر و همچنين ساير خويشان پدر حتی پدرِ پدر و مادرِ پدر - تا چه رسد به ديگران - سزاوارتر است. همان‏گونه كه اگر مادر در زمانی كه مسؤول حضانت فرزند است بميرد، پدر از ديگران سزاوارتر است ... .332

3. برای ولیّ جايز است بچه را به شخص درستكاری دهد كه صنعت يا خواندن يا خط و نوشتن يا حساب و علوم عربی و غير اينها از علومی را كه برای دين و دنيای او سودمند است به او بياموزد. و بر ولیّ لازم است بچه را از فساد اخلاقی حفظ كند، تا چه رسد از چيزی كه برای عقايد او زيان داشته باشد.333

4. واجب است بر ولیّ كه كودكانش را از هر چيزی كه برای آنان و يا ديگران زيان دارد، و همچنين از هر چيزی كه يقين دارد شارع مقدس به خاطر فساد در آن، نبودش را در اجتماع خواسته است مانند غيبت باز دارد.334

5. جلوگيری بچه از مَسّ خط قرآن واجب نيست، ولی اگر مسّ نمودن او بی‏احترامی به قرآن باشد، بايد او را از اين كار باز دارند.335

6. كودكان به ده سالگی كه می‏رسند در بستر خواب از يكديگر جدا شوند، و در روايتی وارد شده است كه اين كار در شش سالگی انجام گيرد.336

يادسپاری‏

اگر بچه نابالغ چيزی پيدا كند، ولیّ او بايد اعلان نمايد337.

استفتا

تنبيه فرزند

آيا جايز است پدر و مادر، فرزندشان را بدون دليل و از روی عصبانيت و بی‏حوصلگی كتك بزنند يا حق‏الناس بر گردنشان است؟

باسمه تعالی؛ جايز نيست، ولی برای تأديب در حد متعارف كه موجب سرخی و سياهی و كبودی نشود جايز است.

اگر خاله، دايی، عمو، عمه، خواهر و برادر چنين كاری را انجام دهند، آن وقت چه صورتی دارد؟

باسمه تعالی؛ جايز نيست.338

نكته‏

ديه سيلی زدن به گونه‏ای كه صورت سياه شود، ولی مجروح يا شكسته نشود 6 دينار339؛ و اگر سبز (كبود) شود اما سياه نگردد 3 دينار؛ و اگر سرخ شود 5/1 دينار است. و ديه كتك زدن به جاهای ديگر بدن نصف ديه‏های پيشين است. پس چنانچه بدن سياه شود 3 دينار؛ و اگر سبز (كبود) گردد 5/1 دينار؛ و در صورتی كه سرخ شود 34 (سه چهارم) دينار است. و در اين ديه بين مرد و زن و كوچك و بزرگ تفاوتی نيست ... .340