تلاش مذبوحانه جعفر کذاب پس از شهادت امام عسکری (ع)

در برخی از برهه­‌های تاریخ، بوده­‌اند افرادی که از شرایط پیچیده آن عصر، سوء استفاده برده و ادعاهای گزافی مطرح کرده­ و مدتی گروهی را با خود همراه نموده­‌اند. ادعای امامت از سوی جعفر کذاب، برادر امام عسکری (ع) پس از شهادت آن امام همام، نمونه‌­ای از این موارد است که حامل عبرت‌­هایی می­‌تواند باشد:

ابوالأدیان می­‌گوید: من از خدمتگزاران امام عسکری (ع) بودم و نامه­‌های آن حضرت را به شهرها می‌­بردم. در مرضی که امام (ع) با آن از دنیا رفت، به خدمتش رسیدم. حضرت نامه­‌هایی نوشت و فرمود: این­‌ها را به مدائن می­‌بری. پانزده روز در سامرا نخواهی بود؛ روز پانزدهم که داخل شهر شدی، خواهی دید که از خانه من ناله و شیون بلند است و جسد مرا در محل غسل گذاشته­‌اند.

گفتم: سرور من! اگر چنین شود، امام بعد از شما کیست؟ فرمود: هر کس جواب نامه­‌هایم را از تو مطالبه کند، قائم بعد از من اوست. گفتم: نشانه دیگری بفرمایید. فرمود: هر کس بر جنازه من نماز گذارد، قائم بعد از من اوست. گفتم: نشانه دیگری بفرمایید. فرمود: هر کس از آنچه در میان همیان (کمربند) است خبر دهد، او امام بعد از من است. هیبت و عظمت امام (ع) مانع شد که بپرسم: مقصود از آنچه در همیان است، چیست؟

من نامه­‌های آن حضرت را به مدائن بردم و جواب آن­‌ها را گرفته و روز پانزدهم وارد سامرا شدم. دیدم همان طور که امام (ع) فرموده بود، از خانه ایشان صدای ناله بلند است. نیز دیدم برادرش جعفر در کنار خانه آن حضرت نشسته و گروهی از شیعیان، اطراف او را گرفته به وی تسلیت، و به امامتش تبریک می­‌گویند. من از این جریان یکّه خوردم و با خود گفتم: اگر جعفر امام باشد، پس وضع امامت عوض شده است؛ زیرا من با چشم خود دیده بودم که جعفر شراب می­‌خورد و قماربازی می­‌کرد و اهل تار و طُنبور بود. من هم جلو رفته و رحلت برادرش را تسلیت و امامتش را تبریک گفتم، ولی از من چیزی نپرسید.

در این هنگام، عقید، خادم خانه امام (ع) بیرون آمد و به جعفر گفت: جنازه برادرت را کفن کردند؛ بیایید نماز بخوانید. جعفر وارد خانه شد. شیعیان در اطراف او بودند. سَمّان (1) و حسن بن علی معروف به سَلَمه، پیشاپیش آن­‌ها قرار داشتند.

وقتی که به حیاط خانه وارد شدیم، جنازه امام عسکری (ع) را کفن کرده و در تابوت گذاشته بودند. جعفر پیش رفت تا بر جنازه امام (ع) نماز گذارد. وقتی که خواست تکبیر نماز را بگوید، ناگاه کودکی گندم­‌گون و سیاه­‌موی که دندان­‌های پیشینش قدری باهم فاصله داشت، بیرون آمد و لباس جعفر را گرفت و او را کنار کشید و گفت: عمو! کنار برو؛ من باید بر پدرم نماز بخوانم. جعفر در حالی که قیافه­‌اش دگرگون شده بود، کنار رفت. آن کودک بر جنازه امام (ع) نماز خواند و حضرت را در خانه خود، در کنار قبر پدرش امام هادی (ع) دفن کردند.

بعد همان کودک رو به من کرد و گفت: ای مرد بصری! جواب نامه‌­ها را که همراه تو است بده. جواب نامه‌­ها را به وی دادم و با خود گفتم: این دو نشانه [نماز بر جنازه و خواستن جواب نامه­‌ها]؛ حالا فقط همیان مانده.

آن­‌گاه پیش جعفر آمدم و دیدم سر و صدایش بلند است. حاجِز وَشّاء که حاضر بود به جعفر گفت: آن کودک چه کسی بود؟ جعفر گفت: والله تا به حال او را ندیده­‌ام و نمی­‌شناسم.

در آن‌­جا نشسته بودیم که گروهی از اهل قم آمدند و از امام حسن عسکری (ع) پرسیدند، و چون دانستند که امام (ع) رحلت فرموده است، گفتند: جانشین امام (ع) کیست؟ حاضران جعفر را نشان دادند. آن­‌ها به جعفر سلام کرده و تسلیت و تهنیت گفتند و اظهار داشتند: نامه­‌ها و پول‌هایی آورده‌­ایم؛ بفرمایید: نامه‌­ها را چه کسانی نوشته­‌اند و پول­‌ها چقدر است؟ جعفر از این سؤال برآشفت و برخاست و در حالی که گَرد جامه­‌های خود را پاک می­‌کرد، گفت: این­‌ها از ما انتظار دارند علم غیب بدانیم.

در این میان، خادمی از خانه بیرون آمد و گفت: نامه­‌ها از فلان کس و فلان کس است و در همیان هزار دینار است که ده تا از آن­‌ها را آب طلا داده­‌اند.

نمایندگان مردم قم نامه‌­ها و همیان را تحویل داده و به خادم گفتند: هر کس تو را برای گرفتن همیان فرستاده، او امام است ... (2).

(1). مقصود، عثمان بن سعید عَمری از یاران نزدیک امام عسکری (ع) است که به مناسبت شغلش که روغن فروشی بود، به سَمّان (روغن فروش) معروف شده بود.

(2). کمال الدین و تمام الدین، ج2، صص475- 476.