قبرستان خالد نبی ، از گور برخاسته!

قبرستان خالد نبی، مکانی است کمتر شناخته‌شده در شهر گنبد که برای زیارتگاه و سنگ قبرهای خاصش مشهور است. حال آن‌که با بی‌توجهی مورد تخریب و آتش‌سوزی قرار گرفته است.

مجموعه‌ی گورستان و زیارتگاه خالد نبی از چند مکان زیارتی و همچنین یک قبرستان تاریخی تشکیل شده است. این مجموعه که در ارتفاعات و مناطق کوهستانی استان گلستان قرار دارد، محل تدفین خالد نبی و همچنین میزبان تندیس‌های سنگی متعدد و کوچک و بزرگی است. همه‌ی این عوامل در کنار چشم‌اندازهای بی‌نظیر مناظر اطراف، این منطقه را به‌عنوان یک جاذبه‌ی گردشگری مهم در شمال کشور مطرح کرده است.

با این مقدمه به سراغ جزئیات بیشتری در رابطه با این مکان دیدنی می‌رویم.

موقعیت جغرافیایی

همان‌طور که اشاره شد، مجموعه‌ی خالد نبی در منطقه‌ای کوهستانی، در فاصله‌ی ۹۰ کیلومتری از گنبد کاووس و ۶۲ کیلومتری شمال شرقی شهرستان کلاله و ۶ کیلومتری روستای گچی سو، بر فراز قله‌ی کوه «گوگجه داغ» واقع شده است. قله‌ی کوه گوگجه داغ که ارتفاعی ۷۲۰ متری دارد، در یکی از رشته‌کوه‌های منطقه است که در بین مردم و ساکنین محلی به قله‌ی «قدرت» یا ««تانگری داغ» نیز معروف است. این رشته‌کوه از شرق به کوه‌های «بابا شملک» در «مراوه تپه» و از شمال و غرب به «هزار دره» و از جنوب به دره‌ی «پنچ شیر» پیوسته است.

به دلیل واقع شدن این محوطه‌ی ۱۲ هکتاری در ارتفاعات دورافتاده، مسیر دسترسی به گورستان و زیارتگاه خالد نبی تنها از گنبد، مراوه تپه و کلاله امکان‌پذیر است.

تاریخچه

این مجموعه با قدمتی بیش از هزار سال که به دوران پارینه‌سنگی باز می‌گردد، از دو بخش زیارتگاه خالد نبی و گورستان و مقبره‌های سنگی تشکیل شده است که در ادامه به تاریخچه‌ی هر یک می‌پردازیم.

زیارتگاه خالد نبی

«خالد بن سنان» که نزد هموطنان ترکمن با عنوان «خالد نبی» مطرح است، متولد سرزمین عدن در یمن بوده‌اند. بر اساس روایت‌ها، ایشان یکی از چهار پیامبری است که در حد فاصل دوره‌ی حضرت عیسی و پیامبر اسلام زندگی می‌کرده است. در زمان ظهور خالد نبی و عظیمت ایشان به این مکان، برای فرار از دست دشمنانش، ساسانیان بر ایران حکومت می‌کرده‌اند.

از آنجایی‌که خالد نبی از شخصیت‌های محبوب و مورد احترام ترکمن‌ها است، این زیارتگاه در کنار تعدادی اتاق و زائرسرا برای اقامت و استراحت زائرین و همچنین یک مسجد، ساخته شده است که پذیرای علاقه‌مندان است.

قبرستان خالد نبی

کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی، بر روی یکی دیگر از تپه‌های این منطقه، تندیس‌های سنگی متعددی در کنار یکدیگر و به طور پراکنده، مانند یک گورستان، از زمین قد برافراشته‌اند. بر اساس مستندات و شواهد، قدمت این گورستان تاریخی به هزاران سال پیش مربوط می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد که تعداد این سنگ‌ها در ابتدا در حدود ۶۰۰ عدد بوده است.

با مطالعاتی که در این منطقه صورت گرفته است، نظریه‌های متفاوتی برای شکل خاص این سنگ‌ها مطرح است. برخی بر این باورند که تندیس‌های بزرگ نشانگر مردانی هستند که کلاه بر سر و شال بر کمر دارند و همچنین تندیس‌های کوچک به شکل زنان هستند. عده‌ای نیز برخی از این سنگ‌ها را به صلیب تشبیه کرده‌اند. از طرفی در یک نظریه‌ی دیگر این تندیس‌های بزرگ و کوچک به اندام‌های مردان و زنان نسبت داده شده‌اند. با تمامی این اوصاف، تقریبا در یک موضوع همه‌ی این نظریه‌ها به اتفاق نظر رسیده‌اند و آن بیانگر این است که این تندیس‌های سنگی حکم سنگ‌مزار قبرها را برای ساکنین این منطقه داشته است.

به هر حال شکل و شمایل این سنگ‌ها و در پی آن نظریه‌های ارائه شده، بر اساس اعتقادات و آیین‌های مخصوص این منطقه در برهه‌ای از تاریخ است که چنین حاصلی را در پی داشته است. تنها موضوعی که اکنون مهم است، جایگاه ویژه‌ی این منطقه در بین جاذبه‌های شمالی ایران است که متاسفانه با بی‌مهری و کم‌لطفی در سالیان اخیر مورد گزند آسیب و تخریب قرار گرفته است.

شرایط فعلی

با وجود آن‌که این منطقه در مکانی نسبتا دورافتاده واقع شده است اما مورد توجه تعداد زیادی از علاقه‌مندان قرار گرفته است. با شهرت روزافزون گورستان و زیارتگاه خالد نبی، این مکان به خودی خود به جاذبه‌ای مستقل تبدیل شده است؛ تا جایی‌که سالانه بیش از ۱۰۰ هزار گردشگر ایرانی و خارجی از این گورستان باستانی و مناظر و چشم‌اندازهای اطراف آن دیدن می‌کنند.

متاسفانه با تمامی این اوصاف، این مکان در مقاطع گوناگون مورد تخریب قرار گرفته است. تخریب‌هایی مانند شکستن سنگ‌ها که در پی کم‌توجهی به گورستان خالد نبی، به‌عنوان یک اثر ملی، بخش‌های بسیاری از آن را شامل شده است. آخرین مورد نیز مربوط به رخ دادن آتش‌سوزی در محوطه‌ی این قبرستان است.

این آتش‌سوزی که در ۱۶ شهریور ۱۳۹۶ اتفاق افتاد، در حدود ۳ هکتار از مساحت این منطقه را سوزاند. در پی این آتش‌سوزی تعدادی از تندیس‌های سنگی نیز به کام آتش کشیده شدند و در نتیجه، چهره‌ی تلخی از این مکان زیبا برجای ماند. گزارشات حاکی از آن است که کارکنان مجموعه به همراه ساکنین محلی توانستند آتش را مهار کنند. طبق معمول نیز خبرهای ضد و نقیضی در این رابطه دست‌به‌دست شده و علت و عوامل مشخصی برای وقوع چنین فاجعه‌ای بیان نشده است.

به هر حال موضوعی که مهم است حفظ و نگهداری هر چه بهتر از آثار ملی کشور است تا به راحتی هرچه تمام‌تر در شرف نابودی قرار نگیرند. امیدواریم اقدامات و تمهیدات لازم برای این امر در اولویت و دستور کار مسئولین مربوطه قرار گیرد و به طور دائم و نه مقطعی، شاهد رسیدگی به آثار تاریخی و فرهنگی کشورمان باشیم.