يزد از ورود اسلام تا ظهور مشروطيت

اسلام و لشكريان مسلمان چه موقع و چگونه وارد شهر يزد شدند، دلايل ورود آنها چه بود و... ولي آنچه به آن يقين داريم آمدن لشكريان مسلمان به يزد در موقع تعصب يزدگرد، شاه فراري ايران، است. زيرا يزد محل عبور يزدگرد، در راه رسيدن به خراسان و مرو ذكر شده است. در تاريخ آورده اند كه يزدگرد خزائن چندساله ساساني را در خطه يزد دفن كرد تا سپاهيان عرب به آن دست نيابند، شايد در آينده براي تجديد شاهنشاهي عظيم ايران مورد استفاده قرار گيرد از دلايل مستقل شروع آشنايي اهالي يزد با آيين جديد و پيروان آن قضيه عبور لشكر اسلام از يزد در زمان فرمانروايي خليفه دوم (13/23ه ق) و دعوت مردم فهرج به دين اسلام است كه با تهاجم اهالي يهودي مسلك فهرج، خويدك بر لشكر عرب سبب قتل عام گروهي از صحابه و تابعيت در آن محل شده كه اكنون نام «شهدا» به آنها داده اند. هرچند اين حادثه در تاريكي خاصي فرورفته، با استناد به اسناد و علائم موجود در منطقه، بخصوص بناي مسجد قديمي فهرج، كه از قديمي ترين پايگاه هاي اسلامي در فلات ايران بشمار مي آيد مي توان به خصلت يگانه پرستي مردم مؤمن يزد پي برد.
چنانچه گفته اند سعيدبن عثمان ازطرف سعد بن وقاص سردار فاتح مسلمانان به يزد فرستاده شد و بعد از او هم از حكومت عمر بن معيزه خبر رسيده است. اخبار دريافت ماليات يزد از سوي عاملان حكومتي حضرت علي عليه السلام در فارس و ديگر ايالات از تداوم ارتباط مركز ايران با حاكمان مسلمان است.
اخبار مسلمان شدن اهل يزد در دوران خلفاي راشدين به گوش مي رسد، اما از مهمترين ارتباط هاي مردم يزد با حاكمان مسلمان و اولياي دين، قدم نهادن هشتمين اختر تابناك امامت و ولايت حضرت علي بن موسي الرضا عليه السلام به اين خطه است.
در دوره صفاريان از تمايل و توجه مردم يزد به يعقوب ليث صفاري بايد ياد كرد كه بدرفتاري امراي عهد عمروليث شيريني عهد يعقوب را به تلخي بدل كرد.