جشن علوی

خواهش علی (ع) از مردم

خطابه‏اى دارد مولا على علیه السلام که من قسمتى از آن را برایتان مى‏خوانم، ببینید واقعاً کسى که آزادمرد معنوى است چه روحى دارد! آیا شما مى‏توانید یک چنین روحى در دنیا پیدا کنید؟ اگر پیدا کردید، به من نشان بدهید.

خطبه خیلى مفصل است، راجع به حقوق والى بر مردم و حقوق مردم بر والى است. مسائلى دارد که حضرت بحث مى‏کند، بعد در ذیل آن جملاتى دارد. (ببینید، اینها را چه کسى مى‏گوید؟ خود والى و حاکم است که به مردم مى‏گوید. در دنیاى ما حداکثر این است که دیگران به مردم مى‏گویند با حاکمهاى خودتان اینطور نباشید، آزادمرد باشید. على علیه السلام مى‏گوید با من که حاکم هستم این گونه نباشید، آزادمرد باشید.) لا تُکلِّمُونى بِما تُکلَّمُ بِهِ الْجَبابِرَة مبادا آن اصطلاحاتى را که در مقابل جبّاران به کار مى‏برید که خودتان را کوچک و ذلیل و خاک پا مى‏کنید و او را بالا مى‏برید و به عرش مى‏رسانید، براى من به کار ببرید.

نُه کرسى فلک نهد اندیشه زیر پاى‏

تا بوسه بر رکاب قزل ارسلان زند

مبادا با من این گونه حرف بزنید! با من همان‏طور که با دیگران حرف مى‏زنید، صحبت کنید. وَلا تَتَحَفَّظوا مِنّى بِما یتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ اهْلِ الْبادِرَة و اگر دیدید احیاناً من عصبانى و ناراحت شدم، حرف تندى زدم، خودتان را نبازید، مردانه انتقاد خودتان را به من بگویید، از من حریم نگیرید. وَلا تُخالِطونى بِالْمُصانَعَةِ با بارى به هر جهت، هر چه شما بفرمایید صحیح است، هر کارى که شما مى‏کنید درست است (این را مى‏گویند مصانعه و سازش) با من رفتار نکنید. هرگز با من به شکل سازشکارها معاشرت نکنید. وَلا تَظُنُّوا بِىَ اسْتِثْقالًا فى حَقٍّ قیلَ لى‏ گمان نکنید که اگر حقّى را در مقابل من بگویید، یعنى اگر علیه من کلمه‏اى بگویید که حق است، بر من سنگین خواهد آمد. بحق از من انتقاد کنید، ابداً بر من سنگین و دشوار نخواهد بود، با کمال خوشرویى از شما مى‏پذیرم. وَلَا الِتماسَ اعْظامٍ لِنَفْسى‏ اى کسانى که من حاکم و خلیفه‏تان هستم و شما رعیت من هستید، خیال نکنید که من از شما این خواهش را دارم که از من تمجید و تعظیم کنید، از من تملّق بگویید، مرا ستایش کنید، ابداً.

بعد یک قاعده کلّى را ذکر مى‏کند: فَانَّهُ مَنِ اسْتَثْقَلَ الْحَقَّ انْ یقالَ لَهُ اوِ الْعَدْلَ انْ یعْرَضَ عَلَیهِ کانَ الْعَمَلُ بِهِما اثْقَلَ عَلَیه‏ یعنى آن آدمى که وقتى حق را به او مى‏گویى دشوارش مى‏آید و ناراحت مى‏شود که چرا حق را گفتى، عمل کردن حق براى او سخت‏تر است.

کریستین سن مى‏نویسد: انوشیروان عده‏اى را به عنوان مشورت جمع کرده بود و با آنها درباره مسئله‏اى مشورت مى‏کرد. عقیده خودش را گفت، همه گفتند هرچه شما بفرمایید همان درست است. یکى از دبیران، بیچاره گول خورد، خیال کرد واقعاً جلسه مشورت است و او هم حق دارد رأیش را بگوید. گفت اگر اجازه بفرمایید من نظرم را بگویم. نظرش را گفت، عیبهاى نظر انوشیروان را هم بیان کرد. انوشیروان‏ گفت: اى بى‏ادب! اى جسور! و بلافاصله دستور داد که مجازاتش کنند. قلمدانهایى را که آنجا بود درحضور سایرین آنقدر به سرش کوبیدند تا مُرد.

آن که حق را سنگین مى‏شمرد که به او گفته شود و اگر به او بگویند که به عدالت رفتار کن، بر او سخت است، قطعاً بدانید که عمل به حق و عدالت خیلى برایش سخت‏تر است.

و در آخر خواهش مى‏کند: فَلا تَکفُّوا عَنْ مَقالَةٍ بِحَقٍّ اوْمَشْوَرَةٍ بعَدْلٍ‏ «6» اى اصحاب من، یاران من، ایهاالناس! از شما خواهش مى‏کنم که هرگز از سخن حق و انتقاد حق و از اینکه مشورت خودتان را به من بگویید نسبت به من مضایقه نکنید.

این نمونه‏اى کامل از مردى است که از نظر معنوى آزاد است و در مقام حکومت بدین گونه به دیگران آزادى اجتماعى مى‏دهد.

پانویس:

(1) بحارالانوار ج 36/ ص 331.

(2) تحریم/ 4.

(3) همان، نامه 45.

(4) همان، خطبه 215

(5) همان، حکمت 74.

(6) نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه 207، صفحه 686