آفاق دانش در سپهر مکتب باقرالعلوم (ع)

حضرت امام محمد باقر(ع)، در سال57 هـ.ق، در شهر مدینه به دنیا آمد. او هنگام وفات پدر بزرگوارش، امام زین العابدین(ع)، 37 یا 38 سال داشت. نام آن حضرت «محمد» و کنیه‌اش «ابوجعفر» و «باقر» و «باقرالعلوم»، لقب او است. مادر ایشان، «ام عبدا...»، دختر امام حسن مجتبی(ع) بود و امام باقر(ع) نخستین کسی است که هم از سوی پدر و هم از سوی مادر، فاطمی و علوی بوده است. امام باقر(ع) در سال 114هـ.ق، در شهر مدینه به شهادت رسید و در قبرستان معروف بقیع، کنار مرقد مطهر پدر و جدش به خاک سپرده شد. دوران امامت آن حضرت،19 یا 20 سال بود. پیشوای پنجم شیعیان، در دوران امامت خود با خلفای متعددی هم عصر بود. این خلفا عبارت بودند از : ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک. تمام این خلفا، به استثنای «عمر بن عبدالعزیز» که شخصی نسبتاً دادگر بود، در ستمگری، استبداد و خودکامگی، دست کمی از نیاکان خود نداشتند و مخصوصاً، درباره امام باقر(ع)، همواره سخت‌گیری می‌کردند.امام محمدباقر(ع)، طی دوران امامت خود، در همان شرایط نامساعد، به نشر و اشاعه حقایق و معارف الهی پرداخت و جنبش علمی دامنه‌داری به وجود آورد که مقدمات تأسیس یک «دانشگاه بزرگ اسلامی» باعظمت را در دوران امامت فرزند گرامی اش، امام جعفر صادق(ع)  فراهم کرد. امام باقر(ع)، در علم، زهد، عظمت و فضیلت، سرآمد همه بزرگان بنی هاشم و مقام بزرگ علمی و اخلاقی او، مورد تصدیق دوست و دشمن بود. روایات و احادیث فراوانی در زمینه مسائل و احکام اسلامی، تفسیر، تاریخ اسلام و انواع علوم، از آن حضرت به یادگار مانده است. رجال و شخصیت‌های بزرگ علمی آن دوران و نیز، عده‌ای از اصحاب پیامبر(ص) که هنوز در قید حیات بودند، از محضر آن حضرت استفاده می کردند. «جابر بن یزید جُعفی» و «کیسان سجستانی» از تابعین و فقهایی مانند «ابن مبارک»، «زُهْری»، «اوزاعی»، «ابوحنیفه»، «مالک»، «شافعی» و «زیاد بن منذر نهدی»، بی‌واسطه یا با واسطه از دانش بیکران امام باقر(ع) بهره برده‌اند. کتاب‌ها و تألیفات دانشمندان و مورخان بزرگ اهل سنت، مانند طبری، بلاذری، سلامی، خطیب بغدادی، و ابونعیم اصفهانی، مشحون از سخنان و روایاتی از امام باقر(ع) است و در جای جای آثار این اندیشمندان، عبارات «قال محمد بن علی» و «قال محمد الباقر»، به چشم می‌خورد.