معاشرت و برخـورد با مـردم

 در سبک زندگی اسلامی بر چگونگی تعامل با مردم و معاشرت با آنان توجه خاص شده و روابط میان هر شخصی با دیگران در ابعاد گوناگون اجتماعی بر اساس نقش ها تبیین و تشریح شده است. این گونه است که به هر کسی می آموزد در نقش پدر و پسر و همسر و دوست و مانند آن چگونه رفتاری در پیش گیرد که بهترین ها باشد.

به عنوان نمونه امام‌رضا(ع) درباره تعامل با دیگران در جایگاه نقش های گوناگون می فرماید:  با حاکم، با احتیاط همنشینى کن، با دوسـت، هـمراه با تواضـع، با دشمن، همراه با هشیارى و پرهیز و با عمـوم مـردم با خوشـرویى. (بحار الانوار، ج 75، ص 355)

انسان مومن نباید در راستای ریـاست طلبى بر مردم تلاش کند بلکه خود را خدمتگزار مردم دانسته و در خدمت باشد. نگاه مسلمان نسبت به دیگران این گونه است.  معمر بن خلاّد، نزد آن حضرت از مردى یاد کرد و گفت او ریاست طلب است. حضرت فرمود:  وجود  دو گرگ درنده در گله بى چوپان، به اندازه ریاست طلبى در دین یک مسلمان زیانبار نیست! (اصول کافى، ج 2، ص 297)

ایشان درباره یـارى ناتـوان نیز فرموده است: عَوْنُکَ لِلضَّعیفِ مِنْ اَفْضَلِ الصَّدَقَةِ؛ از بهـترین نـوع صـدقـه، یارى کردن تو نسبت به ناتوان است. (تحف العقول، ص 446)

البته انسان باید توجه بیشتری نسبت به ضعیف و ناتوان داشته باشد نه آنکه توجهش به دارا و قدرتمند باشد؛ زیرا این نوعی بی عدالتی است که باید در قیامت پاسخ گوی آن رفتارش باشد. امام‌رضا(ع) فرمود:  هرکس مسلمان تهیدستى را دیدار کند و به او سلام دهد، اما متفاوت با سلامى که به ثروتمندان مى دهد، روز قیامت، خداوند را دیدار مى کند، در حالى که خدا بر او خشمگین است. (عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 57)

پس انسان تا می تواند باید دستگیر نیازمندان از هر قشر و طائفه ای باشد و کوتاهی نکند.  در همین راستا امام‌رضا(ع) در بیانی دیگر درباره کمـک به دیـگران می فرماید: کسى که گِره از کار مؤمنى بگشاید و شادش کند، خداوند هم در روز قیامت، کارِ بسته او را مى گشاید. (اصول کافى، ج 2، ص 200)

انسان باید مواظب این مطلب باشد که هـمدلى و هـمراهى حتی با نیت، شدنی است و این گونه نیست که حتما خودش کاری را انجام دهد بلکه اگر کسی کار خوب و یا بدی انجام دهد و بدان راضی باشد خودش نیز همان گونه خواهد بود و آثار خوب و بد آن کار به او نیز می رسد ، چنانکه از قوم صالح تنها یکی از اشقیاء ناقه را پی کرده و کشت ولی چون همه راضی به آن بودند خداوند همه را عذاب کرد. بنابراین مواظب باشیم که همراهی ما با دیگران در هر کاری با همدلی نیز تحقق می یابد؛ امام‌رضا(ع) فرموده است: مَنْ غابَ عَنْ اَمْرٍ فَرَضِىَ بِهِ کانَ کَـمَنْ شَهِـدَهُ وَ اَتـاهُ؛   کسى که از صحنه کارى غایب باشد، اما به آن کار (چه نیک و چه بد) راضى باشد، همچون کسى است که در صحنه عمل حاضر بوده و آن را انجـام داده اسـت. (توحید، صدوق، ص 392)

از نظر امام‌رضا(ع) در عمل اجتماعی، سـودمندترین پرهـیزگارى ترک اذیت و آزار دیگران به ویژه مومنان است. از امام‌رضا(ع) روایت شده است: بدان که هیچ ورع و پرهیزگارى، سودمندتر از پرهیز از حرامهاى خدا و اجتناب از اذیّت مؤمن نیست. (فقه الرضا(ع)، ص 356.)

باید با مردم خوب تا کرد و کاری نکرد که مردم از مرگ ما آسوده شوند. امام‌رضا(ع) هنگام عیادت از یکى از اصحابش فرمود: مردم دو دسته‌اند: یکى آنکه با مـرگ، آسـوده مى شود. دیگرى آنکه مردم با مرگش از دست او آسوده مى‌شوند. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 263)

عـمل صالح؛ عامل نجـات

از نظر اسلام نیت خوب و عمل صالح است که انسان را بالا می برد(فاطر، آیه 100) هر چند که اموری دیگر چون محبت و مودت اهل بیت‌(ع) نیز نقش دارد که خود بخشی از عمل صالح و ایمان واقعی است . اما انسان باید مواظب باشد که بدون عمل صالح و یا تنها بسنده کردن به محبت اهل بیت نمی تواند کارساز باشد. امام‌رضا(ع) به شیعیان هشدار می دهد و می فرماید: لاتَدَعُوا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ الإجْتِهادَ فى الْعِبادَةِ، اتِّکالاً عَلى حُبِّ آلِ محمّدٍ علیهم السلام؛ کار شایسته و کوشش در پرستش و عبادت را، تنها به اعتماد و پشت گرمىِ محبّت آل محمّد رها نکنید. (فقه الرضا(ع)، ص 339)

اگر بخواهیم داستان چنین افرادی را تمثیل وار بیان کنیم باید گفت چنین اشخاصی مثل کسی هستند که گوشه ای نشسته و می خواهند خرما به دهانشان بیاید؛ در حالی که خداوند حتی به حضرت مریم(س) فرمان می‌دهد که یک تکانی به خودش دهد و درخت خرما را بتکاند تا رطب تازه بریزد و از آن بهره مند شود. یعنی تنها به اتکای دعا نباشد بلکه تلاشی هم داشته باشد.(مریم، آیه 25)

امام‌رضا(ع) نیز می فرماید: مَنْ سَأَلَ اللّهَ التَّوفیقَ وَ لَمْ یَجْتَهِدْ، فَقـَدِاسْتـَهْزَءَ بِنـَفْسِهِ؛ هرکس از خداوند، توفیق بطلبد ولى تلاش نکند، او خـود را مسـخره کـرده اسـت. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 283)

امر به معروف و نهى از منکر

 از دیگر اعمال اجتماعی هر مسلمانی امر به معروف و نهی از منکر است و گرنه اگر سکوت کند همانند اصحاب السبت جزو زشت کاران شمرده و مجازات می شود و اگر همدلی کند که دیگر همراهی آن یقینی است چنانکه گذشت.

خداوند قـرآن را به عنوان راه هـدایت فرستاده و ما باید از آموزه های آن درس بگیریم و راه دیگر را نرویم که گمراه می شویم.  ریّان بن صلت مى گوید: از حضرت رضا(ع) پرسیدم: اى پسر پیامبر! درباره قرآن چه مى فرمایى؟ فرمود:  قـرآن کلام خــداست، از آن فـراتر نـرویـد و هدایت را در غیر قرآن مجویید که گمراه مى‌شوید. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 308)

همین قرآن به ما می آموزد که امر به معروف و نهی از منکر و توصیه دیگران به حق و صبر در راه حق در کنار عمل صالح و نیت خیر تنها راه رهایی از خسران ابدی انسان است.(سوره عصر) پس باید همواره این مسئله را در نظر داشته باشیم. اگر این گونه رفتار نکنیم آثار زیانباری در دنیا و آخرت گریبانگیر ما خواهد شد.

امام‌رضا(ع) در این باره هشدار داده و می‌فرماید: حتـما امر به معروف و نهى از منکر کنید، وگرنه اشرارتان بر شما مسلّط و حاکم مى‌شوند، آنـگاه خوبانتـان هم دعـا مى کنند، امّا دعـایشان مستجـاب نمى شـود. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 394)

اصولا بسیاری از بلایا و گرفتاری های ما به سبب همین ترک امر به معروف و نهی از منکر است؛ زیرا دنیا جایی است که عـمل‌ها در همین دنیا عکس العـمل‌هایی را به دنبال دارد. از جمله از امام‌رضا(ع) روایت شده است که فرمود: هرگاه زمامداران دروغ بگویند، خشکسالى مى‌شود. هرگاه حاکم، ستم کند، حـکومت سست مى‌شود. و هرگاه زکات نپـردازند، چهـارپایان مى مـیرند. (امالى، شیخ مفید، ص 310)

گاهی بی توجهی به امری کوچک زمینه را برای کارهای بد و زشت بزرگ فراهم می‌آورد، حتی می‌توان گفت ریشـه گنـاهان بزرگ نایده گرفتن برخی از کارهای کوچکی است که مرتکب می شویم و یا می بینیم و سکوت می کنیم. امام‌رضا(ع) فرمود: گناهان کوچک، راهى به سوى گناهان کبیره است. هر کس کـه در گنـاهان کوچـک از خــدا نترسـد، در مورد گناهان بزرگ و بسیار هم از او نمى ترسد. (مسند الامام الرضا، ج 1، ص 290)

از نظر آموزه های اسلامی هر گـناه نـو، بـلاى نـو را به دنبال می آورد. عباس بن هلال شامى می‌گوید شنیدم امام‌رضا(ع) مى‌فرمود: هـرگاه که بندگان، گناهان تازه پـدید آورنـد که قبلاً مرتکب نمى شدند، خداوند بلاى تازه اى برایشان پیش مى آورد که قبلاً نمى شناختند. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 240)

حـلال خـورى و بخشندگی

 انسان مومن باید حلال خور و بخشنده باشد. هم خود از نعمت های الهی بهره گیرد و هم به دیگران بدهد و خیرات و انفاق داشته باشد.

حلال خوری در همین دنیا آثار و برکاتی دارد که از جمله آن چیزی است که امام‌رضا(ع) فرموده است:  کسى که به مال حلال اندک، راضى شود، مخارجش سبک مى شود، خانواده‌اش برخوردار مى گردند، خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا مى کند و ا و را سالم و بى گناه از دنیا به دارالسلام بهشت بیرون مى برد.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 269)

همچنین حلال خور باید بخشنده باشد؛ چرا که بخشندگی جزو اصول اسلام است که خداوند در ایات قرآن از جمله آیه 3 سوره بقره انفاق را در کنار عبادت خویش قرار داده است. پس مومن همواره باید سخاوتمند بوده و از بخل پرهیز کند؛ زیرا بخیل از زندگی اش خیر نمی‌بیند.  امام‌رضا فرمود:  بخشنده و سخاوتمند، از غذاى مردم مى خورد، تـا از غـذایش بخـورنـد، ولى بخیل از غذاى دیگران نمى خورد، تـا از غـذاى او نخورنـد.( مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 295)

منبع: کیهان