بازگشت كتاب هاي سنگي!

بازگشت كتاب هاي سنگي 

جام جم از توليد كاغذي با پودر سنگ در كشور گزارش مي دهد

نويسنده: سپيده شعرباف

عصر حجر به دوره اي از تاريخ زندگي بشر گفته مي شود که استفاده از سنگ، نقش مهمي در آن داشته است؛ زماني که سنگ، تنها ماده موجود براي ساخت ابزارهاي مورد استفاده بشر و پاسخگوي همه نيازهاي انسان بود. خانه ها از سنگ ساخته و ابزار شکار با سنگ طراحي مي شد و کاربرد ظروف سنگي در آن دوران رايج بود. از آنجا که عصر تاريخي بشر از زمان دستيابي به توانايي نوشتن آغاز مي شود، عصر سنگ در دوران پيش از تاريخ جاي مي گيرد، اما اين به آن معنا نيست که آن زمان انسان چيزي را ثبت نمي کرده است. سنگ در کنار کاربردهاي فراوان آن دوران، ابزاري براي ثبت نگاره ها بوده است. سنگ نگاره هاي عصر حجر شامل تصاويري از حيوانات و مفاهيمي است که بشر آن روز با آنها سر و کار داشته است. به نظر مي رسد پس از گذشت هزاران سال از آن زمان، انسان دوباره به نگارش روي سنگ روي آورده است؛ البته اين بار به شيوه فناورانه اي اين کار انجام مي شود.
    
    ساخت کاغذ از سنگ
    با وجود افزايش محبوبيت کتاب ها و نشريات الکترونيک در سال هاي اخير، همچنان ميزان توليد کاغذ در جهان بسيار زياد است و کمتر از نيمي از اين ميزان در سال بازيافت مي شود. به همين دليل، محققان همچنان به دنبال جايگزيني براي کاغذ هستند تا درختان کمتري براي توليد کاغذ از بين برود و محيط زيست بيش از اين آسيب نبيند. يکي از روش هاي جديد توليد کاغذ، استفاده از کربنات کلسيم است که از محصولات جانبي سنگ آهک به شمار مي رود. اين ماده را مي توان از معادن سنگ استخراج يا از باقيمانده نخاله هاي ساختماني براي توليد کاغذ سنگي استفاده کرد. فرآيند توليد چنين کاغذي به استفاده از درخت، آب و نفت نياز ندارد. چنين کاغذي به طور طبيعي سفيد است و از اسيد يا انواع سفيدکننده ها براي سفيد کردن آن، استفاده نمي شود. زمان لازم براي تجزيه اين کاغذ در طبيعت نيز حدود 14 تا 18 ماه است. اگرچه در ساخت اين کاغذ به جاي چوب از سنگ استفاده شده، توليد چنين کاغذي بدون استفاده از اندکي پلاستيک امکان پذير نيست. پلي اتيلن چگال (HDPE) نوعي ترموپلاستيک است که در ساخت انواع لوله ها يا پاکت هاي نگه دارنده مواد خوراکي از آن استفاده مي شود. اين نوع پلاستيک قابل بازيافت است و البته بايد همراه مواد مشابه خود بازيافت شود. به طور معمول 20 درصد اين کاغذهاي سنگي از اين ماده پليمري تشکيل مي شود.
    
    کاغذ سنگي توليد ايران
    محققان پژوهشکده فرآوري مواد معدني جهاد دانشگاهي دانشگاه تربيت مدرس بتازگي در ايران کاغذي از جنس کربنات کلسيم و مواد پليمري توليد کرده اند که مي تواند در موارد بسياري جايگزين استفاده از چوب براي توليد کاغذ باشد. از ويژگي هاي ديگر اين کاغذ ضد آب بودن، مقاومت بيشتر و قابليت برگشت پذيري به خاک در کوتاه مدت است. در اين کاغذ از سفيدکننده ها نيز استفاده نمي شود. مهدي ذاکري، سرپرست پژوهشکده فرآوري مواد معدني درباره توليد اين کاغذ در ايران به جام جم مي گويد: يک شرکت چيني اين کاغذ را در ايران توليد مي کرد، اما اکنون با دستيابي به دانش بومي ساخت کاغذ سنگي، توليد آن به طور کامل در ايران انجام مي شود. برنامه مهم ما اين است که توليد اين کاغذ را براي مناطق محروم توسعه دهيم. به همين علت تصميم گرفتيم فرمول توليد چنين کاغذي را به دست آوريم و آن را به صورت بومي توليد کنيم. در واقع هدف اول استفاده از اين کاغذ در صنايع بسته بندي و در سطح کشور است.
    وي مي افزايد: ما در کشور هم مشکل کمبود آب داريم و هم کمبود چوب، از طرفي معادن زيادي داريم که بيشتر محصول آنها خام فروشي مي شود. توليد چنين کاغذي از همه نظر سودمند و به نفع کشور است.
    
    کاغذ دوستدار محيط زيست
    کاغذ سنگي، محصولي دوستدار محيط زيست است که مي توان با لمس آن، تفاوت را با کاغذهايي که از چوب ساخته شده است، تشخيص داد. اين کاغذ بسيار نرم و انعطاف پذير و البته پاره کردن آن سخت تر است. همچنين جوهر روي اين کاغذ راحت تر و بهتر پياده مي شود، اما ممکن است خشک شدن آن زمان بيشتري ببرد. سرپرست پژوهشکده فرآوري مواد معدني درباره علت توليد چنين کاغذي مي گويد: در سال، حدود دو ميليون تن کاغذ در کشور مورد نياز است. براي يک تن کاغذ، حدود 17 درخت قطع و مقدار زيادي نيز آب مصرف مي شود، اما اين کاغذ از چوب تهيه نمي شود و اصلا به مصرف آب براي توليد آن نياز نيست. حتي مي توان به اين فرمول ترکيباتي اضافه کرد که کاغذ ضدشعله يا ضدباکتري شود و همه اين موارد از مزيت هاي اين کاغذ است. حدود 80 درصد اين کاغذ از سنگ کربنات کلسيم است که در ايران بوفور در همه عيارها يافت مي شود. اين ماده اوليه چون سنگ است به آساني به محيط زيست بازمي گردد. 20 درصد ديگر اين کاغذ، مواد پلي اتيلن يعني مواد اوليه پلاستيک است. در نهايت با اضافه شدن ترکيب مشخصي به اين ترکيب، اين مواد مي تواند به طور کامل بازيافت شود و نگراني از اين بابت وجود ندارد.
    کاغذ سنگي، تمام کاربردهاي کاغذ معمولي را غير از پرينت دارد. البته براي چاپ هم مي توان از اين کاغذ استفاده کرد، اما قيمت آن بالاتر از کاغذ معمولي تمام مي شود. در حال حاضر، اين کاغذ بيشتر براي بسته بندي مواد غذايي، لوازم بهداشتي و کاغذ ديواري استفاده مي شود.
    
    مراحل توليد کاغذ از چوب
    کاغذ به ظاهر مواد و مراحل توليد ساده اي دارد که مي تواند از مواد فيبري مانند چوب يا حتي کاغذهاي بازيافتي تهيه شود، اما فرآيند توليد کاغذ پيچيدگي هايي دارد و در اين فاصله حجم زيادي آب و انرژي مصرف مي شود. در همه اين سال ها درختان بسياري براي تهيه کاغذ از بين رفته است. چوب درختاني مثل کاج و صنوبر، بهترين نوع چوب براي توليد کاغذ هستند. به طور معمول، درختاني که چوب آنها براي تهيه کاغذ در نظر گرفته شده، در فضاي مشخصي کاشته مي شود و شرايط هرس کردن آنها نيز متفاوت است. پس از قطع اين درختان، پوسته درخت جدا مي شود و در ماشين هاي مخصوص، چوب ها به صورت قطعه قطعه و به اصطلاح چيپسي خرد مي شود. سپس چيپس چوب همراه حجم زيادي آب و مواد شيميايي در فشار زياد و دماي بالا قرار مي گيرد و تا جاي ممکن فشرده مي شود. در اين مرحله ممکن است حجمي از کاغذهاي بازيافتي به خمير شکل گرفته اضافه شود و سپس کل مواد تصفيه و خشک مي شود. کاغذ به دست آمده در دستگاه هاي دقيق برش به صورت صفحات بسيار نازک بريده مي شود، اما حجم بسياري آب از اين فرآيند باقي مي ماند که مي تواند به اندازه قطع درختان به محيط زيست آسيب وارد کند. در بعضي کارخانه ها اين حجم آب تصفيه مي شود و پس از جداسازي مواد شيميايي و فيبرهاي کاغذ دوباره در کارخانه مورد استفاده قرار مي گيرد، اما استفاده از کاغذي که نياز به اين حجم آب در فرآيند توليد نداشته باشد، بيشتر به نفع محيط زيست خواهد بود.
    
    تاريخچه توليد کاغذ
    مصر نخستين تمدني بود که به فناوري توليد کاغذ دست پيدا کرد. گرچه نام کاغذ در زبان لاتين (Paper) از واژه پاپيروس الهام گرفته شده است، اما پاپيروس را نمي توان به معناي واقعي يک کاغذ توصيف کرد. پاپيروس ماده اي شبيه کاغذ است که از گياهي به همين نام گرفته مي شده است. مصريان باستان، گياهي شبيه ني به نام پاپيروس را قطعه قطعه و با فشرده کردن آن صفحاتي درست مي کردند که شبيه کاغذ امروزي روي آنها مي نوشتند، اما چيني ها نخستين کساني بودند که به فکر توليد ورقه اي از چوب براي نوشتن افتادند. از قرن هشتم ميلادي، فرآيند توليد کاغذ به معناي امروزي در کشورهاي اسلامي رايج شد و در قرن يازدهم ميلادي اين فناوري به اروپا رسيد.
    
    


 روزنامه جام جم، شماره 4865 به تاريخ 17/4/96، صفحه 7 (دانش)