عطر بومی ایران

ریحان گیاه معطری است که دارای انواع سبز و بفش است و از دسته سبزی های خوراکی است که از برگ های آن استفاده میشود. این گیاه را بومی ایران و افغانستان می دانند و مصارف زیاد خوراکی ، دارویی و صنعتی دارد و در سطوح بسیار وسیع کشت و برداشت میشود.
برخی از فرهنگ ها ریحان را نشان نفرت و بداقبالی و تعدادی دیگر نشان عشق میدانستند. ریحان حاوی 7/0-4/0 درصد اسانس است که بیشتر در برگ آن وجود دارد که مهمترین ماده تشکیل دهنده آن لینالول است. مواد دیگر شامل متیل کاویکول  ، اوژنول ، او سی من و سینئول است و مواد مفیدی مثل فلاونوئیدها ، تانن و اسید کافئیک از ترکیبات اصلی ریحان به شمار می آیند.
ریحان را به صورت سبزی خوردن و نیز جزو سبزی های سالاد مصرف میکنند در بسیاری از موارد از آن به عنوان طعم دهنده در غذاهای گوناگون استفاده میشود. این گیاه را به دو صورت تازه و خشک (سبزی و الویه ) به شکل وسیع در جهان مورد استفاده قرار میدهند.
این گیاه به دلیل معطر بودن از انواع مواد غذایی اشتهاآور محسوب میشود و بنابراین افرادی که رژیم غذایی افزایش وزن دارند بهتر است از آن در غذاهای خود استفاده کنند. به طور کلی این سبزی دارای خاصیت ضد تشنج بوده و به خصوص در اسپاسم های معده ، سرگیجه ، میگرن و بی خوابی های عصبی بسیار مفید و موثر است.
ریحان در رفع ضعف و بی حالی های عصبی و اضطراب های صرعی جنبه درمانی دارد. این گیاه دارای خواص تسکین دهندگی درد است از این رو در درمان آرتریت موثر است. از سوی دیگر خواص ضد التهاب داشته و ورم ها را التیام می بخشد. از فوایدی که به تازگی برای ریحان برمی شمارند میتوان به خاصیت ضدآلزایمر بودن آن اشاره کرد.
این گیاه دارای خواص ضدعفونی کننده است و کرم های انگلی را از بین می برد همچنین ضدقارچ ، ضد میکروب و ضدزخم های داخلی است. ریحان هضم غذا را آسان میکند و برای آنکه اثر مفید آن تشدید شود بهتر است یک قاشق غذاخوری برگ ریحان را در یک فنجان آب جوش دم کنید و بنوشید.
ریحان به دلیل دارا بودن فیبر و درصد بالای آب ادرارآور بوده و به عنوان ملین میتوان از آن بهره برد. همچنین به دلیل دارا بودن خواص آرام بخشی ، برای برطرف کردن تنش های قبل از قاعدگی (PMS ) بسیار نافع است.در موارد سرماخوردگی و عفونت های ریوی مصرف آن به عنوان خلط آور توصیه میشود و عصاره آن به صورت غرغره به عنوان قابض در تسکین التهاب گلو موثر است.
عصاره الکلی ریحان در پمادهای ضدزخم و خونریزی استفاده میشود که آن را به فلاونوئیدهای موجود در آن نسبت میدهند.در ضمن همین فلانوئیدها نوعی ضداکسید کننده هستند که به ریحان خاصیت ضدسرطانی می بخشد.
ریحان دارای انواع گوناگونی است که یکی از پرمصرف ترین آنها در ایران ریحان بنفش است. در واقع بو و مزه نوع بنفش آن با ریحان سبز متفاوت است و تجزیه ترکیبات آن حاکی از اختلاف در ترکیبات این دو نوع ریحان است.
دانه های ریحان که به شکل کشیده و به بلندای 5/2 میلی متر و سیاه رنگ است در بازار ایران به نام تخم شربتی نامیده میشود.این دانه ها وقتی در آب قرار میگیرند به علت جذب آب متورم میشوند و منبع خوبی برای موسیلاژ به شمار می آیند. این دانه های خوراکی به عنوان لینت دهنده و مسکن التهاب های مجاری ادرار از قدیم مورد استفاده قرار میگرفته اند.
در نسخ قدیمی به مخلوطی از آب برگ ریحان و دم کرده دارچین و گل میخک برای تسکین سرماخوردگی اشاره شده است و مصرف خوراکی مخلوط مساوی آب برگ ریحان و عسل در تسکین سرفه کارآمد است. در سال های اخیر یکی از اسانس های پرمصرف جهت آروماتراپی ( رایحه درمانی ) اسانس ریحان است.
از برگ های ریحان نوشیدنی مناسبی به نام چای ریحان به دست می آید.4-2 گرم برگ خشک و خردشده ریحان را در یک لیوان آب جوش بریزید و 15 دقیقه صبرکنید بهتر است در ظرف را بگذارید و پس از صاف کردن آن را بنوشید که این کار را میتوان 2 تا 3 بار در روز تکرار کرد.
این چای دارای خواص ضدنفخ و تقویت کننده معده است. در صورتی که این میزان چای هرروز مصرف شود بهتر است پس از هشت روز مصرف آن به مدت دو هفته متوقف شود و سپس دوره دیگری را آغاز کرد.
در حاملگی و شیردهی باید میزان مصرف متعادل گیاه یا فرآورده های آن را رعایت کرد. باید از مصرف مقادیر زیاد یا طولانی مدت ریحان اجتناب کرد و همچنین اسانس ریحان به شکل خوراکی یا موضعی نباید در خانم های باردار استفاده شود.
منبع : کتاب میوه درمانی