حكمت نامه لقمان

همانندانِ لقمان در امّت اسلامى
بر پايه بررسى هاى انجام شده، در ميان ياران پيامبر خدا و اهل بيت گرامى او ، سه تن در حكمت، همسنگ لقمان معرّفى شده اند . اين سه ، عبارت اند از :


1 . سلمان
در اين باره ، حديثى جالب از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه : 
پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيد : كدامين شما، روزگار را با روزه سپرى مى كنيد؟ 
سلمان گفت: من ، اى فرستاده خدا! 
پيامبر خدا فرمود: كدامتان شب را تا صبح ، بيدار مى مانيد؟ 
سلمان گفت : من ، اى رسول خدا! 
فرمود: كدامتان در هر روز ، يك بار قرآن ختم مى كنيد؟ سلمان گفت : من ، اى رسول خدا! 
يكى از ياران پيامبر، برآشفت و گفت : اى رسول خدا! سلمان ، مردى ايرانى است و مى خواهد بر ما قريشيان ببالد. فرمودى: كدامتان روزگار را با حال روزه سپرى مى كند؟ او گفت : من . در حالى كه در بيشتر روزها، مى خورد . و فرمودى : كدامتان شب را تا صبح ، بيدار مى ماند؟ گفت: من . در حالى كه بيشتر شب را خواب است. و فرمودى: كدامتان در هر روز ، يك بار قرآن ختم مى كند؟ باز هم گفت : من . در حالى كه بيشتر روزش را خاموش است. 
 پيامبر فرمود: فلانى! خاموش باش. كجا ديگر مى توانى [چنين ]همانندى براى لقمانِ حكيم بيابى؟ از خودِ سلمان بپرس تا آگاهت كند. 
آن مرد به سلمان گفت : اى ابو عبداللّه ! آيا تو نگفتى كه همه روزها را با حال روزه سپرى مى كنى؟ 
سلمان گفت : چرا ! 
آن مرد گفت : تو را ديده ام كه بيشتر روز را مى خورى! 
سلمان پاسخ داد : نفهميدى . من در هر ماه ، سه روز روزه مى گيرم و خداوند عزيز و ارجمند فرموده است : (هر كس نيكى كند ، ده برابر پاداش دارد) و من شعبان را به رمضانْ وصل مى كنم و اين ، روزه گرفتنِ همه روزهاست . 
آن مرد گفت : آيا تو نگفتى كه شب را تا صبح ، بيدار مى مانى؟ 
سلمان جواب داد : چرا! 
او گفت : تو بيشتر شب را خوابى . 
سلمان گفت : [باز هم] نفهميدى . من از دوستم پيامبر خدا شنيدم كه مى فرمود : «هر كس با طهارت بخوابد ، گويا كه همه شب را بيدار مانده است» و من در حال طهارت مى خوابم . 
آن مرد گفت : آيا نگفتى كه در هر روز ، يك قرآن ختم مى كنى؟ 
سلمان جواب داد : چرا! 
او گفت : تو بيشتر روز را خموشى! 
سلمان گفت : [درست] فهميدى . من از دوستم پيامبر خدا شنيدم كه به على عليه السلام مى فرمود : «اى ابوالحسن ! مَثَل تو در ميان امّت من ، همانند [سوره] «قل هو اللّه أحد» است . هر كس آن را يك بار بخواند ، يك سوم قرآن را خوانده و هر كس دوبار بخواند ، دو سوم قرآن را خوانده و هر كس سه بار بخواندش ، قرآن را ختم كرده است . پس هر كس تو را به زبانْ دوست بدارد ، يك سوم ايمانش را كامل كرده و هر كس به زبان و دلْ دوستت داشته باشد ، دو سومِ ايمانش را كامل كرده و هر كس با زبان 
و دل دوستت داشته باشد و با دست نيز يارى ات دهد ، همه ايمانش را كامل كرده است . سوگند به آن كه مرا به حق برانگيخت ، اى على! اگر اهل زمين ، همانند آسمانيان ، تو را دوست بدارند ، احدى در آتش ، عذاب نخواهد شد» و من [سوره] «قل هو اللّه أحد» را در هر روز ، سه بار مى خوانم . 
آن مرد ايستاد ، چنان كه گويى سنگى را به زور ، قورت داده است .  
از امام على عليه السلام نيز نقل است كه درباره سلمان مى فرمايد : 
مَن لَكُم بِمِثلِ لُقمانَ الحَكيمِ وذلِكَ امرُوٌ مِنّا وإلَينا أهلَ البَيتِ ، أدرَكَ العِلمَ الأَوَّلَ وأدرَكَ العِلمَ الآخِرَ ، وقَرَأَ الكِتابَ الأَوَّلَ ، وقَرَأَ الكِتابَ الآخِرَ ، بَحرٌ لا يُنزَفُ .  
شما چه كسى را همانند لقمان داريد ؟ مردى را داريد كه از ماست و رو به سوى ما اهل بيت دارد . دانش پيشين و پسين را آموخته و كتاب اوّل و آخر را خوانده است و دريايى پايان ناپذير است . 
با عنايت به اين سخن ، مى توان گفت : مقصود از احاديثى كه سلمان را به لقمان تشبيه كرده اند، همسنگ بودن سلمان با لقمان در حكمت است ، وگرنه در فضيلت ، بعيد نيست كه سلمان ، برتر از لقمان باشد ، چنان كه در حديث زير از امام صادق عليه السلام به اين معنا تصريح شده است : 
سَلمانُ خَيرٌ مِن لُقمانَ .  
سلمان ، از لقمانْ بهتر است. 


2 . ابو حمزه ثابت بن دينار ثُمالى
3 . يونس بن عبد الرحمان
درباره اين دو حكيم ـ كه در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، همسنگ لقمان معرّفى شده اند ، از فضل بن شادان نقل شده است كه : 
از شخص موثّقى شنيدم كه مى گفت : از امام رضا عليه السلام شنيدم كه مى فرمود : «ابو حمزه ثمالى ، در روزگار خود ، همانند لقمان در زمانش بود و اين از آن رو بود كه خدمت چهار تن از ما رسيده بود : على بن الحسين ، محمد بن على ، جعفر بن محمد عليهم السلام و پاره اى از روزگار موسى بن جعفر عليهماالسلام . يونس بن عبد الرحمان هم همين طور بود . او سلمان زمانش بود» .