چرا ایرانیان در تاریخ، تجمّل‌دوست تصویر شده‌اند؟!

چرا ایرانیان در تاریخ، تجمّل‌دوست تصویر شده‌اند؟!؟!   نویسنده: مهدی یساولی

زنان، بخشی به شمار می آیند که در توصیف های جهانگردان از تجمل دوستی ایرانیان، ردی پررنگ از خود بر جای گذارده اند؛ تاثیری که البته موجب برائت مردان از نقش در آن نمی شود؛ حرم سرا!

جهانگردانی با ملیت های گوناگون که از دوره صفوی تا دوره پهلوی اول به ایران آمده اند، بهترین منابع تاریخی را برای توصیف تجمل پرستی ایرانیان در دوره های یادشده نگاشته اند. پدیده ای که البته به نظر می رسد پای خود را از آن دایره زمانی برون گذاشته، تا روزگار کنونی نیز تداوم یافته است.

وام گیری از یک روایت معاصر برای تبیین یک «مسأله تاریخی» حتما بر اساس روشی علمی نخواهد بود اما اگر برای بررسی آن مساله، این روایت معاصر با یک روایت دیگر اما متعلق به ٥٠٠ سال پیش همسان آید، می تواند در تبیین و بررسی مهم قلمداد شود. روایت معاصر، به یک سال پیش بازمی گردد؛ زمانی که تیم ملی والیبال آمریکا به ایران آمد و دیوید لی، کاپیتان آن تیم پس از پایان تمرین گوشی موبایل یک خبرنگار را گرفت تا با او عکس سلفی بگیرد.

واکنش او پس از دیدن گوشی جالب بود «اینجا همه چرا آیفون دارند؟ هر جا می رویم وقتی با ما عکس می گیرند، همه آیفون های مدل بالا در دست دارند! چقدر آیفون اینجا طرفدار دارد! نکند کارخانه آیفون در ایران است!». این جمله دربرگیرنده شگفتی، اما ناگهان می تواند یک تاریخ پژوه را دست کم به ٥٠٠ سال پیش تر ببرد؛ زمانه ای که یک فرانسوی کنجکاو و خوش ذوق، مرزهای جهان آن روزگار را پشت سر گذارد تا به ایران عصر صفوی سفر کند.

ژان شاردن در جایی از سفرنامه اش، روایتی از سبک زندگی ایرانی ارایه می دهد که با روایت معاصر آن آمریکایی، همسانی عجیب دارد «توجه ایرانیان در بهتر نشان دادن لباس، زینت آلات و جواهرات، تزیین زین و ساز و برگ اسب، و موارد دیگر به راستی بسیار، و درخور تأمل است. ... اشراف ایران همان قدر که بانوانشان به آراستن انگشتان خود به انگشتری های جواهرنشان اشتیاق دارند به این کار عشق می ورزند، و گاهی دیده می شود برخی از آنان پانزده یا شانزده انگشتری به انگشتان خود کرده اند، به عبارت دیگر بسا باشد که یک انگشت خویش را به پنج یا شش انگشتری زینت داده اند. ... ایرانیان نه تنها هرگز تجمل و تجمّل پرستی را تقبیح نمی کنند بلکه به ارباب تجمل احترام می نهند.

هم ایرانیان ضرب المثلی دارند که: هرکس آستینش کهنه باشد، و گرچه علم دنیا را در سینه داشته باشد کسی به او اعتنا نمی کند». اصلا از این دو روایت قدیم و جدید غربی بگذریم و سفری دراز را از شرق دور همراه با یک نظامی ژاپنی به شرق میانه تجربه کنیم. نوبویوشی فوروکاوا، افسر و جهانگرد ژاپنی که هم زمان با حکومت قاجارها به ایران و عثمانی مسافرت کرد، پیش از دیدار ایران، هنگامی که زندگی تجملاتی مردمان عثمانی را دید، اینگونه به یاد سادگی زندگی مردمان شرق دور افتاد «در برابر این عظمت و تجمل، به نظرم آمد که ما مردم شرق آسیا در خانه های تنگ و باریک می گذرانیم و سراهامان کوچک است، و چنین قصرهای عظیم و چشمگیر در تصورمان نمی گنجد».

این توصیف از تجمل دستگاه سلطنتی عثمانی، که او را به تعبیر خودش به «تامل در حال و کار انسان» کشانده بود، پس از دیدار ایران، باز رنگ دگرگون کرد؛ آنجا که دید زندگی اهالی عثمانی در مقایسه با زندگی ایرانیان ساده به نظر می رسد و سرانجام چنین نتیجه گرفت «ایرانی ها اصولا تجمل دوست هستند».