مقایسه قدرت نظامی ایران و ترکیه ؛کدام یک قدرت برتر منطقه است؟

بر اساس سند چشم انداز بیست ساله‌ی ایران، کشورمان تصمیم دارد تا سال 1404 هجری شمسی به عنوان قدرت اول منطقه از نظر اقتصادی، علمی و نظامی تبدیل شود. یکی از کشورهایی که در این راه با ایران رقابت می‌کند، همسایه شمال غربی ما یعنی ترکیه است. پیش از این، قدرت نظامی ایران و عربستان را با یکدیگر مقایسه کرده بودیم و اکنون تصمیم داریم به مقایسه قدرت نظامی ایران و ترکیه بپردازیم.

ترکیه، همسایه شمال غربی ایران دارای 499 کیلومتر مرز زمینی مشترک با کشورمان است. این کشور در کل 580 هزار و 780 کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن به حدود 80 میلیون نفر می‌رسد. در ترکیه 81 استان وجود دارد و بیشتر مردم این کشور را ترک‌ها و قومیت‌های کوچک‌تری مانند ارمنی، کردها و اعراب تشکیل می‌دهند. امپراتوری اسلامی و قدرتمند عثمانی در زمان جنگ جهانی اول از هم پاشید و به کشورهای مختلفی تبدیل شد. در جریان جنگ جهانی اول، ارتش انگلستان به همراه متحدینش به امپراتوری عثمانی حمله کرد و شخصی به نام مصطفی کمال پاشا یا آتاتورک با تشکیل یک نیروی نظامی مردمی به جنگ با استعمار انگلستان رفت و توانست ترکیه‌ی امروزی را از باقی‌مانده‌ی امپراتوری عثمانی نجات دهد. به همین دلیل آتاتورک به عنوان قهرمان ملی ترکیه شناخته می‌شود. وی اصول جدایی دین از سیاست را در ترکیه رواج داد و امروزه نیز این کشور بر پایه همین اصل اداره می‌شود.

ترکیه به نوعی در مرز آسیا و اروپا قرار دارد اما جزو کشورهای اروپایی به شمار می‌رود و از سال 1946 به عضویت سازمان ملل و از سال 1952 به عضویت ناتو درآمد. ارتش ترکیه یکی از بزرگ‌ترین ارتش‌های جهان است تا جایی که گفته می‌شود پس از آمریکا، بزرگ ترین ارتش ناتو را در اختیار دارد. طبق رده‌بندی قدرتمندترین ارتش های دنیا در سال 2016، آمریکا، روسیه و چین در رده‌های اول تا سوم قرار داشتند و ترکیه نیز در مکان هشتم ایستاده بود. این در حالی است که ایران در این فهرست در رتبه بیست و دوم جای گرفت. طبق این آمار، رده‌بندی 35 کشور نخست جهان از نظر قدرت نظامی به صورت زیر است:

رده‌بندی قدرت های نظامی جهان

طبق آخرین آمار، ارتش ترکیه در مجموع دارای 1 میلیون و 43 هزار و 550 نفر عضو (با احتساب سربازان وظیفه) است. ارتش ترکیه پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول شکل گرفت. این ارتش تلاش کرد تا در جنگ جهانی دوم بی طرف بماند اما پس از کنفرانس 1942 قاهره قرار شد ترکیه برای رساندن نفت خاورمیانه به متفقین کمک کند. اولین نبرد جدی ارتش ترک‌ها در سال 1950 تا 1953 و در جنگ کره رخ داد. این ارتش به دستور سازمان ملل وارد جنگ کره شد و 731 نفر کشته بر جای گذاشت. پس از این جنگ، ارتش ترکیه به کمک کشورهای غربی مورد بازسازی قرار گرفت اما بزرگترین درگیری سیاسی این کشور بعد از جنگ جهانی دوم، مسئله قبرس بود. این ارتش در سال 1974 طی یک عملیات نظامی، دولت دموکراتیک و رئیس جمهور قبرس را که از طرف یونان حمایت می‌شد، برکنار کرده و در این جزیره، حکومت نظامی برقرار کرد. اما با عملیات نظامی ارتش یونان، ترک‌ها مجبور به عقب‌نشینی شدند و در نهایت قبرس به دو قسمت شمالی و جنوبی تبدیل شد. این تنش‌ها در مجموع صدها نفر از ارتش ترکیه و یونانی‌های قبرس را به کشتن داد اما چند سال بعد این دشمنی‌ها فروکش کرد.

از سال 1984 به بعد، ارتش ترکیه با دشمن جدیدی روبرو شد. کردهای جنوب این کشور با همکاری کردهای ایران، عراق و سوریه خواستار تشکیل یک کشور مستقل بودند که هسته مرکزی این گروه استقلال طلب در تشکیلاتی به نام PKK جمع شده بود. درگیری‌ها در سال 1992 منجر به کشته شدن 4 هزار کرد شد که بسیاری از آن‌ها را غیرنظامیان تشکیل می‌دادند.

با پایان دوره اول بازسازی ارتش ترکیه که از سال 1952 آغاز شده بود، آن‌ها به این موضوع پی بردند که این بازسازی‌ها به شدت ترک‌ها را از نظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به غرب وابسته کرده و وجود مستشاران غربی به ویژه آمریکایی‌ها باعث کاهش کارایی این ارتش شده است. به همین دلیل دور دوم بازسازی ارتش این کشور از دهه 80 میلادی آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد. در این بازسازی تاکید فراوانی بر تولید جنگ‌افزار در داخل کشور و آموزش پرسنل شده و دستاوردهای چشم‌گیری را نیز به همراه داشته است.

نیروهای مسلح ترکیه شامل سه شاخه نیروی زمینی، هوایی و دریایی می‌شود که دو نیروی مستقل یعنی گارد ساحلی و پلیس نیز آن‌ها را همراهی می‌کنند. بالاترین رده فرماندهی در این کشور، فرمانده نیروهای مسلح است که در زمان صلح توسط نخست‌وزیر و در زمان جنگ توسط هیات دولت انتخاب می‌شود. وزارت دفاع وظیفه‌ی خرید تجهیزات، نوسازی آن‌ها، ساخت پایگاه‌های نظامی و تاسیسات زیربنایی را بر عهده دارد.

ارتش ترکیه همواره تلاش داشت که خود را از تصمیمات سیاسی دور نگه دارد و تنها به امنیت ملی این کشور فکر کند؛ با این وجود این ارتش چندین بار در تاریخ سیاسی ترکیه دست به کودتا زد که برخی از آن‌ها موفق بودند و برخی هم با شکست مواجه شدند.

کمک مالی آمریکا به ترکیه

در ترکیه و در بین سال‌های 1980 تا 1984 رقمی بالغ بر 9.2 درصد بودجه صرف خرید تجهیزات نظامی شد و این رقم در سالهای 1985 تا 1989 به 18.2 درصد رسید. همچنین 25.6 درصد برای سال 1993 و 30.2 درصد برای سال 2003 از بودجه ارتش به خرید تجهیزات اختصاص پیدا کرد. آمریکایی‌ها نیز همواره مقداری از بودجه نظامی ترکیه را تامین می‌کنند که البته رقم آن و بلاعوض بودن یا نبودن این کمک مالی به شرایط و روابط دو کشور بستگی دارد. بودجه دفاعی ترکیه در سال 2006 با در نظر گرفتن مسائل امنیتی عراق، حدود 10 میلیارد دلار بود که به طور متوسط از سایر کشورهای عضو ناتو و همسایه‌های ما کمتر است. در این سال معادل 3.9 درصد تولید ناخالص ملی در ترکیه صرف امور دفاعی شد.

ترکیه و ایران شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارند؛ هر دو کشور دارای تمدن‌های باستانی قبل از اسلام هستند و امپراتوری‌های بزرگ و گسترده‌ای را داشتند. هر دو از سرزمین‌های راهبردی در خاورمیانه بوده و حتی جمعیت آن‌ها نیز نزدیک به هم است. هیچ یک از آن‌ها عرب نیستند اما بیشتر جمعیتشان را مسلمانان تشکیل می‌دهند. در اوایل قرن 20 در هر دو کشور ایران و ترکیه، کودتای نظامی رخ داد که رضا شاه در ایران و آتاتورک در ترکیه آن را رهبری می‌کردند.

در اواسط دهه 70 میلادی، ایران سرشار از پول نفت بود و به نظر می‌رسید که در حال پیشی گرفتن از همسایه و رقیب دیرینه خود است اما انقلاب سال 1357 و به دنبال آن جنگ 8 ساله با عراق موجب شد تا علاوه بر نزول قدرت اقتصادی ایران، بسیاری از نخبه‌ها، دانشمندان و پزشکان به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.

در همین حال، ترکیه با وجود شورش‌های دانشجویی و کودتاهای نظامی، در حال ساخت پایگاه قوی صنعتی بود و به این ترتیب توانست به یک قدرت اقتصادی در منطقه تبدیل شود. ایران نیز همچنان درگیر مناقشات هسته‌ای است و بارها تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته است. در سال 2008 سهم سرمایه‌گذاری ترکیه در خارج از کشور به 14 میلیارد دلار می‌رسید و سهم ایران حتی به یک میلیارد دلار هم نرسید. در مجموع، پس از انقلاب اسلامی سال 1357 ایران، مسیر این کشور تا حدود زیادی از ترکیه جدا شد.

نیروهای مسلح ترکیه

نیروهای مسلح ترکیه به اختصار با نام TSK شناخته می‌شود و سازمانی نظامی است که زیر نظر وزارت دفاع دولت فعالیت می‌کند. این سازمان وظیفه دفاع از کشور در برابر تهدیدات داخلی و خارجی را بر عهده دارد و طبق قانون اساسی، فرماندهی کل قوای آن، رئیس جمهور است. ارتش ترکیه از نیروهای دریایی، هوایی و زمینی تشکیل می‌شود و ستاد مشترک ارتش مسئولیت هماهنگی میان تمام قوای نظامی را بر عهده دارد. ایران هم 47 میلیون نفر نیروی انسانی آماده به کار دارد که از این میان تعداد 1.5 میلیون نفر هرساله به سن نظامی می‌رسند. 545 هزار نفر از آن‌ها در خطوط مقدم و 800 هزار نفر هم به عنوان نیروی پشتیبان حاضر هستند.

مقایسه قدرت نظامی ایران و ترکیه در بخش نیروی دریایی

نیروی دریایی ترکیه در طول تاریخ همواره یکی از بزرگ‌ترین نیروهای دریایی مدیترانه بوده است. اولین تجهیزات نیروی دریایی این کشور شامل 6 تا 8 ناو جنگی متعلق به زمان عثمانی‌ها می‌شد که از سال 1923 به خدمت گرفته شد. پس از آن نیز تعدادی از رزم‌ناوها و قایق‌های اژدرافکن نیروی دریایی عثمانی دوباره بازسازی شد و در اختیار نیروی دریایی ترکیه قرار گرفت. همچنین نیروی دریایی این کشور را می‌توان جزو اولین نیروهایی دانست که از حدود 80 سال پیش مجهز به زیردریایی شده است. پس از جنگ جهانی هم در چند مرحله، ترک‌ها با خرید زیردریایی و رزم‌ناوهای جدید از آمریکا، ناوگان دریایی خود را مجهزتر کرد. در سال‌های 2002 و 2006 نیز آلمانی‌ها 4 زیردریایی کلاس G و دو ناوچه موشک‌انداز را به ترکیه فروختند. خرید 6 فروند ناو جنگی مجهز به موشک‌های ضد کشتی اگزوست و موشک‌های پدافندی استر از فرانسه در سال 2001 تا 2003 از دیگر اقدامات ترکیه برای تجهیز نیروی دریایی خود بود.

طبق آخرین آمار، نیروی دریایی ترکیه دارای 57 هزار پرسنل فعال است که از این رو می‌توان آن را جزو 10 کشور برتر دنیا به شمار آورد. در ادامه می‌توانید نمونه‌هایی از تجهیزات دریایی ارتش ترکیه را مشاهده کنید:

در مقابل، نیروی دریایی ارتش ایران (نداجا) قبل از سال 1971 به صورت کامل با تجهیزات آمریکا و بریتانیا اداره می‌شد. نیروی دریایی ایران ناوچه‌های مدرن انگلیسی و آمریکایی را به ناوگان خود اضافه کرد و 4 ناوشکن مدرن هم از آمریکا خریداری کرده بود که با انقلاب سال 1357 این ناوشکن‌ها به ایران تحویل داده نشد.

ایران در دهه 70 میلادی قصد تجهیز ناوگان دریایی خود و گسترش نفوذ به اقیانوس هند را داشت اما با سقوط محمدرضاشاه و روی کار آمدن جمهوری اسلامی و سپس جنگ 8 ساله با عراق، این مهم به واقعیت نپیوست. تحریم‌های متعدد اقتصادی، تجاری و نظامی آمریکا و سازمان ملل نیز کار را برای ایران سخت‌تر کرد و نیروی دریایی ایران با محدودیت زیادی مواجه شد. در دهه 90 ایران با خرید تعدادی تجهیزات دریایی از چین، کره شمالی و روسیه خود را تقویت کرد. گفتنیست که کشورمان نخستین کشور در بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بود که به زیردریایی مجهز شد.

هم‌‌اکنون ایران دارای دو ناوشکن با عمر 50 سال است که در بوشهر نگهداری می‌شوند. بزرگترین کشتی‌های آن 5 ناوچه است که به موشک‌های مدرن ایرانی مجهز شده‌‌اند. اما متاسفانه نیروی دریایی ایران، کشتی فرماندهی ندارد و در مجموع به نظر می‌رسد که تمرکز اصلی این نیرو بر روی ساخت ناوچه‌های موشک‌انداز و قایق‌های تندروی بزرگ و متوسط برای حمل موشک‌ها است. علاوه بر آن، 6 کشتی در مرزهای جنوبی ایران با 3 زیردریایی روسی تهاجمی کلاس کیلو و زیردریایی غدیر و زیردریایی نهنگ کلاس نیمه زیردریایی حمایت می‌شوند. گفتنیست که زیردریایی‌های روسی کلاس کیلو، سریع‌ترین زیردریایی‌های دیزلی جهان هستند. در مجموع گفته می‌شود که ایران در حال حاضر 31 زیردریایی را در اختیار دارد.

هسته اصلی قوای تهاجمی ایران، چندین قایق موشک انداز کوچک چینی، فرانسوی و داخلی است که شامل 5 کشتی واکنش سریع کت 14 چینی می‌شود. بقیه ناوگان ایران هم شامل 250 قایق گشتی ساحلی است. همچنین ایران با تولید اژدر حوت و موشک بالستیک رادار فعال خلیج فارس، توان بازدارندگی خود را افزایش داده است.

گفته می‌شود که نیروی دریایی ایران توانایی مقابله با تهدیدهایی با برد 300 کیلومتر را دارد و می‌تواند تمام خلیج فارس و دریای عمان را پوشش دهد. کشورمان با راه‌اندازی خط تولید ناوشکن‌های کلاس موج در بندرعباس و بندر انزلی قصد دارد ناوگان خود را با ناوچه‌های جدید داخلی  مجهز کند. تولید ناوچه سهند در بندرعباس، ناوچه دماوند در دریای خزر و ناوشکن شهید بایندر از دیگر اقدامات نیروی دریایی برای بهبود وضعیت خود است. همین‌طور، ناو خارک با بیش از 250 متر طول و قابلیت حمل 4 تا 6 هلیکوپتر به عنوان بزرگترین ناو خاورمیانه در اختیار این نیرو قرار دارد.

مقایسه قدرت نظامی ایران و ترکیه در بخش نیروی زمینی

واحدهای نیروی زمینی ترکیه به 4 لشگر مکانیزه، 2 لشگر پیاده، 14 تیپ مکانیزه پیاده، 14 تیپ زرهی، 12 تیپ پیاده، 5 تیپ تکاور و 5 تیپ آموزشی تقسیم می‌شوند. تیپ‌های مکانیزه نیز شامل یک گردان زرهی، دو گردان مکانیزه، یک گردان توپخانه و یک گردان شناسایی هستند. علاوه بر آن 4 گردان پیاده نظام و یک گردان توپخانه، تیپ های پیاده نظام نیروی زمینی ترکیه را تشکیل می‌دهند. ترکیه‌ای‌ها در دهه 70 و با افزایش تنش با یونان دست به خرید تجهیزات نظامی برای تقویت قدرت دفاعی خود زد و خرید تانک‌های M60 از آمریکا و لئوپارد 1 از آلمان، بهسازی گسترده حدود 3 هزار تانک قدیمی M48 آمریکایی از جمله برنامه‌های ترکیه برای تقویت نیروی زمینی ارتش خود بود. از آنجایی که ترکیه عضو ناتو است، بیشتر تجهیزات خود را از غرب به ویژه آمریکا خریداری می‌کند.

آن‌ها همچنین از دهه 70 میلادی، برخی از سلاح‌های انفرادی را تحت امتیاز کمپانی هکلر کخ آلمان تولید کردند که از این میان می‌توان به سلاح تهاجمی G3، مسلسل دستی Mp5، مسلسل نیمه سنگین MG3 و سلاح تهاجمی HK 33 اشاره کرد. علاوه بر آن، مسلسل نیمه سنگین FN MAG با کالیبر 7.62 ناتو، مسلسل سیک FN Minimi با کالیبر 5.56، کارابین M4 با کالیبر 5.56 برای نیروهای تکاور، سلاح تهاجمی M16 با کالیبر 5.56 برای نیروهای مخصوص، نارنجک‌اندازهای MK19 و T40، تیربار سنگین برونینگ M3 با کالیبر 12.7 میلی‌متر، سلاح‌های تک تیرانداز Gepard، دراگانوف و Kalekalp308 و سلاح تهاجمی AK47 برای واحدهای پلیس از دیگر سلاح‌های موجود در نیروی زمینی ترکیه است.

نیروی زمینی ارتش ترکیه برنامه‌های زیادی نیز برای آینده دارد؛ آن‌ها قصد دارند حدود 3 هزار تانک M48 را بهسازی و تانک‌های سنگین جدید را نیز به ناوگان خود اضافه کنند. ترکیه‌ای‌ها همچنین می‌خواستند چندین تانک و نفربر را هم از اسرائیل بخرند که این برنامه بنا به دلایلی لغو شد. ارتش ترکیه توپخانه‌ی پرباری هم دارد و انواع توپ‌های ضدهوایی، توپ‌های دولول، توپ‌های چهارلول، توپخانه راکتی، راکت‌انداز، موشک‌های نیمه بالستیک با کلاهک خوشه‌ای، توپ‌های کششی، توپ‌های صحرایی بدون لگد و خمپاره‌انداز در خدمت نیروی زمینی آن‌هاست.

از سوی دیگر ارتش ایران بر خلاف ترکیه بیشتر خودکفا بوده و بیشتر تجهیزاتی که در نیروی زمینی کشورمان استفاده می‌شود یا از کشورهای روسیه و چین خریداری شده و یا تولید داخل بوده است. در بخش تانک، ایران از انواع تانک‌های ذوالفقار، صمصام، مبارز، تی 72، تیام و چیفتن مدرن استفاده می‌کند که همگی تولید داخل هستند و یا توسط مهندسان ایرانی بهسازی می‌شوند.

در بخش توان موشکی نیز ایران با توسعه دانش موشکی خود به قوی‌ترین یگان‌ موشکی منطقه تبدیل شده و با انواع موشک‌های زمین به زمین، ساحل به دریا، زمین به هوا، هوا به هوا و هوا به زمین، قدرت خود را برای جلوگیری از هرگونه تهدید نظامی افزایش داده است. در مجموع ایران از 2 هزار و 400 تانک، بیش از 1500 خودروی زرهی و بیش از 2 هزار توپخانه بهره می‌برد.

مقایسه قدرت نظامی ایران و ترکیه در بخش نیروی هوایی

نیروی هوایی ترکیه در اوایل قرن 20 توسط امپراتوری عثمانی پایه‌گذاری شد. در زمان جنگ جهانی دوم، ترکیه 500 فروند هواپیمای رزمی آماده به کار داشت. پس از جنگ جهانی و در دهه 50 میلادی با تاسیس آموزشکده‌های هوانوردی، تمام دوره‌های آموزش خلبانی در داخل ترکیه انجام می‌شد و آن‌ها از این جهت خودکفا شدند. نیروی هوایی ترکیه از 16 اسکادران رزمی و شکاری تشکیل شده است که توسط یک اسکادران شناسایی، 6 اسکادران آموزشی، 6 اسکادران ترابری و یک اسکادران سوخت‌رسانی حمایت می‌شوند.

در بخش نیروی هوایی نیز مانند سایر بخش‌ها، ترکیه‌ای‌ها در قرن 20 اقدام به خرید انواع جنگنده از آمریکا و کشورهای عضو ناتو کردند. به عنوان مثال در سال 1971، نیروی هوایی ترکیه با خرید 110 فروند فانتوم از آمریکا به قدرت بسیار زیادی دست پیدا کرد. در دهه 80 آن‌ها با همکاری اسرائیل ناوگان هوایی خود را به‌روزرسانی و مدرنیزه کردند. امروزه نیز ترکیه پس از آمریکا، اسرائیل و مصر، چهارمین کشور از لحاظ تعداد F16 است. ساخت F16 زمانی بزرگترین برنامه‌ی ارتش ترکیه محسوب می‌شد و هواپیمای ترابری CN235 به تعداد 50 فروند، 34 فروند هواپیمای SF260 و در حال حاضر نیز هلیکوپترهای تهاجمی T129 در خاک این کشور تولید می‌شود.

این نیرو بیش از 60 هزار نفر پرسنل دارد و دو اسکادران شکاری و چهار اسکادران ترابری نیز تنها در عملیات‌های ناتو شرکت می‌کنند. پدافند هوایی هاوک آمریکا، اصلی‌ترین پدافند هوایی ترکیه است که با موشک‌های کوتاه‌برد راپیر انگلیس و تعداد زیادی موشک دوش پرتاب استینگر مورد حمایت قرار می‌گیرد.

طبق آخرین آمار، ارتش ترکیه روی هم رفته از 25 پایگاه هوایی و 990 فروند هوایپمای جنگی برخوردار است که آن را به قدرتمندترین نیروی هوایی در میان همسایگان ایران تبدیل می‌کند.

نیروی هوایی ایران هم از مجموع 479 هواپیما، 120 هلیکوپتر، 28 هلیکوپتر تهاجمی، 137 جنگنده و 80 هواپیمای آموزشی بهره می‌برد. ایرانی‌ها در سال‌های گذشته اقدام به ساخت جنگنده‌های صاعقه، آذرخش و قاهر 313 کرده‌اند که در برابر نیروی هوایی ترکیه از قدرت بسیار کمتری برخوردارند.

مقایسه کلی قدرت نظامی ایران و ترکیه

پیش از این هم در مطلب مقایسه قدرت نظامی ایران و عربستان به این موضوع اشاره کرده بودیم که متاسفانه تجهیزات نظامی ایران قدیمی هستند و در برابر تجهیزات روز دنیا عملکرد خوبی ندارند. با تحریم‌های بین‌المللی که در سال‌های اخیر فشار زیادی را بر روی ایران آورده است، مهندسان داخلی سعی کردند با تولید موشک‌ها، ناوها و جنگنده‌ها به خودکفایی برسند اما در مقابل، ارتش ترکیه علاوه بر تجهیزات خوبی که در داخل کشور تولید می‌کند، دست به خرید ناو، جنگنده و سلاح‌های پیاده‌نظام از کشورهای غربی زده و ارتش خود را حسابی قدرتمند کرده است. در جدول زیر می‌توانید یک مقایسه کلی از قدرت نظامی ایران و ترکیه را مشاهده کنید. گفتنیست که این آخرین آماری است که در دست ما بوده و ممکن است اکنون که این مطلب تهیه می‌شود، تغییراتی در اعداد و ارقام به وجود آمده باشد اما با مشاهده این جدول می‌توانید یک دید کلی از توان نظامی دو کشور به دست آورید.