یادگاری که مغفول مانده است!

یکی از کتاب های بسیار مهم از جنبه تاریخی و معارفی که در میان ما حاضر است اما مغفول واقع شده، صحیفه سجادیه است که آن را مشهور به زبور آل محمد می دانند.

صحیفه سجادیه یکی از مهم ترین کتاب هایی است که از جنبه تاریخی کمتر بدان پرداخته شده است. علت این موضوع آن است که به دلیل انبوهی از معارف معنوی و آموزه های اخلاقی مهمی که از جانب امام چهارم شیعیان رسیده است، جنبه تاریخی آن را کم رنگ تر کرده است. صحیفه سجادیه، مجموعه دعاهایى است كه امام زین العابدین علیه السلام انشا فرموده‌ اند و فرزند بزرگوارشان امام محمد باقر علیه السلام ونیز برادرش زید بن علی آن‌ها را نوشته‌ اند و امام جعفر صادق علیه السلام نیز در مجلس حاضر بوده و آنها را مى‌شنیده است. از صحیفه سجادیه که سند آن به امام سجاد علیه السلام منتهی می شود، به «اخت القرآن» و «انجیل اهل البیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله» و «صحیفه کامله» تعبیر شده است.

اهمیت تاریخی عناوین و اسامی که برای این کتاب یاد می شود به خوبی نشان می دهد که از چه جهاتی دارای اهمیت فراوان است. بنابر فرمایش رسول اکرم صلی الله علیه و آله مبنی بر هم آیی ثقلین یعنی کتاب و سنت رسول مکرم اسلام، طبیعی است که نیاز به دانش در حوزه کتب مهمی که از طریق اهل بیت علیهم السلام به دست ما رسیده است، بیش از پیش به جهت کسب معارف عمیق و اطلاع از آموزه های اصیل نمایان و ظاهر گردد.

امام سجاد(علیه السلام) بسیاری از معارف دینی را در ضمن دعاهای خود بیان کرده است؛ موضوعاتی مثل خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و مباحث عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، نعمتهای مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت و... . معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.

تاریخ نگارش صحیفه سجادیه

از منظر و نگاه تاریخی، صحیفه سجادیه به دوره نگارش آن در زمان حیات امام سجاد یعنی بین سال های 65 تا 100 هجری بر اساس تخمین تاریخی می باشد. علت این امر آنست که حضرت امام سجاد تا پیش از حدود 65 به قبل به امور مختلف از جمله واقعه عاشورا عنایت داشتند و همچنین سن حضرت امام باقر به جهت نگارش و املا در این دوران زیاد نبوده است.  بنابراین این تاریخ گذاری به صورت حدودی می تواند صحیح باشد.

صحیفه ای که اکنون در دست ما است سندش به «بهاء الشرف» می رسد. وی در سال 516 در ماه ربیع الاول این دعاها را به سندی که در اول صحیفه نقل شده، دریافت کرده است; البته صحیفه سال ها قبل از «بهاء الشرف» معروف بود. چنان که نجاشی در ذیل ترجمه «متوکل بن عمیر بن المتوکل» نوشته است: «روی عن یحیی بن زید دعاء الصحیفه اخبرنا الحسین بن عبیدالله عن ابن اخی طاهر عن محمد بن مطهر عن ابیه عن عمیر بن المتوکل عن ابیه متوکل عن یحیی بن زید بالدعاء». بی تردید نجاشی قبل از «بهاء الشرف» می زیست و در سال 450 ه وفات یافت.

همچنین علامه مجلسی از نسخه ای از صحیفه یاد می کند که به سال 333 ق مربوط است: «قد وجدت فی نسخة قدیمة من الصحیفة الکاملة... و کان تاریخ کتابتها سنه ثلاث و ثلاثین و ثلاثماه...» شایان ذکر است که صحیفه سجادیه به بررسی سندی نیاز ندارد، چون بسیاری از علما ادعای تواتر آن را کرده اند. از مطالعه اجازاتی که برای نقل صحیفه سجادیه به ثبت رسیده است، چنان برمی آید که این کتاب به بررسی سندی نیاز ندارد و متواتر است.

منابع:
1. پایگاه اطلاع رسانی صحیفه سجادیه 
2. دانشنامه اسلامی اهل البیت

محمد باعزم - تبیان