تقسيم بندي انواع طنز

عام و خاص : عام طنزی است که بازتاب عمومی دارد و طنز خاص همان هجو است که شخص خاصی را هدف قرار می دهد( بهرام صادقی ، محمد رضا اصلانی ، ص 41 )

هوراسی و جووانی : در طنز هوراسی ( horatian ) سخنگو فردی مؤدّب و زیرک است که با طنز هایش بیشتر باعث سرگرمی و تفریح است تا خشم و رنجش زبان او نرم و ملایم است و گاهی خودش را به سخره می گیرد « ارنست رنان متفکر فرانسوی قرن 19 سعدی را با هوراسیوس مقایسه می کند » (طنز فاخر سعدی ایرج ، پزشکزاد ، ص 34 ) . در طنز جووانی (juvenalian ) سخنگو یک معلّم جدّی اخلاق است ؛ سبک و زبانی موقّردارد مفسده ها را که به نظر او کاملاً جدّی هستند بدون گذشت مطرح می کند و باعث تحقیر و رنجش می شود . ( انواع ادبی ، شمیسا ، ص 235 )

طنز موقعیت : گاهی اوقات حادثه آنقدر غیرمنتظره است که باعث خنده می شود ؛ مثل پایان داستان « هدیه ی سال نو » اثر اُ.هنری .

یا این که خود موقعیت خنده دار است ؛ مثلاً : قاتلی مادری را بکشد و چون دلش برای بچه می سوزد بچه ی او را نیز بکشد که تنها نماند .

طنز کلامی : در این نوع طنز ، طنز پرداز با واژه ها به گونه ای کار می کند که نوعی خنده یا تمسخر را موجب شود . بعضی از انواع اریکلماتور طنز کلامی دارد :

« درخت از گربه پایین آمد . شیر باغ وحش چکّه می کرد » یا طنز کلامی فروغ فرخزاد در « ای مرز پر گهر » :... رسماً به مجمع فضلای فکور و فضله های فاضل روشنفکر / و پیروان مکتب داخ داخ تاراخ تاراخ بپیوندم / و طرح اوّلین رمان بزرگم را / که در حوالی سنه ی یک هزار و ششصد و هفتاد و هشت شمسی تبریزی / رسماً به زیر دستگاه تهی دست چاپ خواهد رفت / بر هردو پشت ششصد و هفتاد و هشت پاکت / اشنوی اصل ویژه بریزم ( مجموعه اشعار فروغ فرخزاد ، انتشارات نوید آلمان ، ص 379 )

طنز سیاه : در این نوع طنز نویسنده می خواهد خواننده را متوجّه واقعیات وحشتناکی کند که در حال وقوع است . دست مایه ی این نوع طنز رذالت ها و حقارت ها و پوچی آرزوها و تلاش بشری است مثل طنز های بهرام صادقی که « پشت رویه ی شاد طنز های او سیاهی اجتماع و ارواح شکست خورده نهان است » ( صد سال داستان نویسی ، میرعابدینی ، ص 324 ) و طنز تلخ و سیاهی که در کتیبه ی اخوان ثالث دیده می شود .

طنز سیاسی : این نوع طنز برای بیان مشکلات سیاسی پدید می آید امّا از آن جا که نمی توان مستقیم با حکوت طرف شد معمولاً از زبان دلقک های دربار ، مثل کریم شیره ای یا از زبان دیوانگان بیان می شد : « دوش می گفت این سخن دیوانه ای بی بازخواست درد ایران بی دواست/عاقلی گفتا که از دیوانه بشنو حرف راست/درد ایران بی دواست » ( نسیم شمال )

یا از زبان مستان : « محتسب مستی به ره دید وگریبانش گرفت ......

طنز عرفانی : در قرن 7 و 6 در ادبیات صوفیه رخ می دهد و بازتابی عتابی است که مجذوبان در جذبه ی عرفانی نسبت به ذات حق ابراز کرده اند و حکایت از طغیان انسانی آگاه دارد که دربرابر بی عدالتی های اجتماع نمی تواند ساکت بنشیند ؛ مثل : دیوانه ای به نیشابور می رفت و دشتی پر از گاو دید .....

طنز خانوادگی : این نوع طنز معاصر است و بیشتر به روابط زن و شوهر و عروس و مادر شوهر وکارمند و رییس و .... می پردازد :

زمادر زن هزاران داد و فریاد/که بدجنسی به دختر می دهد یاد بسازم مو چماقی را ز پولاد/زنم بر مغز او خود گردم آزاد ( افاضات آقای هالو ، عالی پیام ، ص 187 )

طنز مردم : این نوع طنز بین عامه ی مردم رواج دارد و به صغیر و کبیر رحم نمی کند و همیشه چندین گام از طنز مکتوب جلوتر است و با هیچ چیز نمی توان جلوی آن را گرفت

طنز زنانه : توجّه به مسائل زنان و طنز گفتن درباره ی آنان از قدیم در میان آثار طنز پردازان دیده می شد : « همام در مجلسی نشسته بود و غلامش رسید و گفت : خانم به خانه فرود آمد همام گفت : کاش خانه به خانم فرود می آمد » امّا در دوره ی معاصر نسبت به این موضوع توجّه بیشتری شده است . از سال 1363 کیومرث صابری ( گل آقا ) به مسائل زنان اهمیّت خاصّی داد وحمایت از حقوق زنان به عنوان یک جریان در آثار دخترش پوپک صابری ( گل نسا ) دیده می شود .

به سه دلیل طنز پرداز زن نسبت به مرد کمتر است :
1- رکاکت

2- خشونت : طنز نویس در اعماق ذهنش باید سخت گیر و خشن باشد .

3- سیاست : یکی ازپرکاربرد ترین انواع طنز، سیاست است و موضوع اصلی سیاست کسب قدرت ، و قدرت در کشور ما امری مردانه تلقّی می شود ولی با این همه زنان طنز نویس زیادی داریم . در میان گذشتگان در شعر مهستی گنجوی به بعضی موارد طنز برمی خوریم ولی در دوره ی معاصر به اوّلین زن طنز نویــس بر می خوریم با نام بی بی خانم ( اوایل مشروطه ) با کتاب معایب الرّجال که در پاسخ به کتابی به نام تأدیب النسوان که یکی از درباریان نوشته بود .همچنین نمونه هایی طنز در آثار پروین اعتصامی و ژاله قائم مقامی می بینیم ولی اوّلین روزنامه نگار طنز نویس رباب تمدن است که در مجلّه ی چلنگر می نوشت و در سـال 1370 یک زن مدیر مسئول مجله ی جوالدوز شد .

طنز اینترنتی : در این نوع طنز از پیچیدگی کم می شود زیرا زبان پیچیده ی طنز زاده ی سانسور است اما در اینترنت این سانسور کمتر صورت می گیرد علاوه بر این به حوصله ی کم خواننده پاسخ مثبت می دهد و قدرت انتخابش را بالا می برد .



منبع: زبان و ادبیات فارسی