اصول حاكم بر سبك زندگى پيامبر(ص)

[۱] كنز الفوائد : ج ۲ ص ۳۱ ، بحار الأنوار : ج ۱ ص ۹۶ ح ۴۲ .

[۲] الكافى : ج ۱ ص ۱۲ ح ۸ ، الأمالى، صدوق : ص ۵۰۴ ح ۶۹۳ ، بحار الأنوار : ج ۱۴ ص ۵۰۶ ح ۳۱ .

[۳] المحاسن : ج ۱ ص ۳۰۸ ح ۶۰۹ ، بحار الأنوار : ج ۱ ص ۹۱ ح ۲۲. نيز، ر . ك : تحف العقول : ص ۳۹۷ .

[۴] ر . ك : ص ۱۳۱ (فصل دوم / سازگارى با علم و خِرد و فطرت) .

[۵] مسند ابن حنبل : ج ۹ ص ۱۵۴ ح ۲۳۶۶۷ وج ۵ ص ۴۳۴ ح ۱۶۰۵۸ ، صحيح ابن حبّان : ج ۱ ص ۲۶۴ ح ۶۳ ، كنز العمّال : ج ۱ ص ۱۷۹ ح ۹۰۲ .

[۶] «صعب» چيزى است كه به خودى خود دشوار است و «مستصعب» ـ به فتح يا كسر عين ـ چيزى است كه براى مردم دشوار باشد ، يا دشوارش بپندارند . نيز ممكن است «صعب» به معناى دشوار ، و «مستصعب» صيغه مبالغه ، به معناى بسيار دشوار باشد (ر . ك : شرح اُصول الكافى ، مازندرانى : ج ۷ ص ۲ ، مرآة العقول : ج ۴ ص ۳۱۲) .

[۷] الكافى : ج ۱ ص ۴۰۱ ح ۱ .

[۸] براى آگاهى بيشتر در اين باره ، ر . ك : بررسى ديدگاه ها در باره اختصاصات پيامبر خاتم صلى اللّه  عليه و آله از نگاه قرآن ، محمّدصادق يوسفى مقدّم .

[۹] مزّمّل : آيه ۷ .

[۱۰] ر . ك : ج ۵ ص ۳۴ (الصلاة قرّة عينه) ح ۲۹۳۵ .

[۱۱] «نَهى رَسولُ اللّه  صلى اللّه  عليه و آله عَنِ الوِصالِ فِى الصِّيامِ و كانَ يُواصِلُ فَقيلَ لَهُ فى ذلِكَ فَقالَ صلى اللّه  عليه و آله : إنّى لَستُ كَأَحَدِكُم إنّى أظَلُّ عِندَ رَبّى فَيُطعِمُنى و يَسقينى ؛ پيامبر خدا صلى اللّه  عليه و آله از وصل كردن روزه ها به هم ، باز مى داشت ؛ امّا خود چنين مى كرد. از ايشان علّت را جويا شدند. فرمود : من مانند هيچ كدامتان نيستم. من در سايه [رحمت ]خدايم هستم و او مرا سير و سيراب مى كند» (كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۲ ص ۱۷۲ ح ۲۰۴۶) .

[۱۲] وسائل الشيعة : ج ۱۰ ص ۵۲۰ ح ۴ .

[۱۳] البلاغة : نامه ۴۵ .

[۱۴] ر . ك : الكافى : ج ۱ ص ۴۱۰ (باب سيرة الإمام فى نفسه و فى المطعم و الملبس إذا ولى الأمر) .

[۱۵] ابن فارس در تبيين مادّه «حق» مى گويد : حق ، يك ريشه است و بر استوارى و درستى دلالت دارد . از اين رو ، حق ، نقيض باطل است (معجم مقاييس اللغة : ج ۲ ص ۱۵ مادّه «حقق») .

[۱۶] يونس : آيه ۱۰۸ .

[۱۷] ر . ك : احزاب : آيه ۲۱ .

[۱۸] ر . ك : ص ۱۳۴ ح ۲۷ .

[۱۹] ر . ك : ص ۱۳۵ ح ۲۸ .

[۲۰] ر . ك : ص ۱۳۳ ح ۲۶ .

[۲۱] «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بالْقِسْط ؛ ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم و با آنها كتاب [آسمانى] و ميزان [شناسايى حق و باطل و مقرّرات درست زندگى ]فرو فرستاديم تا مردم به عدالت قيام كنند» (حديد : آيه ۲۵) .

[۲۲] شورا : آيه ۱۵ .

[۲۳] ر . ك : ص ۱۳۶ ح ۳۰ .

[۲۴] كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۴ ص ۳۹۵ ح ۵۸۴۰ ، معاني الأخبار : ص ۱۹۵ ح ۱ .

[۲۵] ر . ك : ص ۱۳۶ .

[۲۶] ر . ك : ج ۳ ص ۳۶۱ (نگاهش را ميان اصحابش تقسيم مى كرد) .

[۲۷] ر . ك : ج ۲ ص ۱۶۷ (حكايت هايى از عدالت پيامبر صلى اللّه  عليه و آله) .

[۲۸] نحل : آيه ۹۰ .

[۲۹] مائده : آيه ۱۳ .

[۳۰] اعراف : آيه ۵۶ .

[۳۱] عنكبوت : آيه ۶۹ .

[۳۲] ر . ك : : ص ۱۳۸ ح ۳۵ (الاحسان) .

[۳۳] المحاسن : ج ۱ ص ۳۹۶ ح ۸۸۷ .

[۳۴] تنها استثنا، در فاصله ميان صلح حديبيّه و عمره قضاست (ر . ك : ج ۲ ص ۳۸۹ ح ۱۱۳۲) .

[۳۵] گفتنى است كه «هنجارگرايى» و «ساده زيستى» را مى توان از مصاديق اصلِ نيكوكارى شمرد؛ امّا به دليل اهمّيت آنها، به طور مستقل و به صورت دو اصل حاكم بر سيره نبوى، مطرح مى گردند .

[۳۶] ر . ك : ج ۴ ص ۱۱۷ (ترغيب به ساده زيستى) .

[۳۷] ر . ك : ص ۱۴۲ ح ۴۲ (القصد) .

[۳۸] معانى الأخبار : ص ۳۳ ح ۴ .

[۳۹] نهج البلاغة : خطبه ۱۶ .

[۴۰] بقره : آيه ۱۴۳ .

[۴۱] بقره : آيه ۱۴۲ .

[۴۲] تفسير الميزان : ذيل آيه ۱۴۳ سوره بقره .

[۴۳] صحيح البخارى : ج ۵ ص ۱۵۱ .

[۴۴] ر . ك : فرهنگ لاروس : ج ۲ ص ۲۱۷۹ .

[۴۵] تفسير العيّاشى : ج ۱ ص ۱۶۰ ح ۱۱۵ .

[۴۶] الكافى : ج ۱ ص ۱۹۰ ح ۲ .

[۴۷] شواهد التنزيل : ج ۱ ص ۱۱۹ ص ۱۲۹ .

[۴۸] نهج البلاغة : خطبه ۲۲۲ .

[۴۹] التوحيد : ص ۷۲ .

[۵۰] به اين نكته در اصل بعدى (آسانى) مفصّل تر خواهيم پرداخت .

[۵۱] ر . ك : ص ۱۴۲ ح ۴۰ (القصد) .

[۵۲] مصباح المتهجّد : ص ۴۱۰ ح ۵۳۵ ، جمال الاُسبوع : ص ۳۰۹ ، المصباح، كفعمى : ص ۷۲۸ ، بحار الأنوار : ج ۹۵ ص ۳۳۲ ح ۴ .

[۵۳] بقره : آيه ۱۸۵ .

[۵۴] ر . ك : ص ۱۴۶ ح ۴۶ (السهولة) .

[۵۵] ر . ك : ص ۱۴۶ ح ۴۸ (السهولة) .

[۵۶] ر . ك : ص ۱۴۸ ح ۴۹ (السهولة) .

[۵۷] ر . ك : ص ۱۴۸ ح ۵۰ (السهولة) .

[۵۸] ر . ك : ص ۱۴۸ ح ۵۱ (السهولة) .

[۵۹] ر . ك : ص ۳۱ (تعميم و توسعه سيره نبوى) .

[۶۰] بحار الأنوار : ج ۶۵ ص ۳۴۶. نيز، ر . ك : مسند ابن حنبل : ج ۵ ص ۲۲۶ .

[۶۱] ر . ك : ص ۱۵۰ ح ۵۵ (السهولة) .

[۶۲] ر . ك : ص ۱۴۸ ح ۵۴ (السهولة) .

[۶۳] مائده : آيه ۶ .

[۶۴] حج : آيه ۷۷ ـ ۷۸ .

[۶۵] الكافى : ج ۳ ص ۳۰ ح ۴ .

[۶۶] الفردوس : ج ۲ ص ۴۱۹ ح ۳۸۵۹ .

[۶۷] ر . ك : ص ۱۵۲ ح ۵۷ (نظم) .

[۶۸] ر . ك : ص ۱۵۰ ح ۵۶ (نظم).

[۶۹] يا پس از فراغت از جلسه با خواص به كارهاى عموم مردم رسيدگى مى كرد . اين دو معنا را شيخ صدوق در معانى الأخبار (ص ۸۸ ـ ۸۹) آورده است ، نيز احتمال دارد حديث بدين معنا باشد كه : در اين وقت ، به صدور دستور به خواص براى رسيدگى به امور مردم مى پرداخت .

[۷۰] آيين زندگى : ص ۲۲۷ (فصل بيست و ششم) .

[۷۱] ر . ك : ص ۱۵۲ ح ۵۸ (الاتقان) .

[۷۲] ر . ك : ص ۱۵۲ ح ۶۰ (الاتقان) .

[۷۳] ر . ك : ص ۱۵۴ ح ۶۱ (الاتقان) .

[۷۴] ر . ك : ص ۱۵۲ ح ۵۹ (الاتقان) .

[۷۵] ر . ك : ص ۱۵۵ ح ۶۳ .

[۷۶] ر . ك : ص ۱۵۴ ح ۶۲ (المداومة) .

[۷۷] تنبيه الخواطر : ج ۱ ص ۶۳ .

[۷۸] ر . ك : ميزان الحكمة : ج ۱۰ ص ۱۵۲ (مداومت در عمل) .

[۷۹] ر . ك : ص ۱۵۴ ح ۶۴ (المداومة) .

[۸۰] الكافى : ج ۲ ص ۸۳ ح ۶ .

[۸۱] الكافى : ج ۲ ص ۸۲ ح ۱ .

[۸۲] ص : آيه ۸۶ .

[۸۳] ر . ك : ص ۱۵۶ ح ۶۸ (ترك التكلف) .

[۸۴] إحياء العلوم : ج ۲ ص ۱۱ .

[۸۵] معجم مقاييس اللغة : ج ۵ ص ۱۳۶ .

[۸۶] مفردات ألفاظ القرآن : ص ۷۲۱ مدخل «كلف» .

[۸۷] ترجمه تفسير الميزان : ج ۱۷ ص ۳۴۷ .

[۸۸] تحف العقول : ص ۲۱ ، الخصال : ص ۱۲۱ ح ۱۱۳ (به نقل از امام صادق عليه السلام) ، تاريخ اليعقوبى : ج ۲ ص ۲۰۷ (به نقل از امام على عليه السلام) (در هر دو منبع ، به جاى «أربعة (چهار)» ، «ثلاث (سه)» آمده است ، با عبارت مشابه) ؛ تفسير القرطبى : ج ۱۵ ص ۲۳۱ ، تفسير الثعلبى : ج ۸ ص ۲۱۸ (هر دو منبع ، با عبارت مشابه) ، الدرّ المنثور : ج ۷ ص ۲۰۹ .

[۸۹] كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۴ ص ۳۶۱ ح ۵۷۶۲ ، مستطرفات السرائر : ص ۱۱۵ ح ۱ ، تحف العقول : ص ۱۰ ، مكارم الأخلاق : ج ۲ ص ۳۲۶ ح ۲۶۵۶ ، بحار الأنوار : ج ۷۷ ص ۶۴ ح ۵ .

[۹۰] ر . ك : ص ۱۵۸ ح ۷۱ (ترك التكلف) .

[۹۱] ر . ك : ص ۱۵۸ ح ۷۰ (ترك التكلف) .

[۹۲] الكافى : ج ۱ ص ۳۷ ح ۷ ، منية المريد : ص ۱۸۳ ، بحار الأنوار : ج ۲ ص ۵۹ ح ۴۲ .

[۹۳] نهج البلاغة : حكمت ۱۰۵ ، بحار الأنوار : ج ۲ ص ۲۶۰ ح ۱۴ .

[۹۴] غرر الحكم : ج ۴ ص ۱۷۰ ح ۵۷۰۶ .

[۹۵] معانى الأخبار : ص ۴۰۱ ح ۶۲ ، بحار الأنوار : ج ۷۲ ص ۱۹۴ ح ۱۴ .

[۹۶] الخصال : ص ۳۵۳ ح ۳۳ ، روضة الوعظين : ج ۱ ص ۴۳ ، أعلام الدين : ص ۹۷ .

[۹۷] غرر الحكم : ج ۱ ص ۳۰۸ ح ۱۱۷۶ .

[۹۸] ر . ك : ج ۱ ص ۴۰۳ (فصل نهم : زهد پيامبر صلى اللّه  عليه و آله) .