اين جزيره درگذشته "عبادان" نام داشته است، عده ای بر اين باورند که اين نام برگرفته از نام فردی مشهور و پرهيزگار با نام "عباد" است که در اين مکان زندگی می کرده است. ياقوت حموي جزيرة بزرگ آبادان را " ميان رود " نام داده است. ناصر خسرو قبادياني نيز در سال 438هجری قمری آبادان را ديده و آن را توصيف كرده است. جهانگرد معروف عربی، ابن بطوطه نيز در طی سفر خود از جزيره عبادان ديدن کرده است و آنرا قريه ای بزرگ در دشتی صاف و شور معرفی کرده است. در قرون اخير از اين جزيره با عنوان « جزيره الاخضر» نيز ياد کرده اند. آبادان در دوران عباسيان از حالت دهکده خارج گرديد و به شهری کوچک تبديل شد. در طول تاريخ همواره عثمانی و ايران بر سرتصرف اين جزيره در ستيز و نزاع بوده اند اما بالاخره در سال هزار دويست و پنجاه و سه (1874) ميلادی اين جزيره به تملک ايران در آمد. در اواخر قرن سيزدهم هجري قمري آبادان به واسطة وجود صنعت نفت رونق و گسترش يافت. در سال هزارو نهصد و نه ميلادي شركت نفت به دنبال عمليات استخراج نفت در خوزستان پالايشگاه و تصفيه‌خانه‌هاي عظيمي در آبادان ايجاد كرد. در سال هزار و دويست ونود و دو (1913) پالايشگاه آبادان فعاليت خود را با قدرت شروع کرد و بالاخره در سال هزار و سيصد و هفده (1938) پالايشگاه آبادان به بزرگترين پالايشگاه نفت جهان تبديل شد. پس از ايجاد پالايشگاه اهميت اقتصادي، سياسي و بين‌المللي اين جزيره افزايش يافت.در زمان سلطنت رضاشاه پهلوي نام عبادان به آبادان تغيير يافت.
در سال هزار و سيصد و هجده (1939) دانشکده نفت آبادان به عنوان دومين دانشکده کشور(پس از دانشکده فنی تهران) جهت تربيت نيروی متخصص در پالايشگاه آبادان شروع به کار کرد. در سال هزار و سيصد و سی و پنج (1956) جمعيت اين شهر به رقم کم نظير دويست وبيست هزار نفر رسيد که دليل عمده آن شروع به کار پالايشگاه و ايجاد اشتغال و شرايط مساعد اقتصادی در اين شهر بوده است شهر آبادان قبل از حملة عراق به ايران در سال 1359 خورشيدي از شهرهاي بسيار باشكوه و آباد ايران بشمار مي‌رفت. اما با آغاز نبرد هشت ساله پيکره اين شهر آماج حملات دشمنان قرار گرفت و شهر به ويرانه ای بزرگ تبديل شد. در همان ابتدای جنگ تحميلی آبادان به محاصره دشمنان در آمد اما با غيورمردی جوانان ايران زمين طی عمليات ثامن الائمه حصر آبادان شکسته شد اما همچنان اين شهر آماج موشک ها و خمپاره های دشمنان بود. بلافاصله پس از جنگ، کار بازسازی اين شهرستان و پالايشگاه عظيم آن آغاز گرديد. چند سالی است كار بازسازي و نوسازي اين شهر به اتمام رسيده است و..
آبادان مرکز شهرستان آبادان ، در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان واقع است.این شهر مهمترین شهر خوزستان پس از اهواز است.
موقعیت جغرافیایی این شهر در درازای ۴۸ درجه و ۱۷ دقیقه و پهنای جغرافیایی ۳۰ درجه ۲۰ دقیقه و با بلندای ۳ متر از سطح دریا و با پهناوری ۲۷۹۶ کیلومتر مربع است. دارای فرودگاه و بندر است که به دلیل داشتن پالایشگاه نفت و راهبردی بودن و هم مرزی با کشور عراق از زمان جنگ جهانی دوم از پراهمیت‌ترین شهرهای خاورمیانه و ایران بوده‌است.
جمعیت شهر آبادان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۱۷٬۹۸۸ نفر و جمعیت نسبی در هر کیلومتر مربع ۱۷۱ نفر است که بخشی از جمعیت آن بویژه در مناطق روستایی را ایرانیان عرب تشکیل می‌دهند. در آبادان یکی از بزرگترین پالایشگاههای نفت جهان قرار دارد. نفت از اغلب مناطق خوزستان با لوله به این شهر میرسد و پس از تصفیه به کلیه جهان صادر می‌شود. نزدیکترین شهر به آبادان، خرمشهر است که حدود ۱۵ کیلومتر با این شهر فاصله دارد. خاک آبادان را آبرفت رودهای کارون و دجله (که به هم پیوسته‌اند) پدید آورده‌است. شهر آبادان درون خشکی ای است که گرداگردش رود است. این خشکی به جزیره آبادان شناخته شده‌است. شهر آبادان و همچنین بخش اروندکنار و نیمی از شهر خرمشهر در این جزیره‌اند.رودهای گرداگرد آبادان که همگی به خلیج فارس می‌ریزند از دو رود بزرگ‌تر پیشیاد دجله و کارون است. بزرگترین شاخه‌ای که از برخورد این دو رود پدید آمده‌است اروندرود است. بخش دیگر این رود که در آنسوی این جزیره روان است و اهمیت کمتری دارد بهمنشیر خوانده می‌شود. رود بهمنشیر در بخش‌هایی از گذرگاهش کارون هم خوانده می‌شود.
در سال ۱۳۱۴ طی مصوبه شورای وزرای وقت نام عبادان به آبادان تغییر یافت. بخشی از جزیره آبادان در دوره ساسانیان بهمن اردشیر خوانده می‌شده‌است که نام رود بهمنشیر یادگار آن نام کهن است.اوپاتان نیز که نام کهنتر آبادان است امروز بیشتر زیب شرکتها و سازمانها در شهر آبادان است.به دلیل وجود زیارتگاه کوچکی که ادعا می‌شود خضر نبی در آن دیده شده‌است گاهی به این منطقه نام مذهبی جزیرةالخضر هم داده شده‌است.
قومیت ها و پیروان ادیان مختلف در آبادان
شاید هیچ شهری را بعد از تهران نتوان یافت که به اندازه آبادان تنوع اقوام مختلف را در خود جای داده باشد. اقوامی که در آبادان سکونت داشتند عبارت بودند از: 1) عرب ها ، 2) صائبین ، 3) انگلیسیها، 4)هندی ها، 5) پاکستانیها، 6)رنگونی های برمه، 7) فارس ها، 8) ارامنه ، 9)آشوری ها ، 10)یهودیها ، 11) لرها ،12) بلوچ ها ، 13) کردها ، 14) ترک ها، 15) کولی ها. هرکدام از این اقوام در مقطعی از تاریخ معاصر آبادان وارد آبادان شدند و در درون خود به گونه های متعددی تقسیم شدند.
پیروان ادیان مختلف در آبادان
حضور تنگاتنگ و با سابقه پیروان ادیان و مذاهب الهی و توحیدی گوناگون در آبادان با باورها و سنت های ویژه خود همچون رنگین کمانی هفت رنگ در تاریخ معاصر آبادان آنچنان ترکیب زیبا و موزونی از آمیزش جلوه های ارزشی هرکدام از عناصر تشکیل دهنده ادیان و مذاهب را شکل داد که علاوه بر زیبایی دینی، به انسجام ساختار اجتماعی مجموعه مردم آبادان استحکامی خلل ناپذیر، عینی و تاریخی بخشید.
آبادان پناهگاه ایمنی برای پیروان ادیان و مذاهب مختلف و آزمون موفقی در زمینه همزیستی و رشد و شکوفایی مذاهب و ادیان گوناگون بود. تمامی این عوامل موجب گردید تا انسجام و اتحاد حاکم بر فرهنگ آبادان به پیکره ای واحد مبدل گردد.
در طول تاریخ و بویژه در تاریخ معاصر آبادان پیروان ادیان اسلام، مسیحیت، کلیمی، زرتشتی و صائبی حضور داشتند. به عبارت دیگر تنها تنوع دینی در آبادان وجود نداشته بلکه مطالعه همه جانبه دینی در آبادان نشان می دهد که در هر دینی پیروان مذاهب مختلف هم بوده اند. نکته جالب این که در این شهر به هیچ وجه تضادها یا برخوردهای بین پیروان ادیان یا مذاهب گوناگون ثبت نشده است و همزیستی بین ادیان همواره در آبادان پدیده ای بسیار قابل تأمل بوده است.
موقعيت اجتماعی، علمی و صنعتی
طبق آمار رسمی منتشره در سال 2005 ميلادی، جمعيت کنونی آبادان و مناطق حومه در حدود سيصد و سی هزار نفر می باشد. که اکثرا در پالايشگاه، صنايع پتروشيمی، کشتيرانی، ماهيگيری و تجارت فعاليت دارند. اين شهرستان دارای سه نماينده در مجلس شورای اسلامی دارد.
شهرستان آبادان در حال حاضر دارای 3 دانشگاه می باشد که عبارتند از:
دانشگاه صنعت نفت (دانشکده شهيد تندگويان / دانشکده نفت آبادان)
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه پيام نور
شايد بارزترين خصوصيت شهرستان آبادان را بتوان صنعتی بودن آن نام برد که از مهمترين واحد های صنعتی می توان پالايشگاه آبادان و پتروشيمی آبادان را نام برد. همچنين در سال 1383، "منطقه آزاد تجاری و صنعتی اروند" نيز در اين مکان به تصويب رسيد.
گردشگری و مکانهای ديدنی در آبادان
آبادان يکی از قديمی ترين شهرهای ايران بوده که از زيباييهای طبيعی، تاريخی، گردشگری، تجاری و معنوی خاصی برخوردار است. همانطور که گفته شد بهترين زمان جهت عزيمت و تفريح در آبادان روزهای پايانی اسفندماه و ابتدای فروردين می باشد.
از مکانهای ديدنی و طبيعی آبادان می توان از ساحل بسيار زيبای رودخانه های اروند، بهمنشير نام برد که با شناختی هر چند اوليه می توان از مکان های بی بديل آن جهت ماهيگيری و تفريح استفاده کرد. نخلستان های اطراف شهر و خصوصا جزيره زيبای "مينو" از ديگر مکانهای طبيعی شهرهای آبادان و خرمشهر است که مطمئنا در ديگر نقاط کشور قابل يافتن نيست.
از مکانهای تاريخی شهر آبادان می توان از پالايشگاه نفت آبادان(پالایشگاه نفت آبادان يکی از قديمی ترين پالايشگاه های نفت جهان است)، دانشکده نفت آبادان، کليسای آبادان، سينما نفت، مناطق بوارده و بريم و ... نام برد که هر کدام تاريخی گفتنی دارند.با توجه به تصويب منطقه آزاد تجاری اروند که بزودی در شهرهای آبادان و خرمشهر شروع به کار خواهند کرد، مطمئنا يکی از جاذبه های آبادان برای بازديدکنندگان، جاذبه های تجاری خواهد بود. البته هم اکنون نيز بازارچه های متعددی درمرکز شهر دائر می باشند که به ارائه کالاهای مصرفی و تجاری می پردازند که از آن جمله می توان بازار مرکزی آبادان را نام برد که در کنار رودخانه زیبای اروند واقع شده است.اما جاذبه های معنوی آبادان و خرمشهر حديث ديگری دارد. همه ساله با نزديک شدن به ايام نوروز ميليون ها ايرانی عاشق در قالب کاروان راهيان نور از مکانهای دليرمردی های مردان و زنان ايران زمين بازديد می کنند. ساحل اروندکنار که در کنار رودخانه اروند و در بين شهر مرزی اروند کنار ايران و شهر فاو عراق واقع شده است مکانی بسيار شيوا جهت به خاطر آوردن سالهای دفاع مقدس است. همه ساله در اين مکان نمايشگاه ها و شبيه سازی هايی از ايام دفاع مقدس برپا می گردد که روزانه پذيرای دهها هزار مسافر است. همچنين می توان از مشهد شهدا، "شلمچه" نام برد که در فاصله نه چندان دوری از آبادان و خرمشهر قرار دارد.مسافران همچنين می توانند جهت اسکان از امکانات فراهم شده در سطح شهر و يا هتل های معتبری چون آزادی ، کاروانسرا و ... استفاده کنند.
مکانهای دیدنی ، تاریخی :
* تانک فارم
* مناطق عملیاتی آبادان
* سقاخانه خیابان مدرسه
* سقاخانه خیابان اروسیه
* حمام جرمن (گرمن = گرمه)
* مدرسه مهرگان
* بقعه خضر
* موزه آبادان
* مسجد رنگونیها
* سینما نفت
* ساختمان آموزشگاه فرهنگ
* موزه آبادان
* دبیرستان رازی آبادان
* سینما رکس
* سینما نفت
* دانشکده نفت
* باشگاه ایران
مکانهای ورزشی
* زمین گلف‌آبادان
* باشگاه اسب سواری آبادان
مکانهای مذهبی
* قدمگاه خضر(ع)
* قدمگاه امام رضا(ع)
* چاه آب امیرالمومنین(ع)
* قدمگاه امام سجاد(ع)
* کلیسای سورپ کاراپت
* مسجد مهدی موعود(عج)
* حسینیه شاهمرادی‌ها
* حسینیه خاقانی
* حسینیه لاری‌ها
* حسینه آقاجری‌ها
* حوزه علمیه قائمیه
* حوزه علمیه آبادان
* مسجد رنگونیها
* مسجد بلوچها
* مسجد دهدشتی‌ها
* حسينيه بختياريها
آرامگاه‌ها
* مرقد سید عباس
* مرقد سید محمد
* مرقد سید ابوورده
* مرقد سید ابوالحسن
* گورستان یهودیان
* گورستان انگلیسیها
* آرامگاه شهید گمنام
تاریخچه پالایشگاه آبادان
پالایشگاه آبادان نخستین واحد تصفیه نفت ایران است که در سال 1291 شمسی جهت تصفیه نفت مسجد سلیمان در آبادان آغاز به کار کرد. ظرفیت اولیه آن 2500 بشکه در روز بود ولی بتدریج این پالایشگاه توسعه یافت تا جایی که ظرفیت آن در سال 1330 شمسی "آغاز ملی شدن صنعت نفت" به حدود 5000 بشکه در روز رسید و پس از عقد قرارداد با شرکتهای خارجی و افزایش ظرفیت تصفیه تا حدود 600 هزار بشکه در روز به صورت یکی از بزرگترین پالایشگاههای جهان درآمد و آبادان مرکز عمده صدور فراوردهای نفتی در نیمکره شرقی گردید. انتخاب آبادان به عنوان محلی برای ایجاد پالایشگاه بدان جهت صورت گرفت که موقعیت جغرافیایی اش برای ایجاد بندرگاهی برخوردار از آب آشامیدنی بس مناسب بود بعلاوه جزیره آبادان از آنجا که در جوار مناطق نفتخیز و منتها الیه خلیج فارس و بر کرانه رودی قابل کشتیرانی قرار داشت و از موقعیت مناسبی برخوردار بود به سرعت به یک شهر بزرگ صنعتی تبدیل گردید. پالایشگاه آبادان ملقب به بزرگترین پالایشگاه جهان تا قبل از مهرماه 1359 دارای ظرفیت تولیدی حدود 630 هزار بشکه در روز بوده است . پالایشگاه آبادان همچنین دارای یک بندر مهم صادارت فراوردههای نفتی به نام بندر ماهشهر است. این بندر با در اختیار داشتن هشت اسکله ومخزن گاه مواد نفتی و دستگاههای بارگیری و مخلوط کننده های نفتی ،وسایل بارگیری دریایی ،وسایل کنترل و آزمایشگاه قادر است نفتکشهایی با حداکثر ظرفیت حدود 50 هزار تن رادر خود جای دهد "بندر صادراتی ماهشهر" در 11 کیلومتری شرق بندر امام خمینی در مدخل خلیج فارس در منطقه ای بنام خور موسی واقع شده است. فرآورده های تولیدی پالایشگاه آبادان عبارتند از :گاز مایع، انواع حلال های نفتی ،بنزین معمولی، نفت سفید، سوخت جت،نفت گاز،نفت کوره سبک و ماده اولیه کارخانه های روغن سازی.
پالایشگاه آبادان در روزهای رزم
در صبح گاه سی و یکم شهریورماه 1359 کارکنان برای انجام فعالیتهای روزمره خویش عازم پالایشگاه گردیدند و مثل همیشه با مونس و یار دیرینه خود همنشین بودند که یکباره ناله شوم استکبار از لوله های خمپاره و توپ و تانک صدامیان برخواست و پالایشگاه آماج تیرهای حقه وکین بعثی ها قرار گرفت و با زبانه کشیدن آتشی مهیب دود سراسر آسمان منطقه را پوشاند.
در طول جنگ تحمیلی کارکنان پالایشگاه آبادان با تشکیل ستادهای اضطراری و تقدیم بیش از 500 شهید ،اسیر، مفقود الاثر ،جانباز و مجروح توانستند با اتکال به عنایات خداوند دستگاه های پالایشگاه را از مواد نفتی تخلیه نموده و با پدافند غیرعامل به خاطر وارد آمدن خسارات و صدمات شدید بسیاری از واحدها و دستگاه های عظیم را با پایداری مردانه و شهامت ها و ایثارهای وصف ناپذیر حفظ و چندین میلیارد دلار وسائل و قطعات ویژه پالایشگاه را به محلهای امن منتقل نمایند افزون بر این اینان با حضور
مستمر خود این ایثارهای بی وقفه را تا آغاز آتش بس ادامه داده و همراه با کارکنانی که شهر را ترک نکرده بودند پالایشگاه را به مثابه یک دژ مستحکم پشتیبانی و تدارکاتی در خدمت رزمندگان جبهه های نبرد به کار گرفتند
پالایشگاه آبادان پس از جنگ
پالایشگاه آبادان پس از پایان جنگ تحمیلی بخاطر وارد آمدن خسارات و صدمات شدید بسیاری از واحدها و دستگاههای خود را از دست داد این پالایشگاه قبلاً دارای چهار دستگاه تقطیر هر یک با ظرفیت تقریبی 100 هزار بشکه درروز یک واحد تقطیر با ظرفیت130 هزار بشکه و دو واحد تقطیر در خلا هر یک با ظرفیت40هزار بشکه و چندین واحد تولید فراورده و نیز حدود 200 مخزن ذخیره مواد نفتی بوده است . در دوران جنگ تحمیلی بسیاری از این واحدها و بخشها تخریب گردیدند. اما پس از تصویب قعطنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد و برقراری آتش بس عملیات بازسازی فاز اول این پالایشگاه با ظرفیت 130 هزار بشکه در روز آغاز و در فروردین ماه 1368 واحد بازسازی شده تقطیر 85 وارد مدار تولید شد . فرآورده های تولیدی در این مرحله عبارتند از: گاز مایع ، بنزین ، نفت سفید ، نفت گاز و نفت کوره سبک ، گوگرد و ماده اولیه کارخانه های روغن سازی.
بندر ماهشهر نیز که از سال 1969 میلادی بصورت مرکزی برای صدور فرآورده های نفتی در آمد و از نظر انتقال فرآورده گلوگاه پالایشگاه آبادان محسوب می گردد، در حال حاضر با دارا بودن 72 مخزن با ظرفیتهای مختلف و 18 اسکله بارگیری و تخلیه محصولات نفتی و کالا یکی از بنادربزرگ صادرات فرآورده های نفتی در جهان به شمار می رود که قادر به پذیرفتن کلیه کشتیهای حمل فرآورده تا حد ظرفیت 50 هزار تن می باشد. بدنبال راه اندازی فاز اول دیگر دستگاه های پالایشگاه نیز از جمله واحدهای تقطیر در خلا 80 و 75 و واحد تقطیر در خلا 60،55، تبدیل کاتالیستی، تفکیک گاز،کت کراکر،تهیه حلال و کارخانه روغن سازی در مدار تولید قرار گرفتند. به طوری که هم اکنون پالایشگاه با ظرفیت بیش از 400 هزار بشکه در روز فرآورده های زیر را تولید می کند:
گاز مایع،بنزین موتور،نفت سفید،نفت گاز،سوخت جت،نفت کوره،گوگرد،گازونفتا(خوراک پتروشیمی)، انواع حلالهای نفتی، ماده اولیه کارخانه های روغن سازی و قیر.
راههای حمل و نقل، مبادی ورودی:
شهرستان آبادان و خرمشهر از طريق راههای آبی،هوايی و خشکی با مناطق و شهرهای ديگر کشور ارتباط دارند. فرودگاه بين المللی آبادان در فاصله میانی مسیر آبادان و خرمشهر قرار دارد و روزانه پروازهایي به شهرهای مهم کشور نظير تهران، اصفهان، مشهد و شيراز و چند پرواز بین المللی دارد. همچنين راه آهن خرمشهر نيز شرايط مناسبی را جهت حمل و نقل مسافر و بار همه روزه به تهران فراهم می کند.ضمن اینکه چندين سال است پايانه کشتيرانی آبادان شرايط عزيمت مسافران و بازرگانان را به کشورهای عربی همسايه فراهم آورده است.