نقش رسانه های ارتباط جمعی در ترويج فرهنگ وقف در جامعه

 نقش رسانه های ارتباط جمعی در ترويج فرهنگ وقف در جامعه

«فرهنگ وقف »همانند ساير موضوعات فرهنگي ،دینی،اجتماعي واقتصادی براي وارد شدن به قلمرو هنجاري جامعه و تبديل شدن به فرهنگي فراگير ،نيازمند تشريح ،تبليغ ،بستر سازي،تمهيد مقدمات و شرايط اجرايي مناسب و متناسب است

نقش رسانه های ارتباط جمعی درترويج فرهنگ وقف در جامعه

سيد علي هاشمی

چكيده 
«فرهنگ وقف »همانند ساير موضوعات فرهنگي ،دینی،اجتماعي واقتصادی براي وارد شدن به قلمرو هنجاري جامعه و تبديل شدن به فرهنگي فراگير ،نيازمند تشريح ،تبليغ ،بستر سازي،تمهيد مقدمات و شرايط اجرايي مناسب و متناسب است .رسانه هاي جمعي عموماً و صدا و سيما خصوصاً بعنوان مهمترين كانال هاي فرهنگ ساز ،كه هدايت گري روند كلي فرهنگ جامعه را بر عهده دارند ، در اين زمينه نقش تعيين كننده اي ايفا مي نمايند. فلذا نوشتار حاضر تلاش مي كند تا با تحليلي علمي و با رويكردي الاهياتي و جامعه شناختي و روش تحقیق اسنادی به بحث و بررسي پيرامون نقش و كاركرد رسانه ها در احياء،ترويج ،پيرايه زدايي و زمينه سازي هرچه بهتر و بيشتر اين فرهنگ متعالي در جامعه بپردازد،تا اينكه فضاي عمومي جامعه ما بهترين و بيشترين تاثير را در جنبه هاي گوناگون از وجود فرهنگ وقف ببرد و بيش از پيش بتواند در مسير الهي گام بردارد،تادر سایه آن زمینه دستیابی به مکارم انسانی و سعادت ابدی فراهم گردد.

كليد واژه ها (Key Words) : وقف ،رسانه ،فرهنگ ، ترويج و ارتباطات.

مقدمه
در ابتدا راجع به اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش باید گفت که«وقف» بعنوان يك فرهنگ متعالي(High culture )در زمره عالي ترين مفاهيم الهي و نتيجه والاترين ارزشهايي ميباشدكه يك انسان متعهد ميتواند به آن عمل نماید.اين مقوله ی اثرگذار وحركت آفرين قادراست تا فضاي جامعه را بصورت گسترده تحت تأثير قرار دهد و بركات سرشاري براي آن به همراه داشته باشد. حقيقت امر آنست كه اگر آثار وقف بخوبي براي مردم معرفي گردد و به قالب هاي كليشه اي و بيان هاي ژورناليستي محدود نگردد ،بيشترين و بهترين نتايج را به همراه خواهد داشت. 
چرا كه وقف از غني ترين گنجينه هاي فرهنگ اسلامي و شيعي است که به رغم ظرفیت وسیع آن در شمول مباحث کاربردی مختلف کمتر مورد تحقیق پژوهشگران قرار گرفته است. 
بدون تردید اگر به مقوله وقف بطور همه جانبه نگریسته شود و اهمیت این سنت نبوی در تزکیه نفوس،کاهش فاصله طبقاتی،گسترش دانش،ماندگاری هنر و تقویت بنیانهای عقیدتی و فکری و دیگر آثار حیاتبخش آن تبیین و تدوین گردد سهم عمده ای در تحول ساختار فرهنگی[ودینی] جامعه ایفا خواهد کرد وشکوه تمدن دیرینه اسلامی را در پیوند با غرور ملی و انگیزشهای فطری به نمایش خواهد گذاشت.(حکیمی،1380،ص1) 
اما مسئله ي اساسي در اين زمينه اين مي باشد كه ، چنين گنج گران بهايي را نمي توان با نگرش هاي سطحي و روش هاي صوري كارآمد ساخت .آن هم با تحولات پر شتاب كنوني در عرصه فرهنگ و ارتباطات جهاني كه بسياري از نگرش ها و روش هاي رايج تربيت ديني ما را احاطه كرده است .در نتيجه ضرورت توجه به فرهنگ وقف ،ترويج آن در جامعه و مشاهده كار كرد هاي(Functions) مثبت آن در گرو داشتن باور عميق و انديشه اي بلند است و مي بايست چنين تفكري را با ساز و كار هاي مناسب در بين مردم نهادينه ساخت. و «رسانه ها» در اين بين از نقش تعيين كننده اي برخوردارند آنچنان كه در اين خصوص حضرت امام خميني (ره) با تشريح نقش رسانه هاي جمعي ،از آن ها به عنوان دانشگاه عمومي ياد كرده است كه بايد در تمام سطح كشور گسترش يابند و تمام مردم را متفكر ،مبارز و ديني بار بياورند .(معاونت پژوهشي موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)،1378،ص355) 
بنابراین پر واضح است که نقش «رسانه ها» در باب تعمیم فرهنگ احسان و انفاق مال که «وقف» از مصادیق بارز آن است،نيازمند بررسي دقيق ،همه جانبه و مستمر است و دست اندركاران اين حوزه بايد به اين مسئله توجه جدي داشته باشند .چرا كه عمل به اين وظيفه خطير در نهايت به بيداري و آگاهي جامعه نسبت به مقوله وقف منجر خواهد شد .و بر عكس ترويج نا مناسب آن و عدم دقت در كاربست اين شيوه نتايج نگران كننده اي به همراه خواهد داشت .

تعريف مفاهیم 
«رسانه ها» جمع رسانه است و در جامعه شناسي ارتباط جمعي با تركيب وسايل ارتباط جمعي بكار مي رود.(سارو خاني،1375،ص484)و مجموع فنون ،ابزار و وسايلي را مي رساند كه از توانايي انتقال پيام هاي ارتباطي حسي و يا انديشه اي در يك زمان به شمار بسياري ازافراد خصوصاً در فواصل زياد برخوردارند.(بيرو،1380،ص219) كه براي نمونه مي توان به راديو ،تلويزيون ،مطبوعات ،سينما ،تئاتر و غيره اشاره نمود.
«وقف» جمعش اوقاف ،بمعنی حبس عین ملک یا مالی و مصرف کردن منافع آن در اموری که واقف [وقف کننده]معین کند و آنچه که کسی از ثروت خود جدا کند که در کارهای عام المنفعه از آن استفاده کند.(عمید،1382،ص1249)و یاآنست که انسان مالی را بصورت مخصوص به موارد و مصارف معینی اختصاص دهد.(راشدی،1386،ص1503) و دارای احکام فقهی متعددی است که خود بحث جداگانه ای را می طلبد.

بحثي پيرامون رسانه های ارتباط جمعي 
رسانه هاي جمعي (Mass Media) از جمله تلويزيون ،راديو ،ماهواره ،اينترنت ،كتب و مطبوعات بوجود آورنده نوع خاصي از ارتباط به نام ارتباط جمعي تلقي مي گردند .
ارتباط جمعي يكي از انواع ارتباطات انساني مي باشد كه با مختصاتي از ساير انواع متمايز ميگردد.براي نمونه، «ژوزف تي كلاپر» در معرفي اين ارتباط معتقد است : ارتباط جمعي عبارتست از رساندن اطلاعات ،ايده ها و برداشت ها بوسيله وسايل ارتباطي و در مقابل در يافت اين اطلاعات بوسيله تعداد زيادي از انسان ها در يك زمان .(محسنيان راد،1384،ص62) باز در اين زمينه «مك كوايل» درباره ويژگي هاي ارتباط بوسيله رسانه هاي جمعي مي گويد : منبع يك فرد واحد نيست بلكه سازماني است رسمي و فرستنده اغلب ارتباط سازي است حرفه اي. پيام منحصر به فرد ،متغير و غير قابل پيش بيني نيست ،بلكه معمولا تحليلي به معيار شده و تكثير شده است . پيام همچنين ثمره كار و كالايي داراي ارزش مبادله است .رابطه ميان فرستنده و گيرنده يك جهتي ،ضرورتاً غير شخصي و اغلب مستقل از اخلاق و قابل پیش بيني است .(مك كوايل ،1382،ص59)

نقش رسانه هاي ارتباطی در فرايند هاي اجتماعي ،فرهنگي و دینی
ترديدي وجود ندارد كه رسانه هاي ارتباط جمعي ،در كنار عواملي همچون نهاد خانواده،آموزش وپرورش،دین، گروه دوستان و همسالان ، محيط های شغلي ،جناح هاي سياسي و كل جامعه نقش ويژه اي در انتقال فرهنگ ، اجتماعي كردن(socialization) و تعليم و تربيت اجتماعی و انسانی ايفا مي كنند.به گونه اي كه «رسانه هاي جمعي نقش برجسته اي در شكل گيري گرايش هاي فرهنگي ،جهان بيني ، اعتقادات و ارزشها برعهده دارند و نه تنها بازتاب جريان هاي فرهنگي هستند ،بلكه قادرند مسير اين جريان ها را نيز تعيين نمايند.آنها اجزاء عمده تشكيل دهنده جامعه بحساب مي آيند ». (كارلسون،1380،ص270) فلذا رسانه هاي گروهي علاوه بر انعكاس فرهنگ جامعه ،نقش حائز اهميتي در آفرينش هاي فرهنگي و هدايت جامعه دارند .چرا كه «رسانه ها با بازتاب دادن فرهنگ ومشاركت در فرايند فرهنگ سازي نقش غالب را در جامعه ايفا مي نمايند.و نقش آنها پيچيده است: از يك طرف جزءفرايند هايي اند كه فرهنگ از آن منبعث مي شود و از طرف ديگر در صحنه اي بازي مي كنند كه حيات اجتماعي و فرهنگي در آن جريان دارد. و به طوركلي رسانه ها در ساختار بندي مسائل نقش اصلي را برعهده دارند».(لازار،1380،ص86)

كاركردهای گوناگون رسانه هاي ارتباطي
رسانه هاي همگاني اغلب در ارتباط با سرگرمي در نظر گرفته مي شوند و بنابراين در زندگي اكثر مردم نسبتاً كم اهميت قلمداد مي گردند.چنين ديدگاهي كاملا ًگمراه كننده است.ارتباطات همگاني در بسياري ازجنبه هاي فعاليت هاي اجتماعي ما دخالت دارند.(گيدنز،1384،ص483) و با در نظر گرفتن چارچوب ساختار هاي معين ،شرايط اجتماعي و فرهنگي مشخص و مجموعه اي از عوامل ميانجي، كاركردهای مختلفي را براي رسانه ها ميتوان بر شمرد،ازجمله : آگاهي بخشي و اطلاع رساني، آموزش و پرورش انديشه ها ،عقايد ،احساسات و مهارت ها ،همگن سازي و نزديك نمودن سلايق ،انتظارات و خواست اعضاي جامعه،رهبري و هدايت نمودن،تقويت حس وابستگي اجتماعي ،كاركرد تبليغي ،تفريحي و غيره تا جايي كه مي توان گفت رسانه هاي گروهي در صورت رشد و توسعه مناسب و متناسب از توان بالايي در فرهنگ سازي ،شكل دهي به عقايد و باورها و تغيير عادات افراد جامعه بهره مند هستند .و از طرفي نيز وابستگي انسان امروزي به رسانه ها و نفوذ فزاينده و تعيين كننده رسانه هاي مدرن در ابعاد گوناگون زندگي شخصي و اجتماعي همگان را به اذعان اين نكته واداشته كه پيام هاي رسانه اي محرك هاي پر قدرتي مي باشند و اگر با خصوصيات فرهنگي و شخصيتي مخاطبان تطابق يابند بيشترين و ماندگارترين اثرات را به همراه خواهند داشت .

گونه شناسي تأثيرات رسانه اي
در يك نگاه كلي ،مي توان تاثيرات رسانه اي جمعي را چنين تقسيم بندي نمود : 
الف) تأثيرات شناختي شامل عقايد ،بينش و دانش انساني ب)تأثيرات عاطفي شامل نگرش ها،گرايش ها ،تنوعات ،احساسات و تمايلات ج)تأثيرات رفتاري شامل تفكر منطقي ،سعه صدر،مشاركت و پيگيري اخبار و اطلاعات . «مك كوايل» در ارتباط با گونه شناسي تأثيرات رسانه اي معتقداست ،اين امكان وجود دارد كه رسانه : 1)موجب تغيير گردد 2) ناخواسته تغيير ايجاد نمايد 3)تغيير صوري ايجاد كند 4)تغيير را آسان سازد 5)وضعيت موجود را تقويت نمايد 6)مانع تغيير گردد .(مك كوايل ،1382،ص361) همينطور وسايل ارتباط جمعي علاوه بر تأثيرات مذكور،ميتوانند اثراتي روي ساختار هاي اجتماعي داشته باشند و با تحميل ارزشهاي نوين نظام قشر بندي اجتماعي ،تغيير و سلسله مراتب اجتماعي را دگرگون سازند.(كازنو،1382،ص259)

عوامل مؤثر در موفقيت رسانه ها 
در دنياي امروز كه، به ارتباط مستمر و كنش متقابل ميان مردمي كه بسيار جدا از يكديگرند،وابسته است.(گيدنز،1384،ص483) قدر مسلم اين رسانه ها با چنين قدرتي كه دنيا را به يك دهكده جهاني تبدبل كرده اند ،در اثر توجه به عواملي كه به آنها اشاره مي گردد مي توانند در شكل دهي به نگرش ها و رفتار هاي مخاطبان تأثير زيادي داشته باشند .

يكي ازعوامل ،در نظر گرفتن زمينه هاي انتقال پيام است .علماي ارتباطات در اين خصوص به مواردي همچون : منبع پيام ،ماهيت پيام،چگونگي انتقال پيام ،ويژگي هاي پيام گيرنده و محيط پيام توجه دارند .(دادگران،1383،ص147) و يا مي توان آن را در قالب فرمول «لاسول» درباره فرايند ارتباطات چنين خلاصه نمود : الف) چه كسي مي آموزد؟ ب) از چه كسي مي آموزد؟ ج) چه مي آموزد؟ د) تحت چه شرايطي مي آموزد؟ ه) با چه تأثيراتي ؟ (شارع پور،1387،ص308) براي نمونه «دفلور و دنيس» در رابطه با اثر بخشي موفقيت آميز رسانه ها، رعايت اين اصول را ضروری ميدانند : 1) رسانه ها بايد به صورت تكراري روي موضوع تمركز داشته باشند 2) رسانه ها بايد در اين اقدامشان پيگير و هم سو باشند 3) رسانه هاي مهمي چون تلويزيون ،راديو،روزنامه ها بايد فعاليت هاي همديگر را تقويت و مكمل يكديگرباشند.(دفلور،1383،ص625) 
بنابراين ميزان موفقيت رسانه ها در دستيابي به اهداف مورد نظر ،به عوامل ذيل بستگي دارد : مسئوليت پذيري ،فراگير بودن و ايجاد رابطه با طيف هاي مختلف ،در نظر داشتن شرايط فرهنگي،مذهبی واجتماعي جامعه ، توجه به نياز مخاطبان ، برنامه ريزي دقيق ،هماهنگي در عمل،مراقبت و هوشياري ،ايجاد تنوع توليدات و پيام ها ،حذف عوامل مزاحم ،توجه به فرايند بازخورد ،تكرار پيام و مداومت در القاي آن ،توجه به اولويت بندي ها و مقتضيات زماني .

جايگاه رسانه هاي ارتباط جمعي در نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران
با توجه به اينكه رسانه هاي همگاني در هر جامعه اي متناسب با موقعيت ساختاري و اجتماعي وهمینطور،شرايط فرهنگي ودینی ،توان هنجاري و انتظارات عمومي رسالت ويژه اي بر عهده دارند كه كشور اسلامي ما نيز از اين قائده مستثني نبوده بطوريكه يكي از ماموريت هاي اصلي رسانه هاي جمعي در جامعه ما ،اشاعه ي (Diffusion) «فرهنگ وقف»،حراست از باور ها و ارزشهاي اسلامي و شيعي و در نهايت راهنمايي مخاطبان به سوي تعالي و كمال مطلوب خواهد بود .البته با در نظر گرفتن جامعه شناسي و روان شناسي تبليغات .

جالب آنكه در اين خصوص حضرت امام خميني (ره) مي فرمايند : «اهميت راديو و تلويزيون بيش از همه رسانه هاست ،اين ها دستگاه هاي تربيتي هستند و بايد تمام اقشار ملت با آن ها تربيت شوند،يك دانشگاه عمومي است كه در تمام سطوح كشور گسترده شده و بايد اين دستگاه تمام قشر ملت را روشن كند و آن ها را مبارز ،متفكر، مستقل و آزاد منش بار بياورد.آنكه از همه خدمات بالاتر است اين مي باشد كه نيروي انساني ما را رشد بدهد و اين كار برعهده مطبوعات،راديو و تلويزيون،سينما و تئاتراست،كه مي توانند نيروي انساني مارا تقويت و به صورت صحيح تربيت نمايند و خدمتشان ارزشمند باشد».(معاونت پژوهشي موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)،1378،ص354) لازم به ذكر است كه رسانه هاي گوناگون هريك به سهم خود در عمل به اين وظيفه نقش آفرينند. و از ميان آنها تلويزيون و راديو با دارا بودن فاكتورهايي چون فراگيري،دسترسي آسان،ارزاني،سهولت استفاده، تنوع و جذابيت مي توانند از موثر ترين عوامل بسط فرهنگ وقف باشند كه اين امر مستلزم زمينه هاي فرهنگي،دینی و هنري بالايست كه علاوه بر جنبه هاي ظاهري بايد در آنها به مفاهيم عميقي همچون [ وقف،بخشش و تعاون،دیگرخواهی،مددکاری،اجرای قسط وعدالت ]و ايمان راسخ توجه كرد.چراكه مطابق با آمارها «99درصد شهر نشينان و 80درصد روستائيان كشور ،حداقل يك دستگاه تلويزيون در خانه دارند».(مركز آمار ايران،1379،ص11) در هر صورت ،آمار فوق و همين طور استقبال گسترده از رسانه هاي ارتباط جمعي بيانگر احساس نياز ،ميزان بالاي اعتماد به اين رسانه ها و در نهايت اثر گذاري آنهاست. و با عمل به مواردي از قبيل برنامه ريزي صحيح ،تشخيص و تامين خواسته ها ،به كار گيري امكانات مناسب،اجتناب از برخوردهاي سليقه اي و غيره و متناسب با ماهيت ،ميزان نفوذ ،توانمندي ها، نوع پيام ، مخاطب و انتظارات،از قدرت فراواني در ترويج اهداف مورد نظر و در اينجا فرهنگ وقف برخوردار خواهند بود .

قالب هاي متداول در ترويج پيام رسانه هاي ارتباطي 
عمده ترين قالب هاي رسانه اي با محوريت و اولويت اشاعه ي «فرهنگ وقف »عبارتند از : بیان آیات قرآن کریم، احادیث و روایات معصومین(ع)در باب وقف ،ارائه برنامه هاي مستند،گزارش هاي تحليلي،پخش اخبار ،موسيقي،سرود ،نماهنگ وشعر ،نشست هاي تخصصي ،سخنراني، مصاحبه ،،تيزرهاي تبليغاتي ،چاپ و نشر مقالات و کتب،ويدئو كليپ ها ،تهيه پوستر و بنرها .

مسئوليت هاي سازماني رسانه ملي در ارتباط با ترويج فرهنگ ديني 
دربخش هايي از اساسنامه سازمان صدا و سيما و براساس راهنمايي و هدايت گري هاي امام راحل و مطابق با قانون اساسي كشوردر بخشي از مأموريت اين سازمان چنين آمده است: ارتقاء اطلاعات و آگاهي مردم ،تبيين ،تبليغ و اشاعه فرهنگ ديني بطور عام ،گسترش ارزشهاي الهي،تعليم و تزكيه نفس و تحقق آرمان هاي والاي انقلاب و شهدا كه مي توان ترويج فرهنگ وقف را از مصاديق بارز آن برشمرد.

نقش رسانه هاي جمعي در گسترش فرهنگ وقف
امروزه تبليغات رسانه اي ،فناوري ارتباطات واطلاعات كه كار اصلي آنها شكل بخشيدن به افكار،انديشه ،احساسات و خواسته هاي بشر است مهمترين و اساسي ترين ابزار قدرت شناخته مي شوند.چراكه بر دروني ترين لايه هاي ذهن و روان انسانها تأثير مي گذارند و حتي سليقه ها را نيز تغيير مي دهند و در خصوص فرهنگ سازي و شكل دهي به شخصيت افراد نقش برجسته و گاه منحصر به فردي ايفا مي نمايند .
در رابطه با «فرهنگ وقف»،رسانه هاي ارتباط جمعي هم بايد به عنوان بخشي از نهاد هاي مدني و فرهنگي جامعه مجري باشند و هم اينكه ساير بخشها و مردم را نسبت به جوانب مختلف اين فرهنگ متمايل نمايند .زيرا اساسي ترين وظيفه و نقش رسانه هاي ارتباطي ،بويژه صداو سيما در جهت نهادي شدن ساختاري و رفتاري فرهنگ فوق بايد همان «فرهنگ سازي» باشد. 
به هر ترتيب رسانه هاي جمعي با ساز و كارهاي مناسب و اقدامات متنوعي قادراند تا به گسترش «فرهنگ وقف» در بين سطوح مختلف جامعه كمك نمايند.كه در اين مجال به تعدادي از اين نقش آفريني ها به شرح ذيل اشاره مي گردد:افزايش سطح آگاهي مردم از جايگاه اين فرهنگ در نظام هنجاري ديني و تاكيد بر اهميت آن در جامعه با استفاده از تحلیل های واقع بینانه ای همچون وقف و بخشش در راه خدا،نجات انسان،همه چیز برای همه،مستضعف گرایی،تامین رفاه مادی همگام با تعالی معنوی،اسراف زدایی،مشارکت ثروتمندان و فقیران،افزایش اخوت اسلامی،مبارزه با مصرف گرایی که آیات شریف«لله ما فی السماوات و ما فی الارض»(بقره،2و284):ازآن خداست هرچه در آسمانها و زمین است.«...واتوهم من مال الله الذی اتاکم»(نور،24و33):و از آن مال که خدا به شما داده است به آنها بدهید،مصادیق بارزی از این آگاهی بخشی ها به حساب می آیند.چرا كه آگاهي از هرچيزي زمينه ساز كشش به سمت آن بوده و بديهي است وقتي در مورد پديده اي فاقد آگاهي باشيم نسبت به آن هيچ گرايشي نخواهيم داشت ،بيان و تشريح مصاديق ،شرايط ،موانع و كاركردهاي اين فرهنگ براي مردم و در مقابل اشاره به آثار زيان بار ناشي از عدم وجود و توجه به آن ،ايجاد يك محيط مناسب و برجسته سازي،كمك به شكل گيري طرز فكرها و انگاره هاي مثبت و سازنده ،هدايت و راهنمايي نگرش ها در جهت التزام عملي نسبت به كاربست اين فرهنگ ،اجتناب از تصورات قالبي و بيان هاي كليشه اي، تعديل انگاره هاي مخل ،برقراري پيوند بين انگيزه ها ،حالات و ذهنيت ها ،ايجاد فضا و بستر مناسب به لحاظ رواني براي تعامل مثبت مردم با اين فرهنگ ،ايجاد آمادگي براي تقبل هزينه هاي عملياتي نمودن فرهنگ وقف توسط دولت و ملت با هدف استفاده از آثار مثبت آن ،ارائه ي الگو هاي مناسب و متناسب اجتماعي و فرهنگي با اهدافي چون ايجاد همنوايي و هدايت بخشي به رفتار ها ،موضع گيري مثبت يا منفي در ارتباط با روشهاي معمول اجراي اين

فرهنگ ،معرفي 
راهكارها و پيشنهادات علمي و عملي به مردم در رابطه با موضوع مورد نظر ،افزایش ظرفيت اجتماع براي پذيرش و عمل به آن ،توجه دادن مردم به سيره بزرگان دين بويژه با الگو قرار دادن اقدامات وقفی معصومین (ع)،بازتاب نظرات كارشناسان و متخصصان اين حوزه ،هدايت مردم و واكنش مناسب در برابر محيط و توجه نمودن به فرايند بازخورد در اين زمينه ،طرح سبك ها و شيوه هاي گوناگون ،تقويت روحيه همدلي و احساس مسئوليت پذيري آحاد جامعه نسبت به يكديگر با اطلاع از حقوق فردي و اجتماعي،اشاعه روحیه تعاون،ايجاد آگاهي و حساسيت در راستاي شناسايي ضرورت ها ،آرمان ها و اهداف و سپس پاسخ گويي به آنها ،همسويي و تربيت رسانه اي افكار و عقايد ،ايجاد و تقويت پيوندهاي ميان ذهني در زمينه كاستي هاي دینی، فرهنگي و اجتماعي ،نهادي ساختن برخي عادت واره هاي پسنديده ،ايجاد ،تقويت و ترويج گفتمان ديني مرتبط دربين توده هاي مردم ،معرفي شاخص هاي كيفي براي كنترل فرايند ترويج فرهنگ همیاری ،نگاه همه جانبه و مديريت همه سو نگر نسبت به مقوله ي وقف ونهایتاً انسجام اسلامی،اخلاقی واجتماعی با هدف بهره مندی همگانی .
مواردي كه در قالب نقش رسانه ها ی ارتباط جمعی جهت گسترش «فرهنگ وقف» در جامعه اشاره گردید ، هم می تواند براي تقويت رفتار مشاركتي گروههای مردمی ، هم براي کسب آگاهی و اطلاع از حقوق و وظایف فردي، اجتماعي و دینی (مسئوليت پذيري(Acresponsibilition) و همچنین آشنايي با انواع تهديدات دشمنان در این حوزه و نحوه مقابله با آنها قطعا ًكارساز باشد.

شرايط لازم براي تأثير گذاري رسانه ها در زمينه فرهنگ وقف 
«فرهنگ متعالي وقف» با انديشه ها،الگو هاي اخلاقي و رفتاري منبعث از قرآن و احاديث بلحاظ 
رسانه اي نيز به يك شرايط و فضاي مناسبي نياز دارد تا مورد تأمل و شناخت صحيح تمامي اقشار مردم قرار گيرد و با اقبال حداكثري روبرو گردد.وميزان موفقيت رسانه ها با در نظر گرفتن زمينه ها ،امكانات و عوامل جانبي تأثير گذار در اين خصوص گام بلندي خواهد بود در ايجاد فضاي مطلوب براي اشاعه ي اين فرهنگ ناب در سطح جامعه . حال عمده ترين اين شرايط،که میتوان آنها را بعنوان پیشنهادات کاربردی بکاربست عبارتند از : 
1)قدرت و نفوذ رسانه ها : در اين زمينه آنچه با اهميت به نظر مي رسد اين است كه عنصر اصلي رسانه براي اعمال نفوذ اجتماعي ،در اختيار داشتن زمان ،توان و ابزار كافيست .از اين رو،رسانه ها براي موفقيت در فرايند تبليغ و ترويج فرهنگ وقف به قدرت ، نفوذ و اعتبار نياز دارند.و بطور مشخص اعتماد سازي و جلب نظر مخاطبين اصلي ترين بستر به حساب مي آيد.
2) استفاده ی رسانه ها از شيوه هاي همبسته ،هنجاري و ارشادي ، بجاي شيوه هاي دستوري و ديكته اي : چرا كه در شيوه ي همبسته و رهنمودی، پيوندهاي هنجاري و باورهاي مشترك اند كه مخاطبين را به سوي يك منبع رسانه اي مشخص سوق مي دهند .در اين شيوه بر خلاف روش دستوري ،توجه مخاطب به رسانه اختياري بوده و رسانه از نقطه نظر دروني ارضا كننده ي اوست . فلذا رسانه در درجه اول در خدمت نيازهاي گيرنده و سپس فرستنده و يا اينكه به طور مساوي در خدمت هردو خواهد بود .نهايتاً اينكه شيوه ي همبسته مبتني بر پيوند هاي ارزشي و اخلاقي بين فرستنده [رسانه] وگيرنده [مخاطب] خواهد بود .(مك كوايل،1382،ص61)

3) بستر سازي هاي رسانه ها در جهت پيروي داوطلبانه مخاطبين : يكي از مناسب ترين طرق دست يابي به اهداف رسانه اي مورد نظر در رابطه با موضوع مورد بررسي ،پيروي مشتاقانه مخاطبين از پيام هاي رسانه ها مي باشد، كه در تحقق اين نوع از متابعت ، عناصري همچون محبت ،تعهد و اعتماد متقابل و نيز انعطاف پذيري نقش كانوني دارند .و ادامه اين فرايند قطعاً به پاسخ مثبت مخاطب نسبت به تقاضاي رسانه منجر خواهد شد .
4)بستر سازي جهت ايجاد همنوايي بيشتر: به شكل برقراري تطابق كار كردي بين اهداف مشروع (اشاعه فرهنگ وقف )با وسايل مشروع (رسانه هاي اسلامي) كه با دارا بودن عناصري از اعتماد،جذابيت و كشش مي تواند اين همنوايي را در رفتار و عقايد مخاطبين ايجاد و با پاسخ مثبت آن ها روبرو گردد .
5)همنوايي و همسويي رسانه ها با زير ساخت هاي مشترک مذهبی،انسانی، فرهنگي و اجتماعي : عامل اساسي ديگري كه در موفقيت رسانه ها جهت دست يابي به اهداف مورد نظر قابل تأمل است همسويي آنها با زير ساخت هاي مذکور در جامعه مي باشد . چراكه تفاهم هاي اجتماعي ،حقوقي،اخلاقي،سياسي،عاطفي و ديني از شروط ضروري و لوازم كاركردي هر جامعه به حساب مي آيند .و وجود اين اشتراكات بنيادين زمينه علاقه مندي ،پيوند ،احترام متقابل،مسئوليت پذيري و اعتماد(Reliability) را در بين مردم ميسر مي گردانند. و پرواضح است كه اگر رسانه ها اين اشتراكات را پذيرفته و با آن همسويي داشته باشند ،مخاطب را وادار به پذيرش آنها و در نهايت خواسته هاي خود را به آنان القاء خواهند نمود.
6)اقدامات تبليغي رسانه ها در راستاي حمايت از هنجار ها: گروهي از علماي حوزه ي ارتباطات در خصوص تاثير تبليغاتي رسانه ها معتقدند كه رسانه هاي ارتباط جمعي قادرند تا با آشكار نمودن وضعيتي كه باعث انحراف از فرهنگ پذيرفته شده جامعه مي گردد ،هنجارها و به تبع آن فرهنگ مورد نظر را تقويت و ترويج نمايند .چراكه رسانه هاي جمعي با آشكار ساختن انحراف از هنجار ها آنها را مجدداً تثبيت مي نمايند.(سورين،1381،ص462) 
7) زمان شناسي ،ارائه برنامه هاي آموزشي و تحليلي ،تداوم برنامه ها در طول سال ،پرهيز از روزمره گي و اغراق.
8) استفاده از چهره هاي علمي و فرهنگي مقبول و نافذ در گفتار و عمل براي سطوح فكري-فرهنگي مختلف مخاطبين و اجتناب از پخش صدا و تصوير، چهره هاي تكراري با مقبوليت اندك اجتماعي،ساده گويي به همراه الگو سازي عملي مبتني بر فرهنگ ديني،ايراني و بومي .
9)استفاده از رهنمودهاي امام راحل و مقام معظم رهبري در خصوص اين فرهنگ به همراه استفاده از ظرفيت سازمان هايي همچون اوقاف و امور خیریه.
15
10)استفاده از ظرفيت رسانه هاي استاني دركنار رسانه ملي كه قطعاً در توسعه و تسري فرهنگ وقف موثرخواهد بود . 
در پايان اين بحث شايان ذكر است كه شرايط و پیشنهادات مذكور در صورتي موفقيت رسانه ها را در ترويج فرهنگ وقف تضمين خواهند نمود كه در حوزه فعاليت و مأموريت سازماني خويش به رعايت مواردي همچون التزام ،اهتمام و پايبندي قاطع نسبت به اين فرهنگ ،رصد مستمر و هوشمندانه فضاي عمومي جامعه و آگاه نمودن مسئولان و توده ها نسبت به وظايف خود در اين زمينه توجه داشته باشند .

نكته ي پاياني در مورد رسانه ها و فرهنگ وقف
«وقف»در صورت فراگير شدن و پيوند يافتن با فرهنگ عمومي جامعه پيامد هاي اجرايي مثبت و آثار فردي و اجتماعي قابل توجهي به همراه خواهد داشت .برخي از اين آثار شامل : تقويت حساسيت عمومي و وجدان جمعي ،شكوفايي روح تعهد گروهي و مشاركت اجتماعي ،بستر سازي براي اشاعه ي ارزشهاي متعالي و امور خير ،اجراي بهتر قوانين ،كاهش تدريجي انحرافات اجتماعي،تحكيم و تثبيت هنجارهاي جامعه،بالا بردن آمادگي براي پذيرش الزامات ديني و جريان يافتن فرهنگ ديني در سطوح مختلف جامعه،مي باشد.
و در خصوص پيامدها و كاركردهاي فوق الذكر و پيش گفته بايد به نقش سازنده رسانه هاي جمعي در دو فرايند مكمل «جامعه پذيري» (Socialization) و «كنترل اجتماعي» (Social Control) و 

نيز تأثيرات سيستمي اين عوامل در گسترش فرهنگ وقف توجه نمود.البته تاكيد بر نقش رسانه ها در ترويج اين فرهنگ به معني ناديده گرفتن و كم اهميت تلقي نمودن نقش ساير عوامل نيست،چراكه حتماً عناصر ديگري نيز در اين حوزه اثر گذار هستند كه ما در اين مقاله بنابر موضوع پژوهش به بررسي نقش رسانه ها پرداختيم . اما چيزي كه در اين زمينه غير قابل انكار است نقش محوري رسانه ها در ارتباط با اين فرهنگ مي باشد.
در ضمن بديهي است كه پيچيدگي و تخصصي بودن بسياري از اين نقشها و وظايف تنها از عهده يك سازمان يا عامل خاص بر نمي آيد،بلكه بايد از كليه نيرو هاي مردمي ،دستگاه هاي فرهنگي،مذهبي و اجرايي و مشاركت عمومي بهره گرفت؛ زيرا حفظ و اشاعه ي آثار و فواید وقف با مشاركت همگاني ميسر است و بدين منظور بايد براي هريك از دستگاه هاي ذيربط براساس اصل تقسيم كار و تناسب ماموريت ،وظايف خاصي را در نظر گرفت .
در پايان توجه نمودن به چالشها و موانع موجود در اين خصوص«آسيب شناسي» (Pathology)،از قبيل : موانع انساني (شناختي،رواني و تربيتي) و موانع ساختاري و اتخاذ مجموعه اي از تدابير سلبي و ايجابي متناسب با امكانات و محدوديت ها از سوي رسانه ها ،مي تواند راهگشا باشد. زيرا وقف چشمه ی همیشه جاری است كه عظيم ترين آثار برآن مترتب بوده و حركت در جهت توسعه فرهنگ وقف از نشانه هاي بارز آن مي باشد.


جمع بندي و نتيجه گيري 
ما در اين مقاله قصد بررسي موضوع مهمي همچون «نقش رسانه ها در ترويج فرهنگ وقف در 
جامعه» را داشتيم كه در اين راستا سعي نموديم تا با رويكردي ديني (Religious)و جامعه شناختي(Sociological) به تحليل واقع بينانه ،علمي و همه جانبه از مسئله مورد نظر بپردازيم.فلذا در قالب يك چارچوب مشخص و منسجم ،پس از تشريح مفاهيمي همچون وقف و رسانه های ارتباط جمعی ، بررسي نقش رسانه هاي ارتباط جمعي در فرايندهاي دینی، اجتماعي، فرهنگي وانسانی ،كاركرد گوناگون رسانه هاي ارتباطي ،گونه شناسي تاثيرات رسانه اي ،عوامل موثر در موفقيت رسانه ها،جايگاه و نقش رسانه هاي ارتباط جمعي در كشور عزيزمان ،قالب هاي رايج در گسترش پيام رسانه هاي ارتباطي ، مسئوليت هاي سازماني رسانه ي ملي در ارتباط با ترويج فرهنگ ديني ،نقش رسانه هاي جمعي در گسترش فرهنگ وقف و شرايط لازم براي تاثيرگذاري رسانه ها در زمينه فرهنگ وقف پرداختيم و سپس به اين نتيجه گيري كلي رهنمون شديم كه رسانه هاي جمعي كه از كار گزاران مهم جامعه پذيري بحساب مي آيند، نقش بسيار مهمي در تقويت ،ترويج و نهايتاً انتقال فرهنگ وقف و بطور كلي بستر سازي مناسب براي عملياتي نمودن آن در سطوح مختلف جامعه برعهده دارند. بويژه اينكه رسانه ملي بعنوان دانشگاه عمومي و بر اساس انتظارات جمعي و وظايف محوله ،به انجام دادن اين مهم در بهترين سطح ممكن مأموريت يافته است . و پر واضح است كه در ايران اسلامي به اقتضاي ضرورت هاي ناشي از انقلاب و دفاع مقدس رسانه ها بايد بصورت برنامه ريزي شده و ساختاري اقدامات لازم را در جهت بستر سازي عملي جهت ترويج اين فرهنگ در عرصه هاي مختلف انجام دهند و تحقق  اين امر نيز با سياست گذاري ،برنامه ريزي ، نهادينه سازي و تمهيد مقدمات و شرايط لازم ميسر خواهد بود . در اين صورت است كه مي توان از فرهنگ « وقف» بعنوان نگهبان حقيقي براي دژ محكم دين و اسلام نام برد. چراكه وجود اين نوع فرهنگ است كه به زندگي انسان ها معنا ميدهد و آنها را از رخوت و بيگانگي خارج و برايشان هويت ديني بخشيده و در مسير الهي مقاوم و پايدار مي سازد و معنويت را در جامعه گسترش مي دهد .زيرا اشاعه ي زمينه هاي دينداري در بين مردم و بقاي رسالت پيامبر اكرم (ص) كه در واقع ريشه حيات و هويت اسلام و قرآن است ،بخش مهمي از آن ناظر بر همين فرهنگ است .
«هوالواقف علی الضمائر»

منابع و مآخذ 
1.قرآن كريم.
2.بيرو،آلن؛فرهنگ علوم اجتماعي؛ترجمه باقر ساروخاني؛چ4،تهران:كيهان،1380.
3.دادگران،محمد؛مباني ارتباطات جمعي؛چ6،تهران:فيروزه،1383.
4. دفلور،ملوين؛شناخت ارتباطات جمعي ؛ترجمه سيروس مرادي ؛تهران:دانشكده صدا و سيما،1383.
.5حکیمی،محمد؛وقف و بهرمندی همگانی؛چ2،قم:هجرت،1380.
6.راشدی،لطیف؛رساله توضیح المسائل؛چ2،تهران:پیام عدالت،1386.
7. سارو خاني ،باقر ؛درآمدي بر دايره المعارف علوم اجتماعي؛چ 3 ،تهران :كيهان،1375 . 
8. سورين ،ورنر؛نظريه هاي ارتباطات ؛ترجمه عليرضا دهقان؛ تهران : دانشگاه تهران،1381 .
9. شارع پور ،محمود؛جامعه شناسي آموزش و پرورش؛چ 5 ،تهران : سمت ،1387 .
10.عمید،حسن؛فرهنگ عمید فارسی؛چ28،تهران:امیرکبیر،1382.
11.كارلسون،اولا؛كودكان و خشونت در رسانه هاي جمعي؛ترجمه مهدي شفتي ؛تهران: 
مركز تحقيقات صدا و سيما،1380 .
12. كازنو،ژان ؛جامعه شناسي و سايل ارتباطي ؛ترجمه باقر ساروخاني ؛تهران: اطلاعات،1382 . 
13. گيدنز، آنتوني؛ جامعه شناسي ؛ترجمه منوچهر صبوري؛چ 15،تهران : ني ،1384 .
14. لازار ،ژوديت ؛افكار عمومي ؛ترجمه مرتضي كتبي ؛تهران ؛ني، 1380 .
15. محسنيان راد ،مهدي ؛ارتباط شناسي؛تهران : سروش ،1384 .
16.مركز آمار ايران ،نتايج آماري هزينه و درآمد خانوارهاي شهري و روستايي؛تهران : سازمان مديريت و برنامه ريزي ،1379 . 
17. معاونت پژوهشي موسسه تنظيم ونشر آثار امام خميني (ره)،تعليم و تربيت از ديدگاه امام خميني (ره):چ2 ،تهران : 1378 .
18. مك كوايل ،دنيس؛درآمدي بر نظريه ارتباطات جمعي ؛ترجمه پرويز اجلالي ؛تهران: مركز مطالعات و تحقيقات رسانه ها،1382 .