دریاچه نمک حوض سلطان

دریاچه نمک حوض سلطان در شمال شهر قم، روی دیگری از طبیعت دیدنی کشورمان است، که در فصل پاییز یکی از بهترین مقاصد طبیعت گردی و کویر نوردی به شمار می‌آید.

دریاچه نمک حوض سلطان که به بزرگترین آینه ایران مشهور است، در ۴۰ کیلومتری شمال شهر قم، ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه خلیج‌فارس قرار دارد.

این دریاچه که به دریاچه ساوه قم و دریاچه شاهی نیز معروف است، به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومترمربع در جنوب رشته‌کوه‌های البرز قرار دارد. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال متفاوت است. در مواقع بارندگی و ذوب برف‌های ارتفاعات اطراف، چون بر میزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد و در غیر از این ایام، وسعت آن کم می‌شود. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است. این دریاچه از دو چاله جدا از هم تشکیل شده است. چاله غربی به نام حوض سلطان و چاله شرقی به نام حوض مره است که به‌وسیله یک آبراهه به هم وصل می‌شوند. در فصول پرآب ابتدا چاله مره پر می‌شود و سپس آب اضافی وارد حوض سلطان می‌شود.

رودهای متعددی به این دریاچه وارد می‌شوند که عموما از اراضی شوره‌زار نمکی اطراف عبور می‌کنند. از جمله این رودها می‌توان به رود شور و قره‌چای اشاره کرد. حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد. در ۳۵ کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می‌رسد. درون دریاچه نیز جاده خاک‌ریزی هست که برای جلوگیری از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره‌برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می‌گیرد. دریاچه ساوه نام دیگری است که به حوض سلطان داده‌ شده است، چراکه حوض سلطان بازمانده دریای بزرگ ساوه است. این دریاچه به دلیل نمک فراوان، اغلب به نام دریاچه نمک نیز شناخته می‌شود، با این حال دریاچه نمک با وسعت بسیار بیشتر در جنوب شرقی قم واقع‌ شده است. سالانه مقدار زیادی نمک از دریاچه حوض سلطان استخراج می‌شود. دریاچه حوض سلطان از دو قسمت چسبیده به نام‌های حوض سلطان و حوض مره تشکیل‌ شده است و در گذشته به آن دریاچه شاهی نیز می‌گفتند.

برای پیشروی تا قلب دریاچه حتما به گل خواهید نشست و آثار نمک ماندگار را تا مدت‌ها در کفش و لباستان خواهید داشت؛ بنابراین از پوشیدن کفش و شلوارهای رسمی خودداری کنید. دریاچه حوض سلطان مانند آیینه‌ای بزرگ در قلب ایران‌زمین است. ارتفاع دریاچه حوض سلطان از سطح دریا ۸۲۰ متر است که تقریبا در تمام سطح دریاچه یکسان است. هوبره، انواع کبوتر و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک‌لک، انواع عقاب و غیره را می‌توان در زمره پرندگان حوض سلطان جای داد. در منطقه پستاندارانی از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو نیز دیده می‌شوند. در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند، بارز است. انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه‌های کمیاب در اطراف دریاچه حضور گسترده‌ای دارند. مطالعات انجام‌شده، حضور پر تعداد و متنوع انواع باکتری‌های نمک دوست را در خاک‌های منطقه نشان می‌دهند که برخی از انواع موجود بنابر شواهد اولیه منحصربه‌فرد بوده و با توجه به خصوصیات ژنتیکی و فیزیولوژیکی ویژه انتظار حضور آنزیم‌ها، آنتی بوتیک‌ها و فرآورده‌های ارزشمند میکروبی در آنها وجود دارد.

وجود انواع دیاتوم‌ها (جلبک‌های تک‌سلولی) به‌عنوان اولین تولیدکنندگان غذا در اکوسیستم‌های آبی در آب‌های شور منطقه قابل تامل است. این گونه جلبک‌ها در صورت تولید انبوه می‌تواند در تعلیف دام، مورد استفاده قرار گیرد. زمستان فصل پرآبی حوض السلطان است بنابراین کفه نمکی این تالاب در فصل پرآبی زیر آب است و حاشیه یا کمربند باتلاقی آن پوشش گیاهی دارد که بیشتر در اضلاع شمالی و شمال غربی این تالاب مشاهده می‌شود و پرنده‌های مهاجر نادر در این تالاب وجود دارد که در حاشیه تالاب زندگی می‌کنند. بر اساس مطالعه انجام‌شده، بالغ‌بر ۲۴۰ گونه با ارزش ریز موجودات هوازی مانند جلبک‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها در تالاب وجود دارد که می‌توانند با توجه به مخزن ژنی خود شرایط فوق شور را تحمل کنند. در این منطقه بیش از ۴۰ گونه گیاهی از جمله درمنه بیابانی، اشنان، تاغ زرد و سیاه، سودا و اسفناج وجود دارد.

مسیر دسترسی به دریاچه نمک حوض سلطان قم

برای دسترسی به دریاچه نمک حوض سلطان مسیرهای متعددی وجود دارد که دو راه ماشین‌رو معروف‌تر از همه است. راه دسترسی اول به حوض سلطان برای کسانی که از سمت قم می‌آیند بدین شرح است که بعد از مجتمع مهتاب، و عبور از اولین تپه‌ای که دریاچه بعد از آن دیده می‌شود، درست در کنار تپه دوم، جاده‌ای خاکی به سمت پایین و دریاچه سرازیر می‌شود که جاده اصلی معدن نمک است (در ۹۵ کیلومتری تهران). یکی از نشانه‌های این خروجی، تابلوی تهران ۹۵ کیلومتر است. راه دسترسی دوم به حوض سلطان برای کسانی که از سمت تهران می‌آیند، پس از طی ۷۰ کیلومتر از تهران، در سمت چپ اتوبان جاده‌ای به سمت روستای چشمه شور می‌رود که نشانه آن در اتوبان تابلوی اطلاعات گردشگری است. برای رسیدن به‌طرف مقابل اتوبان باید از اولین زیرگذر اقدام کنید.

بهترین فصل برای بازدید از دریاچه نمک حوض سلطان قم

بهترین فصل برای بازدید از این دریاچه اوایل بهار و اواسط پاییز است. در این بازه‌ها، از سرمای سوزناک کویر و گرمای طاقت فرسای آن در امان بوده و می‌توانید از زیبایی بی‌حدوحصر آن لذت ببرید.