نحسی ماه صفر خرافه یا واقعیت؟

فردا/ با فرا رسیدن ماه صفر باز همان حرف‌های قدیمی درباره منحوس بودن این ماه شنیده می‌شود. اعتقادی که باعث می‌شود بسیاری از مردم به همین دلیل در این ماه هیچ کاری را آغاز نکنند و یا برای معاملات تا پایان این ماه صبر کنند. اما تا چه اندازه این اعتقادات درست است؟ اصلا نحس و مبارک بودن روزها دارای پشتوانه دینی هست یا خیر؟ در این یادداشت به این سوالات پاسخ داده خواهد شد.

«صفر» به چه معناست؟
ماه صفر دومین ماه قمری پس از ماه محرم است. «صفرالخیر» یا «صفرالمظفّر» که در دوران جاهلیت به آن «ناجِر» گفته می‌شد ریشه آن به معنای تهی و خالی است. چرا که مردم در دوران جاهلیت و در ماه محرم به دلیل اینکه از ماه‌های حرام بود از جنگ دست می‌کشیدند و در ماه صفر به جنگ و خونریزی ادامه می‌دادند. همین امر باعث خالی ماندن خانه‌هایشان می‌شد و این دلیلی بر نامگذاری ماه صفر بود.

سعد و نحس بودن بعضی ایام در آیات قرآن
در سه آیه از آیات قرآن به نحس بودن روزهایی از سال اشاره شده است. در آیات نوزدهم و بیستم سوره قمر آمده است:«ما تندباد وحشتناک و سردی را «فِی یوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ» (در یک روز شوم مستمر) بر آن‌ها فرستادیم که مردم را همچون تنه‌های نخل ریشه‌کن شده از جا بر می‌کند» و در آیه شانزدهم سوره فصلت نیز آمده است:«فَأَرْسَلْنا عَلَیهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیامٍ نَحِساتٍ» مانند بادی سخت و سرد در روزها شومی بر آنها مسلّط ساختیم». البته تنها نحس بودن برخی ایام در آیات قرآن مورد اشاره نبوده و درباره مبارک بودن بعضی روزها هم سخن به میان آمده است. آنجا که در آیه سوم سوره دخان خداوند متعال فرمودند: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکَةٍ» ما قرآن را در شبی پربرکت نازل کردیم». بنابراین نمی‌توان به صورت کلی اصل نحس و مبارک بودن برخی ایام سال را رد کرد. چرا که این آیات قرآن دلیلی بر صحت این مسئله است.

آنچه در روایات در این باره آمده است
روایات زیادی درباره سعد و نحس بودن برخی ایام سال وجود دارد ولی آنچه در این باره اهمیت دارد این است که بسیاری از این روایات ضعیف هستند. البته در میان آنها روایات معتبر نیز وجود دارد. امام علی علیه‌السلام به نحس بودن چهارشنبه آخر ماه به دلیل کشته شدن «هابیل» توسط برادرش «قابیل» و همچنین وزیدن تندباد بر قوم عاد در چنین روزی اشاره کرده‌اند.(۱)

در روایات دیگری نیز به مبارک بودن اولین روز ماه قمری اشاره شده است. چرا که در این روز حضرت آدم آفریده شد و همچنین روز ۲۶ ماه را هم مبارک دانسته‌اند به دلیل اینکه دریا در این روز به اذن خدا برای حضرت موسی شکافته شد.(۲)

امام صادق علیه‌السلام نیز نوروز را روز مبارکی دانسته‌اند. به دلایل زیادی همچون:«قرار گرفتن کشتی نوح بر کوه جودی، نازل شدن جبرئیل بر پیامبر اسلام صلی‌الله علیه وآله، شکسته شدن بت‌های کعبه توسط امام علی علیه‌السلام که بر دوش پیامبر صلی‌الله علیه وآله قرار گرفته بودند و داستان غدیر خم که مصادف با نوروز بود.(۳)

منظور از سعد و نحس بودن ایام سال چیست؟
درباره این موضوع نظریات و بحث‌های زیادی وجود دارد. بعضی معتقد هستند بعضی روزها واقعا نحس هستند ولی نحس بودن آنها با توکل بر خدا و صدقه دادن رفع می‌شود. بعضی دیگر معتقد هستند که سعد و نحس بودن ایام واقعی نیست بلکه به سبب حوادثی که در این روزها اتفاق افتاده مردم این روزها را نحس می‌دانند. در این باره علامه سیدمحمدحسین طباطبایی در تفسیر آیه نوزدهم و بیستم سوره قمر فرمودند:«از نظر عقلی نمی‌توان دلیلی اقامه کرد که فلان زمان نحس است و فلان وقت سعد، چون اجزای زمان مثل هم هستند و ما هم که بر علل و اسباب مؤثر در حوادث احاطه علمی نداریم تا بگوییم فلان قطعه از زمان نحس است و قطعه دیگر سعد، امّا از نظر شرعی دو آیه در قرآن داریم که ظاهر این آیات و سیاق آن‌ها بیش از این دلالت ندارد و آن ایام خاص (۷شبانه روز) که عذاب بر قوم ثمود ارسال شد، روزهای نحسی بوده‌اند، ولی دیگر نمی‌رساند که حتی‌ همان روزها در هفته بعد و در ماه بعد و ... ایام نحس هستند.»(۴) البته بعضی نیز واقعا به نحس بودن برخی ایام معتقد هستند.


آیا ماه صفر ماه نحسی است؟
درباره نحس بودن ماه صفر روایت خاصی وجود ندارد. روز چهارشنبه آخر این ماه به نحس بودن معروف شده چرا که وفات پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله در این روز اتفاق افتاده و حدیثی هم از پیامبر صلی‌الله علیه وآله نقل شده است که فرمودند:«هر کس مرا به خروج ماه صفر مژده دهد، او را مژده بهشت می‌دهم»(۵) که البته در دلیل بیان این نکته توسط معصوم حرف های بسیاری است و به دلیل شهادت چند نفر از معصومین علیه‌السلام در این ماه و همچنین سختی‌های زیادی که بر اسرای کربلا رفته است، ماه صفر در میان مردم به نحس بودن معروف شده است.

در ماه صفر خرید و فروش و شروع سایر فعالیت‌ها را تعطیل کنیم؟
آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به سوالی درباره نحس بودن ماه صفر فرمودند:«ایام ذاتا سعد و نحس ندارد مگر به خاطر حوادثی که در آن واقع شده است» و ایشان برای حل این مسئله نیز صدقه و دعا کردن را کافی دانسته‌اند. پس آنچه مشخص است این است که روزهای ماه صفر به دلیل وفات پیامبر صلی‌الله علیه وآله و چند تن دیگر از معصومین علیه‌السلام برای مردم روزهای خوبی نیست. به همین دلیل در روایات ما به دادن صدقه در این روزها بسیار تاکید شده است. نه اینکه این روزها ذاتا نحس باشند. بنابراین متوقف کردن خرید و فروش و سایر کارها در این روزها لزومی نداشته و با توکل برخدا وصدقه دادن می‌توان فعالیت‌های تازه را آغاز کرد.

پی‌نوشت:
۱.تفسیر نورالثقلین، جلد ۵، صفحه ۱۸۳، حدیث ۲۵، به نقل از تفسیر نمونه جلد ۲۳، صفحه ۴۳
۲. تفسیر نورالثقلین، صفحه ۱۰۵، حدیث ۲۵، به نقل از تفسیر نمونه، جلد ۲۳، صفحه ۴۳، و ر.ک: محسن فیض کاشانی، تفسیر الصافی، (بیروت، لبنان، مؤسسة الاعلمی، للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۲ ه‍ ، ۱۹۸۲ م ح ۵، صفحات ۱۰۲-۱۰۱
۳. بحارالانوار، جلد ۵۹، صفحه ۹۲
۴. علامه سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، فی تفسیر القرآن، (تهران، دارالکتب الاسلامیه، چهارم، ۱۳۶۲، جلد ۱۹، صفحات ۸۳-۷۹ با تلخیص.
۵. میرزا جواد ملکى تبریزى، مراقبات(اعمال السنه)، ترجمه علیرضا میرزا حکیم خسروانى، انتشارات نور فاطمه، ج ۱، ص۴۹)