خاطره‌ انگیزهای سینمای سیاسی

چندی پیش فیلم«امکان مینا»ی کمال تبریزی با مضمون سیاست و انقلاب بر پرده رفت و اینک«سیانور» ساخته بهروز شعیبی از معدود فیلم‌های سیاسی در حال اکران است و فیلم سیاسی اجتماعی« یتیم خانه ایران» جدیدترین ساخته ابوالقاسم طالبی نیز در نوبت اکران است.  با توجه به رشد فیلم‌های اجتماعی در ایران و ارتباط تنگاتنگ جامعه و سیاست با هم متاسفانه رشد فیلم هایی با موضوعات سیاسی در ایران بسیار کند است .

در سینمای ایران کمتر علاقه واراده‌ای برای به تصویرکشیدن رخدادهای سیاسی وجود دارد،در حالی که این وقایع تاریخی و سیاسی متنوع هر کدام نقطه عطفی در تاریخ این سرزمین به شمار می‌آید که پرداختن به آنها سینمایمان را به لحاظ مضمونی پربار‌تر می‌کند. اگر چه در پرونده سینمای سیاسی ایران فیلم‌های قابل تاملی چون «اعتراض» کیمیایی ، «متولد ماه مهر» درویش ،«آژانس شیشه ای »، «به رنگ ارغوان» ، «موج مرده» ،«گزارش یک جشن»،«ارتفاع پست» و «بادیگارد» حاتمی کیا ، «پارتی» مقدم ،«پناهنده» و«قارچ سمی» ملاقلی پور، «بازنده» قاسم جعفری،  «خصوصی» فرح بخش، «تلفن همراه رییس جمهور» عطشانی، «خیابان‌های آرام» تبریزی، «پایان نامه» کلاهداری، «قلاده‌های طلا»ی طالبی، «پل چوبی» کرم پور، «عصبانی نیستم» درمیشیان و «گشت ارشاد» سهیلی و....به ثبت رسیده است اما در این نوشتار به فیلم های خاطره‌انگیز سینمای سیاسی پرداخته‌ایم که با توجه به زمان و تجهیزات سینمایی و دیگر عوامل تولید، آثاری ماندگار به شمار می‌روند و از آن‌ها می‌توان به عنوان پیشگامان سینمای سیاسی پس از انقلاب نام برد.آثاری که بی شک نسل جوانی که روزهای انقلاب را ندیده است با تماشای این آثار سیاسی نگرش جدیدی به تاریخ سرزمین مان خواهد داشت.

تیرباران
کارگردان: علی اصغر شادروان
بازیگران: مجید مجیدی، جعفر دهقان، عطاءا... سلمانیان، مسعود نیکنام،   محمود نوروز، ناصر فروغ و...
سال تولید:1365

داستان: بهمن ماه سال 43 محمد‌اندرزگو همراه چند تن دیگرمقابل ساختمان مجلس منتظرند تا حسنعلی منصور را ترور کنند.  ترورانجام می‌شود و مأموران ساواک همه عاملان ترور جز‌اندرزگو را دستگیر و اعدام می‌کنند.‌اندرز گودر لباس مبدل به مبارزه ادامه می‌دهد و چند بارتا مرز دستگیری می‌رود ولی نجات می‌یابد و هربار همراه خانواده به شهر یا روستایی دیگر می رود.  آخرین بارمأموران ساواک محل زندگی او را محاصره می‌کنند و‌اندرزگو پس از یک درگیری مسلحانه سخت به شهادت می‌رسد. 

نقطه ضعف
کارگردان: محمد رضا اعلامی
بازیگران: جواد گلپایگانی، حسین پرورش، جمشید هاشم‌پور، محمد سادات ابهری، عباس قاجار
سال تولید:1362

زنده یاد محمد رضا اعلامی فیلم‌نامه  «نقطه ضعف» را سال ۶۲ براساس کتاب «اشتباه»نوشته« نتونیس ساماراکیس»جلوی دوربین برد. این فیلم در دومین جشنواره فجرحسین پرورش رابرنده لوح زرین بهترین بازیگر نقش دوم مرد کرد. منتقدان « نقطه‌ضعف» رابهترین فیلم اعلامی می‌دانند. داستان فیلم درباره شخصی به نام مستعار« مسافر» مظنون به فعالیت در یک سازمان زیرزمینی است. وی دستگیرمی شود وبه بهانه مواجهه با یکی ازرفقایش درسازمان امنیت همراه دومأموردرجاده سرگردان می‌شوند. رفیق مسافربه هنگام فرار کشته می‌شودو مأموران امیدوارند کردار وگفتار مسافر نکات مهمی را برملا کند.

سفر سنگ
کارگردان : مسعود کیمیایی
بازیگران: سعید راد، محمدرضا فاضلی، حسین گیل، گیتی پاشایی، سعید پیردوست
سال تولید:1356

داستان: ارباب روستا سال هاست مالک تنها آسیاب آبادی است و از ساخته شدن آسیاب برای تامین منافع مردم جلوگیری می‌کند. مردم سنگ عظیمی را برای آسیاب تراشیده و آماده کرده‌اند، اما ایادی ارباب همیشه مانع  حمل آن شده‌اند. یک کولی احساسات فرو خفته مردم روستا را بیدار می‌کند. فیلم با لحن استعاره‌ای و کنایه‌ای و استفاده نمادین از اشیا حرف خود را در اوج مبارزات علیه رژیم سابق می‌رساند، حواشی فیلم وجه سیاسی فیلم را پر رنگ‌تر کرده و نادر طالب زاده در برنامه تلویزیونی«هفت»گفت که «سفر سنگ» انقلاب را پیش بینی کرده است.

خونبارش
کارگردان: امیر قویدل
بازیگران: عباس اسدی گوئیچ،حسن نورهانی، سیدعلی صالحی، داوود خیابانی، علی عسگری و...
سال تولید:1359

زنده یاد امیر قویدل سال 59 فیلم «خونبارش» نخستین فیلم سینمایی ایران پس از  انقلاب  را به تهیه کنندگی  رسول صدرعاملی ساخت .  این فیلم مجوزساخت ونمایش نداشت  و تلویزیون 2 هزار نسخه 16 میلیمتری از فیلم کپی و آن را در مساجد کشور پخش کرد. داستان «خونبارش» در باره جریان درگیری ارتش و مردم در میدان سبلان و نظام آباد است .روز 17 شهریور سه سرباز گارد پادگان قصر با اسلحه‌های خود میدان را ترک می‌کنندو به مردم می‌پیوندند و گروهی مأمور دستگیری این سه سرباز می‌شوند.

تشریفات
کارگردان: مهدی فخیم زاده
بازیگران:مهدی فخیم زاده،احمد هاشمی،علی شعاعی، مهوش صبرکن
سال تولید:1364

 فیلم «تشریفات»فخیم ‌زاده تابستان سال 64 روی پرده آمد و فروش بالایی داشت. فیلم داستان جوانی به نام«حسن مطرب»را روایت می‌کندکه برای دزدی واردخانه‌ای می‌شود. درخانه مجاور«توحید» که روحانی است گروهی ازاهالی محله را با موعظه هایش ضد نظام سلطنتی می‌شوراند. پلیس برای دستگیری وی به محله هجوم می‌آورد وحسن نیز به دلیل شباهت به «توحید» بازداشت وشکنجه می‌شود.حسن که نقش توحید را خوب بازی کرده زندگی مرفهی به دست می‌آورد ،امادر پی برخوردهای مردم کوچه و بازار و پدر توحید پشیمان می‌شود و علیه نظام سلطنتی سخنرانی می‌کند.

توهم
کارگردان: سعید حاجی میری
بازیگران: جلیل فرجاد،محمدرضا عالی پیام،ملیحه نظری، علی جاویدان ،رضا بنفشه خواه، محسن صادقی
سال تولید:1364

داستان :دو تن از اعضای «سازمان مجاهدین» در یک خانه تیمی پناه گرفته‌اند. یکی از آنها نسبت به مواضع فکری وسیاسی سازمان تردید دارد، اما دیگری همچنان بر ادامة راه راسخ است .آن دو در پی حادثه‌ای گمان می‌کنند به محاصرة نیروی انتظامی گرفتار شده و تلاش می‌کنند اسناد درون سازمانی را درآتش بسوزانند و با نیروهایی که به آن‌‌ها هجوم آورده‌اند مقابله کنند.آن که به سازمان تردید داردمی گریزد و دیگری دوست رابطش را که وارد خانه شده به اشتباه از پا در می‌آورد.

توجیه
کارگردان: منوچهر حقانی پرست
بازیگران: مجید مجیدی،تاجبخش فناییان،علی حسامی، عباس نوذری،جعفر دهقان، رضا چراغی،حسن خسروجردی
سال تولید:1360

 داستان:در دوران حکومت پهلوی« نیکسون» قصد سفر به ایران را دارد و یک گروه نیز برآن هستند بمبی را به‌نشانه مخالفت با آمدن نیکسون در یک اداره منفجر کنند. در گروهی که به مبارزه با رژیم شاه مشغول است، جوانی مسلمان هم عضویت دارد که با این حرکت مخالفت می‌کند وبا طرز فکر و عمل گروه موافق نیست. ساواک همه  گروه را دستگیر می‌کندو سعی دارد با تهدید اطلاعاتی کسب کند، جوان مسلمان با انفجاری، خود، ماموران و گروه را از بین می‌برد تا به مردم آسیبی نرسد.

گزارش یک قتل
کارگردان: محمد علی نجفی
بازیگران:اکبر زنجانپور،هما روستا،ناصر هاشمی، قطب الدین صادقی،مهناز افضلی،علی اصغر گرمسیری
سال تولید:1365

داستان: نجفی اساسا عاشق دهه‌های ۲۰ و ۳۰ تاریخ ایران است که جریان جدید روشنفکری شکل می‌گیرد. وی در«گزارش یک قتل» به زندگی سروان کلالی، عضو قدیمی حزب توده ایران می‌پردازد که پس از آزادی از زندان تصمیم می‌گیرد« کیمرام »رهبرسابق سازمان نظامی حزب را که خیانت کرده است و  رئیس کانون حزب رستاخیز کارخانه ذوب آهن اصفهان است به قتل برساند. او تصمیم خود رادر کوران انقلاب عملی می‌کند و پس از گذشت سال‌ها همسر و دخترش را ملاقات می‌کند.

پرواز پنجم ژوئن
کارگردان: علیرضا سمیع آذر
بازیگران:ناصرآقایی،آتیلاپسیانی،محسن زهتاب،تانیا جوهری، منوچهرحامدی،ابراهیم آبادی ،بهروز بقایی و...
سال تولید1368

چهار هواپیماربا روز پنجم ژوئن، یک هواپیمای ایرانی را می‌ربایند. فرمانده آن‌ها در میانه ماجرا وارد معرکه می‌شود. دو تن از مسافران هواپیمارباها را خلع سلاح و هواپیما را در برابرحیرت مسافران به همان مقصدی که هواپیماربایان می‌بردند هدایت می‌کنند. طراحان اولیه ربودن هواپیما درمقصد، با برگزاری مصاحبه‌ای مطبوعاتی وانمود می‌کنند همه مسافران قصد پناهندگی دارند و ازافسرمی خواهند نظراتش را دراختیار خبرنگاران بگذارد. اما اواعلام می‌کند هواپیما را به آن جا آورده تا معلوم شود مسافران علاقه‌ای به پناهندگی سیاسی واجتماعی ندارند.

خانه عنکبوت
کارگردان: علیرضا داوودنژاد
بازیگران: جمشید مشایخی، عزت ا...انتظامی،  داوود رشیدی،  محمدرضا داوودنژاد
سال تولید:1362

خانه عنکبوت  محصول سال ۱۳۶۲  روایتگر داستانی با پس زمینه انقلاب است. دربحبوحه ماجرای حمله نظامی طبس، چهار مرد سیاستمدار صاحب نام (تقی نیا، کامران، ثابتیان و تیمسار)، که وابستگی هایی به نظام سرنگون شده سلطنتی دارند، در ویلایی در شمال مخفی می‌شوند. آنها از صحنه‌گردانان ماجرای طبس هستند و در انتظار تا کودتا پیروز شود.  با شکست آمریکا در حمله نظامی طبس روابطشان دگرگون می‌شود و چهار مرد مستأصل از وضع خود و ترس از گرفتارشدن دیوانه وار به جان هم می‌افتند و یکدیگر را از پا در می‌آورند.