پاسخ به شبهات

سیاست نظامی برتر (1)

     یکی از تاکتیک های نظامی برتر در زمان صدر اسلام و سال های بعد از آن ، نحوه جبهه گیری سپاهیان امام حسن مجتبی (ع) در مقابل ارتش معاویه است . ایشان در ابتدا راهی نخیله شده ، سپس بر طبق تاکتیک های زمانه خود در دیر عبد الرحمن سپاهیان را به دو قسمت مقدمه و عقبه تقسیم می کند و در دو جبهه مسکن و مدائن موضع گیری می کند .

     امام حسن (ع) خود در سپاه پشتیبان ماند و فرماندهی سپاه مقدم را به پسر عم خویش عبید ا.. بن عباس سپرد . سپاه مقدم راه مسکن پیش گرفت تا از پیشروی بیشتر لشگریان معاویه جلوگیری کند و آنها را در همان مکان متوقف سازند تا در صورت درگیری ، سپاه پشتیبان از راه برسد . امام خود  جهت جمع آوری نیرو راهی مدائن شد تا هم شیعیان خالصش را جمع آوری کرده و هم از مسکن چندان دور نشده باشد .

اگرچه امام حسن (ع) با اتخاذ چنین تدبیری ( به علت های مختلف ) راه به جایی نمی برد ، ولی یک راه بهانه دیگر را نیز بر طاعنان تا ابد می بندد .

چرا نخیله ؟

الف – مختصات و مشخصات

     مکانی در نزدیکی کوفه از طرف شام ؛ هم اکنون نیز در سمت کربلا بنایی است معروف به « خان النخیله » که فاصله آن تا کوفه 12 میل است . [ پاورقی ص 115 ]

ب – پیشنهاد کننده

     امام حسن (ع) در خطابه ای برای بسیج مردم کوفه در مقابل شامیان چنین فرمودند : « شنیده ام که معاویه پس از اطلاع از تصمیم ما بر جنگ به این سوی راه افتاده است ؛ پس شما نیز به اردوگاه تان در نخیله در آیید . » [ ص 115 ]

پ – چرا بیرون شهر ؟

1 – پرهیز از جنگ شهری ( کشیده شدن جنگ به داخل شهر ) و تلفات غیر نظامیان

2 – آمادگی پیدا کردن نیرو ها در شرایطی مشابه میدان نبرد

3 – تظاهرات ؛ نشان دادن قدرت نیرو ها و جدی بودن تصمیم بر جنگ به دشمن ( در جهت بازدارندگی یا تضعیف روحیه دشمن قبل از نبرد )

4 – نزدیک تر شدن به دشمن و جلوگیری از غافلگیری

ت – چرا نزدیک شهر ؟

1 – استفاده از منابع کوفه جهت پشتیبانی نیرو ها

2 – تسهیل حرکت عمده سپاه عراق مستقر در کوفه

     لازم به ذکر است اگر تهدید نظامی قریب الوقوع ( جدی و سریع ) صورت گیرد ، منطقه پراکندگی ( تجمع نیرو ها ) دور تر انتخاب می شود .

علت انتخاب مسکن – مختصات و مشخصات

1 – این نقطه در آن هنگام آخرین نقطه مرز های شمالی عراق هاشمی یا مناطق تحت فرمان کوفه یعنی مرکز حکومت هاشمی بود . [ ص 119 ]

2 – قریه ی سرسبز و پر درخت « اوانا » بر ساحل نهر « دجیل » متعلق به آن است . [ ص 119 پاورقی ]

3 – به نظر می رسد که در آن روز مسکن از همین دشت وسیع کنونی میان دو دهکده « سمکیه » و « بلد » در نزدیکی سامراء فراتر نبوده است . [ ص 120 ]

4 – این نقطه از نظر محصول زیاد و آبشخور های نزدیک و دشت های گسترده اش معروف بوده و به همین دلیل محل مناسبی برای صف آرایی و جنگ به شمار می رفته است . البته در تاریخ این سرزمین ، میدان جنگ امام حسن (ع) و معاویه نخستین میدان نبردی بود که تشکیل می شد . [ ص 120 ]

 5 – در اراضی مسکن نواحی سرسبز و روستا های معروف فراوانی وجود داشت که از آن جمله « اوانا » ، « عکبرا » و « العلث » بود . [ ص 120 ]

6 - « العلث » که آخرین آبادی شمالی مسکن بود ، در برابرش دهکده « الجنوبیه » قرار داشت . این همان نقطه ای است که معاویه پس از ترک « جسر منبج » با سپاهیانش به آنجا سرازیر شد و دو سپاه در برابر یکدیگر موضع گرفتند . [ ص 120 ]

7 - « العلث » در میانه « عکبرا » و سامرا واقع شده و عکبرا قریه ای است از نواحی دجیل نزدیکی اوانا [ ص 120 پاورقی ]

8 – معاویه رو به سوی عراق تا « جسر منبج » پیش آمده بود . ( در نواحی علیای فرات ) [ ص 109 ]

9 - « منبج » شهر قدیمی بزرگی است که تا پلی به همین نام معروف است بر روی فرات ، 3 فرسنگ و تا حلب 10 فرسنگ ( و به گفته معجم : 2 روز ) فاصله است . معجم می نویسد که از آنجا تا « ملیطه » 4 روز و تا فرات 1 روز راه است . [ ص 109 پاورقی ]

علت انتخاب مدائن – مختصات و مشخصات

1 – مدائن در ابتدای خط سیری قرار داشت که عراق را به فارس و شهر های دنباله آن متصل می کرد و از لحاظ موقعیت جغرافیایی تنها نقطه ای بود که راه های کوفه و بصره و ایران در آنجا به یکدیگر می پیوستند و از نظر ارزش نظامی ، سنگری در برابر پیشامد های جنگی محسوب می شد . [ ص 119 ]

2 – این شهر پایتخت هزار ساله ساسانیان و وارث عظمت بابل بود . پیش از آنکه مدائن بر اثر بنای شهر بغداد به سال 150 هجری رو به ویرانی رود ، بیش از صد سال پس از فتح آن در حال عمران و آبادانی بود و در این مدت کوفه را از صنایع و گنجینه ها و محصولات خود تغذیه می کرد . موالی ایرانی که اسلام آورده بودند به تدریج از این شهر وارد کوفه می شدند . [ ص 119 پاورقی ]

3 – مدائن 7 شهر نزدیک به هم در کنار دجله بوده که مسلمانان در سال 15 هجری آن را گشودند . این شهر ها بدین قرارند : از سوی مغرب « سلوکیه » ، « درزیجان » و « وه اردشیر » و « جندی شاپور » ( کوکه ) در ناحیه مظلم ساباط متصل به شاهرود . از سوی مشرق « اسپانیر » ، « رومگان » و « تیسفون » ( شهر مرکزی مدائن ) . [ ص 118 پاورقی ]

4 – در دوران حکومت سلمان فارسی بر مدائن ، مردم آن همه تشیع و پیروی از آل محمد (ص) را پذیرفتند و تا قرن 7 هجری نیز همواره شیعیان خالص و پر شور در آن سکونت داشتند . [ ص 119 پاورقی ]

ارتباط بین مسکن و مدائن

1 – مسکن و مدائن بیش از 15 فرسنگ با یکدیگر فاصله نداشتند . [ ص 120 ]

2 - « دیر عبد الرحمن » بر سر دو راهی میان دو اردوگاه امام در مدائن و مسکن قرار داشت . [ ص 118 ] که امام حسن (ع) با گذشتن از این نقطه دست به تقسیم نیروها زد .

ساباط – مختصات و مشخصات

1 – شهری در نزدیکی مدائن ( تیسفون ) که در غرب ایران و در نزدیکی دجله واقع شده است . امام مجتبی (ع) جهت بسیج نیرو ها و شرکت آنان در جبهه ، خود بدان جا رفته بود . [ پاورقی ص 180 حقایق پنهان ]

2 – « ساباط » در لغت به معنای فضای سر پوشیده میان دو خانه است . این نام برای خواندن یک آبادی در مدائن نیز به کار می رفته که در کنار پلی بر روی شاهرود قرار داشته است . شاید به آن جهت آن را ساباط نامیده اند که پوشش سر پوشیده و کم نظیری در آن وجود داشت و شاید همان موضع سر پوشیده را « مظلم ساباط » می نامیدند . [ پاورقی ص 147 ]

     به غیر از موردی که اشاره شده و از کتاب ارزشمند حقایق پنهان می باشد سایر موارد فوق که به ذکر شماره صفحه آنان بسنده شده از کتاب صلح امام حسن مجتبی (ع) است .

* صلح امام حسن (ع)

پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ / شیخ راضی آل یاسین / مترجم : سید علی خامنه ای / دفتر نشر فرهنگ اسلامی / تهران / چاپ ششم / 1386

* حقایق پنهان

پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی (ع) / احمد زمانی / مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / قم / چاپ سوم / 1380