پاسخ به شبهات

علت ترک کوفه و سکونت در مدینه بعد از واگذاری حکومت چه بود ؟  

     اگر چه علت حرکت امام حسن (ع) از کوفه به مدینه به طور صریح و روشن در مصادر تاریخی ذکر نشده است ، اما می توان با استفاده از روایاتی معتبر بر آن استدلال کرد .

فرضیه های عقلی و پاسخگویی به آنها

1– سخنان تلخ دوستان در کوفه

     امام حسن (ع) در مدت کوتاهی که بعد از امضای صلح نامه در کوفه بود به سؤالات بسیاری که از طرف مراجعه کنندگان مطرح می شد پاسخ داد و متناسب با ظرفیت هر کس سخنی به او می گفت تا نسبت به درستی این آتش بس موقت مجاب شود . سخنان امام با « مالک بن ضمرة » ، « حجر بن عدی » ، « عدی بن حاتم » ، « بشر همدانی » ، « ابو سعید عقیصاتیمی » و .. گواه صادقی است بر ناراحت نشدن از سخنان شیعیانشان . [ ص 214 تا 218 حقایق پنهان ]  

     امام حسن (ع) با چنان گذشت بی پایانی ، به دل گرفتن سخنان از سر نا آگاهی دوستانی ، بعید می نماید . ایشان چون به دیر هند رسیدند با نگاهی به شهر کوفه چنین سرودند : « من خانه دوستانم را از روی دشمنی ترک نمی کنم ؛ چون آنها از پیمان من و تعهد هایم دفاع می کردند . » [ ص 250 حقایق پنهان / به نقل از اعیان الشیعه ج 1 ص 575 ]

2 – مشاهده یاران کوفی بی وفا که انتخاب صلح را به او تحمیل کردند

     مردم کوفه در عین گناهکاری ، امام خود را قلباً دوست داشتند ؛ چنانچه کاروان امام حسن (ع) را گریه کنان بدرقه کردند . [ ص 469 قصه صلح خونین / به نقل از کامل ابن اثیر ج 3 ص 407 ] در ضمن امامان ما با پشت کردن مردم به آنها پشت نمی کردند ؛ چنانچه امیر امؤمنین (ع) نیز با چنین شرایط مشابهی در کوفه زندگی می کرد . امام حسن (ع) نیز از رویارویی و پاسخ به اتهامات کوفیان امتناع نکرد . کلام امام خطاب به « سفیان بن ابی لیلی » و « عبد الله بن زبیر » حسن ختام خوبی برای این ماجرا است . [ صص 212 و 213 حقایق پنهان ]

 3 – خاطرات تلخی از کوفه نظیر شهادت پدر

     صبر بر مصیبت ها از ویژگی های بارز امامان معصوم (ع) می باشد ؛ به ویژه امام حسن مجتبی (ع) که دیگران را نیز به صبر و پایداری در برابر مشکلات دعوت می نمود . در ضمن اگر شهادت پدر در کوفه واقع شد ، نباید فراموش کرد که شهادت مادر و رحلت پیامبر اکرم (ص) در مدینه صورت گرفته بود .

4 – مدینه زادگاه و محل تعلق خاطر امام

     آری ! تعلق خاطر به 7 سال ابتدائی زندگی اش ؛ بهترین زمان از نیم قرن حیات پر برکت امام مجتبی (ع) ؛ زمانی که پیامبر (ص) عزیز همه بود و او عزیز پیامبر (ص) . درست است که این هفت سال در مدینه بود ولی همه مدینه این نبود . حسن بن علی (ع) مدینه بعد از سقیفه را نیز فراموش نکرده است . آنگاه که با دستانی کوچک دست در دست پدر و برادر ، به همراه مادر سوار بر استر ، کوچه های مدینه را در پی یافتن بیعت کنندگانی که پیوندشان را با دستان آسمانی علی (ع) نگسسته باشند ، شبانه طی می کردند . این 25 سال نیز جزء عظیمی از خاطرات امام حسن (ع) از مدینه بود . این روی دیگری از مدینه بود که تاریخ به او نشان داد به همراه شهادت مادرش به عنوان تلخ ترین خاطره آن .  

5 – اجرای دستور معاویه به عنوان رئیس حکومت مبنی بر ترک کوفه

     مطرح کنندگان این فرضیه به این روایت استناد می کنند که بنی امیه از حضور امام حسن (ع) در کوفه ناخشنود بود . [ ص 222 قصه صلح خونین ] ولی در هیچ یک از اسناد تاریخی بیانی از درخواست معاویه از امام حسن (ع) مبنی بر ترک کوفه نیامده است . بنا بر این ما از بحث بیشتر پیرامون این موضوع اجتناب می کنیم .

 6 – تفاوت حکام معاویه در مدینه و کوفه

     معاویه پس از به دست گیری قدرت ، مغیرة بن شعبه را بر کوفه [ ص 470 قصه صلح خونین / به نقل از تتمة المنتهی ص 25 ] و مروان بن حکم را بر مدینه حاکم کرد . [ص 470 قصه صلح خونین / به نقل کامل ابن اثیر ج 3 ص 420 ]  لازمه پذیرفتن فرضیه فوق این است که بپذیریم مروان نسبت به اهل بیت پیامبر (ص) رئوف تر بوده تا مغیرة . برای دانستن موضع مروان نسبت به امام حسن مجتبی (ع) کافی است بدانیم که در مدت اقامت امام حسن (ع) در مدینه ، مروان چندین بار او را مسموم نمود . [ ص 510 زندگانی امام حسن مجتبی (ع) عماد زاده ] حتی نقل کرده اند که قبل از عزیمت امام به مدینه ، او از معاویه درخواست کرد مجلسی با حضور امام حسن (ع) ترتیب دهد تا بتواند او و پدرش را سب کند . مروان به هتاکی و فحاشی معروف بود . [ ص 507 زندگانی امام حسن مجتبی (ع) عماد زاده ]

     حال می توان گفت دم زدن از رأفت مروان بن حکم نسبت به بنی هاشم ، به جز سخنی از سر نا آگاهی از متون تاریخی ، چیز دیگری نمی تواند باشد .

7 – جو سیاسی شدید کوفه

     تاریخ گواه است که معاویه بعد از فرو نشستن آتش جنگ و نشستن بر اریکه قدرت ، در یک سخنرانی خطاب به مردم عراق چنین اعلام کرد : « من با شما نجنگیدم تا واجباتی چون نماز و روزه و حج را انجام دهید ، که خود به جا می آوردید ؛ من جنگیدم تا سلطه خود را بر شما اثبات کنم . » [ ص 211 حقایق پنهان / به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 4 ص 16 ] آنچه مشخص است معاویه در ظاهر مشکل چندانی با مذهب مردم نداشته است – او با جدا کردن سیاست از دیانت ، آنچه را که باقی می ماند برای خود خطرناک نمی دانست و برای عوام فریبی نیز بر این قسمت باقیمانده تأکید فراوان می کرد – از این رو نسبت به شهر کوفه که پایتخت سیاسی بود حساسیت فراوان نشان داده و محیط آن را نسبت به شهر های دیگری همچون مدینه بسته تر نگه می داشت . مدینه از آرامشی نسبی برخوردار بود ؛ آنچنان که در یک زمان چندین نفر در مسجد پیامبر (ص) مشغول نقل حدیث و تفسیر قرآن می شدند . [ ص 325 قصه صلح خونین / به نقل از کشف الغمة ج 2 ص 169 ] 

     به همین دلیل بود که معاویه بعد از اطمینان از حرکت حسن بن علی (ع) به مدینه ، به سوی شام روانه شد . [ ص 510 زندگانی امام حسن مجتبی (ع) عماد زاده ] امام حسن (ع) نیز به همین دلیل مدینه را به عنوان پایگاه و جبهه جدیدش برگزید . ایشان جلسات درس خود را در آزادی کامل در مسجد پیامبر برقرار می کردند . نا گفته نماند که با ثمره های نخست مبارزات امام ، بنی امیه حساس شده و همین امر باعث به شهادت رسیدن ایشان شد .   

     امام حسن (ع) در طول اقامت در مدینه به اعمالی چون تربیت و آموزش نیرو های کارآمد [ اسامی 50 تن از شاگردانی که از محضر امام فیض می بردند در متون تاریخی ذکر شده است . صص 252 تا 257 حقایق پنهان ] ، نشر فرهنگ اصیل اسلام و مبارزه با بدعت ها ، رسیدگی به نیازمندان ، حمایت سیاسی و اقتصادی از شیعیان ، اظهار انزجار و افشاگری بر ضد معاویه ، ممانعت از پیوند ازدواج با بنی امیه مشغول بودند . این آزادی عمل ارمغان سکونت در شهر پیامبر (ص) و دوری از مراکز قدرت ، شام و کوفه بود . هنگامی که عقب گردی به کوفه داشته باشیم می فهمیم که بی جهت نبود که امام حسن (ع) پیشنهاد یاران را مبنی بر ماندن در کوفه نپذیرفت و در جواب آنها فرمود : « لیس الی ذلک سبیل » چاره ای جز این نداریم . [ ص 249 حقایق پنهان / به نقل از اعیان الشیعه ج 1 ص 575 ]