پاسخ به شبهات

آیا استدلال معاویه مبنی بر صاحب حق بودن در زمینه حکومت داری به واسطه تجربه و سن بیشتر قابل قبول است ؟

     لازمه پاسخگویی منطقی به این سؤال ، توجه دقیق به نکات زیر است :

الف – آیا معاویه چنین استدلالی کرده است ؟

     بله ؛ او در جواب نامه امام حسن (ع) مبنی بر گردن نهادن به حکم الهی و کناره گرفتن از قدرت چنین می نویسد : « تو می دانی که من زمان بیشتری بر سر قدرت بوده ام و تجربه و سنم از تو بیشتر است . مرا اجابت کن و از من اطاعت نما . » [ ص 61 قصه صلح خونین به نقل از مقاتل الطالبیین صص 37 تا 40 / ص 101 صلح امام حسن (ع) پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 4 ص 13 ] معاویه در تمام مکاتبات و مناظراتی که با امام حسن (ع) انجام داده هیچ چیز دیگری غیر از موارد فوق را گواه خود نگرفته است .

ب – در چه شرایطی تقدم زمانی حقی را بر فردی مترتب می کند ؟

     در پاره ای از اوقات هنگامی که چند نفر خواستار یک چیز می شوند و آن چیز به خودی خود مطلوب همه باشد ، این تقدم زمانی است که تعیین می کند آن مطلوب نصیب چه کسی خواهد شد .

     برای روشن تر شدن این مفهوم از مثال های زیر بهره می بریم :

1 – در مسابقات ورزش نظیر دو ، تقدم زمانی در عبور از خط پایان ، حق دستیابی به جایزه برتر را نصیب فرد مقدم خواهد کرد .

2 – در اماکنی با صفوف توزیع ، تقدم زمانی در ایستادن ، حق دستیابی سریع تر به کالا را برای فرد به ارمغان می آورد .

3 – در سیستم های خدماتی مانند حمل و نقل عمومی ، تقدم زمانی در صفوف یعنی حق زود تر سوار شدن و انتخاب مکان نشستن .

     همان طور که از مثال های فوق مشخص است این حقوق در اموری به افراد واصل می شود که :

1 – قابلیت رقابت وجود داشته باشد

2 – نوع مصرف زمان یکسان باشد

3 – طرفین چنین رقابتی را پذیرفته باشند 

4 – قانونی وجود داشته باشد ؛ چه عقلی چه شرعی ( و حتی عرفی )

5 – رقبا هم عصر و زمان باشند ( محدوده زمان رقابت مشخص باشد  )

6 – حق دریافتی مشخص ، روشن و متناسب با نوع رقابت باشد

7 – فرد بر حقش مالکیت داشته باشد ( توانایی واگذاری آن را از روی اختیار به دیگران داشته باشد )

پ – آیا برتری سنی ، فرد را دارای حقی ( در زمینه حکومت داری ) می کند ؟

     هر امر رقابتی که با استفاده از تقدم زمانی تعیین شود ، باید 7 شرط فوق را هم زمان دارا باشد ؛ وگرنه این تقدم نمی تواند در محاورات و اجرائیات به عنوان استدلالیات به کار رود .

     برتری سنی نیز نوعی تقدم زمانی ( در به دنیا آمدن ) محسوب می شود . برای اینکه اثبات کنیم که این تقدم زمانی معاویه نسبت به امام حسن مجتبی (ع) او را صاحب حق حاکم شرع بودن نمی کند باید اثبات کنیم که حکومت اسلامی بعد از رحلت پیامبر (ص) امری رقابتی نبوده است . بر این فرض کافی است استدلال کنیم یکی از شروط هفت گانه فوق در آن صدق نمی کند .

1 – از آنجا که ما شیعیان اعتقاد داریم بر تعیین خلیفه از جانب خداوند و ابلاغ رسول خدا (ص) در روز غدیر ، در نتیجه حکومت اسلامی بعد از رسول خدا را امری رقابتی به حساب نمی آوریم . هر چند این دلیل برای پاسخگویی به سؤال اصلی مان کافی است ولی در ادامه به 6 مورد دیگر نیز اشاره می کنیم .

2 – معاویه در طول 22 سال حکومتش بر شامات و فلسطین ، نیابت 4 ساله عمر و 13 ساله عثمان و طغیان 5 ساله علیه خلیفه وقت امیر المؤمنین (ع) را بر گردن داشت . تجربه ای که او از آن دم می زد همان نارضایتی مردم شام از او در زمان عمر [ ص 101 صلح امام حسن (ع) پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ ] و عدم انجام دستورات عثمان ( عدم یاری وی در زمان درخواست نیرو ) و لشگر کشی هایش مقابل امیر المؤمنین علی (ع) است . آری او حکومت داری را بر پایه فسق و فجور و تظاهر در سطحی عالی آموخته بود . در مقابل حسن بن علی (ع) ، سیاستمداری حقیقت مدار ، فردی که 7 سال در آغوش سرچشمه وحی پرورش یافته ، 23 سال در سکوت پدر شریک بوده و 5 سال بازوی توانمند علی (ع) در تنها حکومت عدل مطلق جهان روزگار گذرانده است .

     فردی زمان را در کنار بیعت شکنان مصرف کرده و به همانان نیز وفادار نمانده و دیگری در آغوش عصمت ، از هر گونه خطا و اشتباه تطهیر شده و پرورش یافته است . چگونه می توان پذیرفت که هر دو دروس مشترکی را طی کرده باشند ؟ 

3 – صرف حضور در میدان کارزار و لشگرکشی مردم عراق و شام مقابل هم نشان دهنده عدم پذیرش این رقابت حداقل از جانب یکی از طرفین مخاصمه است . شاهدی بر این ماجرا که در تاریخ هم ثبت شده است آخرین پاسخ معاویه به فرستادگان امام حسن (ع) قبل از شروع جنگ می باشد : « برگردید ! میان ما و شما به جز شمشیر نیست . » [ ص 104 صلح امام حسن (ع) پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ / به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج4 صص 10 و 13 ]  

4 – بررسی این مورد نیز همانند شرط اول است ؛ ساز و کار تعیین خلفای بعد از پیامبر (ص) در روز غدیر توسط پیامبر خدا (ص) از جانب خدا به تمامی مردم اعلام شده است ؛ به نحوی که هیچ کس نمی تواند در طول تاریخ آن را انکار کند .

5 – این تنها موردی است که در مورد شروط یک رقابت صحیح در مسئله حکومت صدق می کند . حسن بن علی (ع) و معاویه بن ابو سفیان گرچه هم سن و سال نبودند ولی هم عصر و دوره بوده و هر دو در یک محدوده زمانی ادعای حکم رانی بر قلمروی اسلامی را داشتند .

6 – سن بیشتر ، گزاره برابری برای مدیریتی موفق تر و مدیری لایق تر نمی باشد . می توان چنین بیان کرد که سن و تجربه بیشتر تنها عامل انتخاب حاکم نیست ؛ که اگر چنین بود همواره می بایست مسن ترین افراد جامعه بر مسند قدرت نشسته و حکومتدار جامعه اسلامی باشند .

7 – این مورد نیز کامل کننده شروط 1 و 4 می باشد . وقتی خداوند شایسته ترین فرد را برای خلافتش در زمین انتخاب می کند ، غیر او نمی تواند چنین مقامی را واگذار کند ؛ حتی اگر خود امام باشد .

* قصه صلح خونین

تاریخ زندگی سیاسی اجتماعی حضرت امام حسن مجتبی (ع) / علی نظری منفرد / انتشارات سرور / چاپ اول / 1383 / قم

* صلح امام حسن (ع)

پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ / شیخ راضی آل یاسین / مترجم : سید علی خامنه ای / دفتر نشر فرهنگ اسلامی / تهران / چاپ ششم / 1386