نمایی از کارتون گالیور در زندگی های امروز!

در كارتون گالیور در سرزمین لی لی پوت و آدم كوتوله ها، شخصیتی است كه همواره جنبه های منفی را مورد تاكید قرار می دهد و عبارت "من می دونستم كه این كار سرانجامی ندارد و توی دردسر می افتیم" و مانند آن را مرتب در گوش دیگر شخصیت های داستانی تكرار می كند.

خرده گیری؛ جستجویی در خطاهای دیگران

برخی از مردم، از نظر روان شناسی اجتماعی، به بیماری منفی نگری به جای مثبت نگری دچار هستند. آنان به جای آن كه مثبت های هر چیزی را مد نظر قرار دهند و نیمه پر لیوان را بنگرند، به نیمه خالی آن اشاره می كنند.
این شیوه برخورد با مسایل، ریشه در بیماری بینشی و نگرشی دارد و بیانگر شخصیت سست و ناتوانی است كه خرده گیران از آن رنج می برند. آنان می كوشند تا ضعف ها و سستی های خویش را با ایرادگیری از عیب های دیگران و تفحص و جست و جو در خطاهای آنان، بپوشانند. لذا خرده گیری نسبت به هر كار و عملی، در این گونه از انسان ها امری عادی و طبیعی جلوه می كند.
این در حالی است که در قرآن کریم، در مذمّت مردم عیب جو و عیب تراش یک سوره ی مخصوص آمده است: وَیْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ؛ واى بر هر بدگوى عیبجویى، الَّذِی جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ؛ كه مالى گرد آورد و برشمردش.»(همزه،1 و 2)

صفتی از صفات منافقان

در آیه ی مورد بحث نیز خداوند حکیم صفت لمز، یعنی عیب جویی را از صفات منافقان نشان می دهد که محور فکرشان منافع مادی است؛ حتّی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) نیز توقّع دارند از بیت  المال سهم بیشتری به آنها بدهد که  در این صورت او را می ستایند و مدحش می کنند و اگر بیش از حقّشان به آنها ندهد بر او خشم می کنند و به خلاف عدالت متّهمش می نمایند!
چنانکه می فرماید: «اگر از اموال دنیا به آنها داده شود هر چند استحقاق آن را نداشته باشند راضی و خوشحال می شوند [و تعریف می کنند] و اگر داده نشوند خشم می کنند و اهانت روا می دارند.»

آثار و پیامدهای عیب جویی

برای عیب جویی و خرده گیری، آثار و پیامدهای دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی متعددی در آموزه های قرآنی بیان شده است.
از جمله این آثار می توان به محرومیت از هدایت الهی اشاره كرد كه در آیات سوره توبه به آن اشاره شده است؛
فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِی قُلُوبِهِمْ إِلَى یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا یَكْذِبُونَ (77)
در نتیجه به سزاى آنكه با خدا خلف وعده كردند و از آن روى كه دروغ مى گفتند در دلهایشان تا روزى كه او را دیدار مى كنند پیامدهاى نفاق را باقى گذارد.

الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُوْمِنِینَ فِی الصَّدَقَاتِ وَالَّذِینَ لَا یَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (79)
كسانى كه بر مومنانى كه [افزون بر صدقه واجب] از روى میل صدقات [مستحب نیز] مى  دهند عیب مى  گیرند و [همچنین] از كسانى كه [در انفاق] جز به اندازه توانشان نمى  یابند [عیبجویى مى كنند] و آنان را به ریشخند مى  گیرند [بدانند كه] خدا آنان را به ریشخند مى  گیرد و براى ایشان عذابى پر درد خواهد بود (79)
اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ(80)
چه براى آنان آمرزش بخواهى یا برایشان آمرزش نخواهى [یكسان است  حتى] اگر هفتاد بار برایشان آمرزش طلب كنى هرگز خدا آنان را نخواهد آمرزید چرا كه آنان به خدا و فرستاده  اش كفر ورزیدند و خدا گروه فاسقان را هدایت نمى  كند (80، توبه)

عیب جویی زمینه افتادن در دام فسق و فجور است

خرده گیری و عیب جویی از دیگران، موجب می شود تا آدمی تنها جنبه های منفی را ببیند و از جنبه های مثبت باز ماند. لذا در دام فسق و فجور می افتد؛ زیرا همه جامعه را در حالتی از فسق و فجور می یابد و اندك اندك میل باطنی وی نیز به سوی فسق وفجور كشیده می شود و خود نیز در دام آن می افتد.
بسیاری از كسانی كه در دام فسق و فجور می افتند، كسانی هستند كه در جامعه، فقط فسق و فجور را می بینند و در جست و جوی آن می باشند.

به عنوان نمونه زنی كه در محله و خیابان خویش تنها در حال تفحص زندگی زنان و دخترانی است كه گناه و فسق مرتكب می شوند، اندك اندك خود، در دام فسق می افتد. براین اساس قرآن از هرگونه تحقیق و تفحص زندگی دیگران و عیب جویی باز می دارد تا شخص خود در بلند مدت گرفتار فسق و فجور نشود.
به هر حال یكی از آثار عیب جویی و خرده گیری از گناه ها و خطاها و اشتباهات و عیوب دیگری، افتادن در دام فسق و فجور است كه آیات 77 تا 80 سوره توبه به آن اشاره كرده است: وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ

راه درمان عیب جویان

خداوند از مومنان می خواهد تا از اطاعت و پیروی عیب جویان  دست بردارند؛ زیرا اطاعت ایشان می تواند آدمی را از حقیقت و پیروی از حق باز دارد. بنابراین هر گونه پیروی حتی از خرده عیب جویان در اسلام حرام دانسته شده است تا با تحریم از سوی مومنان مواجه شده و به بازسازی اخلاقی و رفتاری خویش بپردازند. (قلم آیات 10 و 11)
به سخن دیگر، یكی از راه های درمان عیب جویان  آن است كه آنان را تحریم كرده و از سخن و رفتار ایشان پیروی نكرد تا آنان به خود آیند و دست از عیب جویی و خرده گیری نسبت به دیگران بردارند.
کلام را با روایتی زیبا به پایان می بریم:
امام صادق (علیه السلام) از حضرت رسول اعظم (صلی الله و علیه وآله) نقل می  فرماید:
«لغزش های مومنین را جستجو نكنید زیرا هر كه لغزش های برادرش را جستجو كند، خداوند لغزش هایش را دنبال نماید و هر كه خدا لغزش هایش را دنبال كند، رسوایش سازد گرچه در درون خانه اش باشد.» (اصول كافی، ج 4، ص 58)

منابع:
معارف قرآن
بیانات آیت الله ضیاء آبادی؛ صفیر هدایت
سایت اندیشه قم