پرسش و پاسخ ویژه توحید و خداشناسی

پرسش:اين تناقض چگونه پاسخ داده ميشود خلقت نظام احسن است خدا نميتواند نظام احسن احسن(بهتر از اين)خلق کند که ضعف خداست يا نظام احسن احسن هست اما خدا نميواند ايجاد کند که باز هم ضعف خداست!

پاسخ: 
1ـ در زبان عربي « احسن احسن » معني ندارد. نظام احسن يعني نظامي که بهتر از او فرض ندارد. لذا اگر کسي نظامي را احسن دانست و ديگري نظامي بهتر از آن را تصوّر نمود ، به اين معنا نيست که نظام دوم ، نظام احسن احسن مي باشد ؛ بلکه نظام دوم مي شود نظام احسن و معلوم مي شود که نظام اوّلي در حقيقت ، احسن نبوده و به غلط احسن شمرده شده است. بنا بر اين تعبير نظام احسن احسن نوعي بازي لفظي است و منطقى و فلسفى را بحث در الفاظ نيست بلکه با معاني کار دارد. آنچه را که شما آن را احسن احسن بلکه احسن احسن احسن احسن ... ، مي ناميد ، منظور حکيم از نظام احسن همان است.
2ـ توجّه شود که وجود نظام احسن از راه کمال مطلق بودن خداوند متعال اثبات مي شود. لذا در اثبات نظام احسن ، کمال مطلق بودن خدا لحاظ شده و قوام نظام احسن به کمال مطلق بودن خداست. لذا فرض نظامي بهتر از نظام موجود ، در حقيقت فرض خدايى خداتر از خداست که آن نيز معني ندارد. چون خدا يعنى وجودى که برتر از او وجودى نيست. پس فرض خدايى برتر از خدا يعنى فرض وجودى برتر از وجودى که برتر از او فرض ندارد که تناقض بودن آن روشن است. 
3ـ برهان اثبات وجود نظام احسن چنين است.
از نگاه حكما ، خداوند متعال علّت تامّه ي عالم هستي است و با وجود علّت تامّه ، وجود معلول حتمي و اجتناب ناپذير است . همچنين همانطور كه معلول در اصل وجود خود بند به علّت تامّه ى خود بوده بنده ى آن است ، در چگونگي وجودش نيز تابع وجود علّت تامّه ى خويش مي باشد. لذا نظام خلقت غير از اينكه هست نمي توانست باشد. چون فرض عالم خلقت ، متفاوت با آنچه كه هست ، مساوى است با فرض تغيير در ذات خدا ؛ كه امرى است محال ؛ چون تغيير ، علامت حدوث بوده با واجب الوجود بودن نمى سازد. 
حكما بر همين مبنا گفته اند:عالم خلقت و چگونگي آن ، لازمه ى ذات خدا و اقتضاي ذات اوست و چون رابطه ي علّي و معلولي ، رابطه اي محكم ، ضروري و خلل ناپذير است لذا نظام موجود ، محكمترين واستوارترين نظام مفروض بوده مستحكمتر از آن ذاتاً ممكن نيست ؛ پس نظام هستي نظامي محكم و حكيمانه و خالق آن نيز حكيم است. 
همچنين از آن جهت كه ذات باري تعالي كمال مطلق است ، عالم خلقت نيز كاملترين معلول ممكن مي باشد ؛ لذا نظام موجود نظام اكمل است و كاملتر از آن فرض ندارد. همچنين خداوند متعال حسن و جمال مطلق است لذا معلول او (عالم خلقت ) نيز زيباترين نظام ممكن بوده نظام احسن است و زيباتر از آن فرض ندارد.
در اينجا برخي گفته اند:به هر حال اگر خدا نمي تواند بهتر از اين عالم را خلق نمايد ، پس قدرت او محدود است.
در پاسخ مي گوييم: ما از قدرت مطلق بودن خدا که در ضمن کمال مطلق بودن اوست اثبات نموديم که عالم خلقت نظام احسن است ، پس بهتر از اين عالم اساساً قابل تصوّر نيست . به تعبير حکما و عرفا عالم خلقت اگر به صورت واحد شخصي لحاظ شود موجودي است نامحدود که به ذهن نمي آيد ؛ چون هر چه به ذهن آيد محدود به ذهن مي شود. اشکال کنندگان در پاسخ اين گفتار گفته اند: اگر عالمنامحدود باشد پس خداست. حکما جواب داده اند: خدا نامحدود است ولي هر نامحدودي خدا نيست. خدا نامحدود است به نحوي که حتّي همين نامحدود بودن نيز حدّ او نيست لذا او مطلق است حتّي از مطلق بودن هم ؛ امّا کلّ عالم خلقت که يک وجود بيش نيست ، نامحدود ظلّي است ؛ يعني عالم نامحدود مي باشد ولي همين نامحدود بود حدّ و قيد است