پرسش و پاسخ ویژه توحید و خداشناسی

پرسش:در قرآن گفته شده شيطان به خدا گفت چون من از آتشم و انسان از خاک، هرگز بر انسان سجده نخواهم کرد. شيطان در بارگاه خدا بوده و سالها به عبادت خدا همت گماشت اما به واسطه اين نا فرماني از درگاه خدا رانده شد و به بهشت آمد. همانجا که آدم و حوا بودند و از خدا خواست که تا قيامت به او مهلت بدهد تا در فريب بندگان خدا بکوشد. اگر آتش عنصري مادي است و طبق خواص ماده مکان و فضا اشغال مي کند، بارگاه خدا چگونه جايي است که چيزي با خواص مادي مي تواند آنجا باشد؟ بايد خدا از جنس شيطان يا شبيه آن باشد که شيطان بتواند پيش خدا باشد. بعد به بهشت که جايگاهي پايين تر است نزول کند. فقط با فرض اينکه خدا مادي باشد شيطان مي تواند در بارگاه خدا باشد.

پاسخ:

1ـ در هیچ آیه و روایتی نداریم که شیطان در بارگاه خدا بوده است ؛ نهایت چیزی که در آیات و روایات وجود دارد این است که ابلیس شخصی از جنّ ها بوده که در ردیف ملائک قرار داشته است ؛ آن هم نه در ردیف ملائک مقرّبی چون جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل (ع) ، بلکه همراه با رده های پایین ملائک بوده است. اینکه گفته می شود شیطان در بارگاه خدا بود تعبیری عرفی و غیر عالمانه است.

2ـ واژه ی بارگاه واژه ای فارسی است که در مورد شاهان به کار می رود نه در مورد خدا. کسانی که این واژه را در مورد خدا به کار می برند یا تصوّر درستی از این کلمه ندارند یا منظورشان از آن مقام قرب به خداست. و قرب به خدا قرب معنوی است نه قرب مکانی ؛ مثل اینکه گفته می شود اویس قرنی از اصحاب مقرّب رسول الله بود ، در حالی که اویس قرنی حتّی یک بار نیز رسول خدا را از نزدیک ندیده بود ولی به خاطر علاقه ی ویژه ای که او به رسول خدا و رسول خدا به وی داشت ، او را از مقرّبین حضرت رسول می دانیم. همچنین گفته می شود رنگ زرد در آستانه ی رنگ سفید ایستاده است در حالی که رنگ سیاه با رنگ سفید بیگانه است. در این تعبیر مراد نزدیکی و دوری مکانی نیست بلکه نزدیکی و دوری سنخیّتی مقصود است.

3ـ  با مطالبی که پیشتر گفته شد سستی شبهه آشکار گشت ولی دیگر مفروضات این شبهه نیز در غایت سستی است ، درست مثل استدلال خود ابلیس که در غایت سستی بود.

اینکه شیطان از مادّه خلق شده درست ولی این تمر دلیل بر این که ابلیس صرف مادّه باشد ، همانطور که آدم از خاک آفریده شد ولی دارای روح مجرّد و غیر مادّی بود . ابلیس نیز موجودی زنده و دارای روح مجرّد می باشد. لذا از حیث روحی می تواند در ردیف ملائک قرار گیرد ، همانگونه که انسانهای مهذّب و عارف می توانند با سیر روحی در عالم ملائک سیاحت نمایند.